lista zabytków

J. Jończyk, A. i S. Barnasiowie, A. Halor, K. Migałowa, T. Sztuka, J. Gla-dos i Z. Janeczek – ludzie ci wnieśli, każdy na swój sposób, znaczący wkład w zakresie: gromadzenia pamiątek, propagowania idei ratowania zabytków, ratowania i odnawiania konkretnych budowli, a także przygo-Joachim Baron

towań opracowań historycznych. Wprowadzenie w życie idei ratowania i odnowy zabytków nie było łatwe. Świadczy o tym chociażby historia siemianowickiego pałacu. Plemię „burzymurków”, któremu chodziło tylko o tzw. „upiększenie”, zawsze było gotowe do działania. Świadczy o tym m.in. wtargnięcie na teren zespołu pałacowo-parkowego z budową za Muzeum Miejskim kilku bloków mieszkalnych. Stało się to wbrew opinii wojewódzkiego konserwatora i przy jednomyślnym sprzeciwie Rady Miasta. Wycięto wówczas piękny drzewostan i zniszczono klomby.

TPSŚl. monitowało także na temat postępującej degradacji zabytkowych kamienic w śródmieściu Siemianowic.

Prowadzenie inwentaryzacji zabytków, zdobywanie funduszy na rato-wanie zrujnowanych obiektów, upowszechnianie idei ochrony zabytków w społeczeństwie było stale w programie. Działania na rzecz ich ratowania podejmowano od dnia narodzin TPSŚl. Towarzystwo wielokrotnie inter-weniowało u władz administracyjnych (Zdzisław Janeczek, Jan Korfanty, Tadeusz Sztuka, Hubert Mokrus składali interpelacje, przeprowadzali wizje lokalne) i wojewódzkich w sprawie ratowania naszego najcenniej-szego zabytku jakim był zespól pałacowo-parkowy. Początkowo udzielało swego konta grupie osób, które zainicjowały zorganizowaną pracę na rzecz ratowania zabytku. Po powstaniu „Fundacji Pałac”, Towarzystwo również do niej przystąpiło i jego członkowie czynnie pracowali w „Fun-dacji”. Zainterweniowało również w sprawie restauracji zabytkowego wodotrysku – rzeźby ogrodowej na plantach w okolicach pl. Ks. Piotra Skargi. Zwróciło się również do władz w sprawie opieki nad grobami zasłużonych siemianowiczan i żołnierzy I wojny światowej.

Kierownik Wydziału Kultury Alfreda Barnasiowa przedstawiła Wykaz obiektów architektury i budownictwa posiadających wartości zabytkowe – zasługujących na ochronę konserwatorską. Listę tą sporządzono wg kryteriów Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Karol Grzyb zapro-ponował, po uzupełnieniu o uzasadnienie, wysłanie tego dokumentu do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zobowiązano równocześnie Alfredę Barnasiową i architekta miejskiego Stanisława Lesikiewicza do zaproszenia konserwatora na jedno z posiedzeń Towarzystwa⁶⁰.

Jednocześnie TPSŚl. zwracało uwagę na konieczność odrestaurowa-nia kapliczki „Panienka” przy ul. F. Chopina oraz potrzebę rekonstrukcji i przywrócenie na jej szczycie kamiennego kwiatonu. Przy pracach do-kumentacyjnych i restauracyjnych oferowało pomoc siemianowickiego środowiska plastycznego i rzemieślniczego. Ponadto zobowiązało się do współuczestnictwa w pracach organizacyjnych i kosztorysowych w/w przedsięwzięcia. Z kolei Paweł Kuźma zwrócił uwagę, że tekst tabli-cy pamiątkowej na budynku dyrekcji huty „Jedność” jest nieprawidłowy i wymaga sprostowania. Zarząd TPSŚl. wykorzystywał więc każdą okazję

aby przypominać władzom o potrzebie dbałości o zachowania tradycji i pamięci historycznej. Dawali temu wyraz m.in. w korespondencji, jak to było w przypadku pisma adresowanego do Przewodniczącego RM Stanisława Skrzyniarza (1931-2015)⁶¹.

W celu zaktywizowania działalności wiodącego pionu TPSŚl., pionu kultury, Prezydium postanowiło w 1984 r. utworzyć kilka sekcji i powie-rzyć ich kierownictwo⁶²:

Historycznej – Zdzisławowi Janeczkowi Redakcyjnej – Tadeuszowi Pronobisowi Imprez – Michałowi Staśkiewiczowi

Zadaniem sekcji historycznej było rozwijanie przede wszystkim zain-teresowań społeczeństwa historią miasta, ochrona pamiątek, zabytków, utrwalanie pamięci, i oddawanie należnego hołdu bohaterom tej ziemi oraz budowanie świadomości konserwatorskiej w oparciu o inicjatywy i konkretne dokonania konserwatorskie, kultywowanie tradycji śląskich⁶³, także ludycznych, jak babski comber i pochowanie basa, podtrzymywa-nie pamięci o powstaniach śląskich, o znakomitych obywatelach miasta:

W. Korfantym, K. Gajdziku. W. Fojkisie, J. N. Stęślickim, P. Kołodzieju, ks. A. Skowrońskim, ks. P. Brandysie, ks. A. Stabiku, drukarzu P. Pro-nobisie i J. E. Stanku, dowódcy I Dywizji w Trzecim Powstaniu Śląskim, a podczas drugiej wojny światowej komendancie Śląskiego Legionu AK, wnuku powstańca 1863 r.⁶⁴

Ponadto sekcja historyczna zajmowała się odkrywaniem nowych faktów, zdarzeń i bo-haterów, jak było to w przypadku czeladnika kowalskiego Emanuela Jasika z Siemianowic, przydzielonego do rot aresztanckich zesłań-ców w Orenburgu na Uralu. Odbywał on katorgę za udział w powstaniu, gdzie walczył w szeregach podkomendnych Apolinarego Kurowskiego i Mariana Langiewicza. Po bi-twie pod Grochowiskami został ujęty przez Austriaków i 19 IV 1863 r. wydany w Mysło-wicach Prusakom. Odzyskawszy wolność, po-nownie przekroczył granicę, po czym walczył m.in. pod komendą Józefa Hauke-Bosaka.

Gdy i ta kampania zakończyła się klęską, podobnie jak inni insurgenci szukał schro-nienia w Galicji, gdzie został jeszcze raz ujęty przez Austriaków i 27 II 1864 r. wydany Prusakom z grupą innych powstańców-Ślązaków. Nie wiadomo jakim sposobem Jasik zaciągnął się do powstania po raz trzeci.

Wzięty do niewoli przez Rosjan, znalazł się w głębi carskiego imperium Piotr Pronobis

razem z innymi Ślązakami. W 1865 r. Ema-nuela Jasika jako poddanego pruskiego objęła amnestia, na mocy której został przekazany władzom pruskim. Determinacja, patriotyzm i zaangażowanie tego zapomnianego bohate-ra warte jest upamiętnienia poprzez nadanie jego imienia ulicy, szkole, a może chociażby drużynie harcerskiej.

W porozumieniu z sekcją historyczną TPSŚl. i dyrektorką MDK im. dr. H. Jordana Krystyną Strażecką, Anna Szanecka zorgani-zowała wycieczkę do Żarnowca. Wyjazd był z noclegami w Bieczu i Krośnie. W Krośnie młodzież zwiedziła Muzeum Lamp Naftowych.

Natomiast w Żarnowcu złożono kwiaty i zwiedzono dworek pisarki, gdzie zachował się Hołd Marii Konopnickiej. – Dyplom delegacji jubileuszowej mieszkańców Siemianowic z 1902 r. Ponadto zwiedzono kościół i zabyt-kowe nagrobki, a później Muzeum, gdzie była eksponowana unikatowa apteka przeniesiona wraz z wszystkimi starodawnymi urządzeniami⁶⁵. W 2002 r. z okazji 100 rocznicy Hołdu Marii Konopnickiej ponowiono wyjazd do Żarnowca. I tym razem z inicjatywą wystąpiła A. Szanecka.

Podczas kolejnej wyprawy członków TPSŚl. dużo uwagi poświęcono Ko-legiacie Bożego Ciała w Bieczu, w której

przy wejściu na lewo wisi portret słynnego dziejopisa, teoretyka muzyki, dyplomaty, od 1579 r. biskupa warmińskiego Marcina Kromera (1512-1589), Obok ołtarza zaś znajduje się renesansowy pomnik z II po-łowy XVI w. Piotra Sułowskiego – dziedzica Skołyszyna, sędziego grodzkiego, bieckie-go i posła na sejm w 1569 r. Nagrobek ten zaliczany jest do lepszych rzeźb epoki Od-rodzenia, powstałych pod wpływem rene-sansu włoskiego. Po przeciwległej stronie jest piękny renesansowy pomnik z mar-muru i alabastru Mikołaja Ligęzy, starosty bieckiego ufundowany przez niego za życia w 1578 r. Jednak wyjątkowo cenny zabytek to w polu środkowym ołtarza znajdujący się dużej wartości obraz: Zdjęcie z Krzy-ża, późnorenesansowy z połowy XVI w.

z kręgu Michała Anioła Buonarottiego Anna Szanecka

Grób Skowrońskich przed renowacją

(1475-1564). Obiekt ten szczególną atencją darzy-ła Anna Szanecka, wielka znawczyni i miłośniczka wszelkich starożytności.

Na zebraniu Komisji Hi-storycznej Towarzystwa poprowadziła dyskusję połączoną z omówieniem i prezentacją zwiedza-nych obiektów. Był także poruszony temat ochrony zabytkowych nagrobków w mieście. Przewodni-czący Komisji podniósł temat zdewastowanego na starym cmentarzu grobu zasłużonej rodziny Skowrońskich: Wojcie-cha (1818-1883) i We-roniki z Walkiewiczów (1829-1909), rodziców księdza prałata Aleksandra i dr. Leopolda (1852-1919), współzałoży-ciela i członka Towarzystwa Literackiego oraz członka zarządu Towa-rzystwa Szerzenia Elementarzy Polskich im. Księdza Roberta Engla i zarządu Banku Ludowego w Siemianowicach. W 1996 r. z inicjatywy przewodniczącego Komisji Historycznej artyści rzeźbiarze Mirosław i Jacek Kicińscy dokonali gruntownej renowacji zabytkowego nagrobka i kamiennej Męki Pańskiej. Do tego czasu było tam śmietnisko starych

Męka Pańska przed renowacją Nagrobek Skowrońskich po konserwacji

Krzyż Skowrońskich po konserwacji

wieńców, zwiędłych bukietów kwiatów i wysypisko wypalonych zniczy oraz roz-bitych wazonów.

W kompetencjach przewodniczącego Komisji Historycznej TPSŚl., jako kusto-sza pamięci narodowej, leżało także pa-tronowanie wydarzeniom rocznicowym:

w 1986 r. prelekcji popularnonaukowej na temat powstań śląskich, obchodom śląskiego września⁶⁶, w 1991 r.

200 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, w 1994 r. 200-rocznicy Insurekcji Kościuszkowskiej, w 2007 r. 200-rocznicy Księstwa War-szawskiego, a w 2013 r. 150 rocznicy Powstania Styczniowego, w któ-rym swój udział zaznaczyli także siemianowiczanie. Obecnie trwają przygotowania pod auspicjami TPSŚl i Miejskiej Biblioteki Publicznej do uczczenia 200-lecia śmierci Tadeusza Kościuszki i 150-lecia uro-dzin Józefa Piłsudskiego, którymi kieruje wiceprezes Towarzystwa Z. Janeczek. W kręgu zainteresowań znalazły się również obchody 500-lecia reformacji. Ponadto zaplanowany został dla siemianowickiej młodzieży wykład otwarty: Ród Konrada Korzeniowskiego w kręgu tradycji patriotycznych. Jest

to wkład w proces naprawy wizji historycznej, polskiej rzeczywistości, kształto-wanej przez cztery dekady PRL-u w fałszywym świetle, tak by służyła interesom innych.

TPSŚl. nie tylko inte-resuje się zachowanymi zabytkami i przedmiotami będącymi reliktami prze-szłości, w których życiu, Plakat. Międzynarodowy Konkurs

„Kościuszko Bicentenary”

Medal Tadeusz Kościuszko 1746-1817 – awers; dworek Ko-ściuszków w Lublinie – rewers

Medal Tadeusz Kościuszko IN MEMORIAM – awers; Fundacja im. T. Kościuszki w Krakowie – rewers

jak mawiał artysta i kolekcjoner Franciszek Sta-rowieyski, „człowiek jest tylko epizodem”. Nie ogranicza się więc wyłącznie do tworzenia list zachowanych starożytności. Jako motto działal-ności Towarzystwa służą również słowa Kamila Cypriana Norwida: „Przeszłość to dziś”. TPSŚl.

stara się w myśl tej dewizy przywrócić pamięć o bohaterach zapomnianych. I to w taki sposób by każda z tych postaci stała się nam współczesna, by objawiła się nam jako osoba z krwi i kości, jako człowiek bliski, którego jesteśmy w stanie zrozumieć.

iV Folklor, TeaTr i nie Tylko 1. siemianowicka Trupa Teatralna

Kierownik Siemianowickiej Trupy Teatralnej Michał Staśkiewicz zwrócił się z prośbą o sfinansowanie z funduszy TPSŚl. zakupu

kostiu-mów oferowanych na sprzedaż przez Teatr Wielki w Łodzi. Podkreślił przy tym, że z uwa-gi na duże trudności z zakupem materiałów jest to jedyna możliwość zaopatrzenia się w niezbędne Trupie kostiumy. Prezydium, doceniając dotychczasową działalność Trupy postanowiło wyasygnować na ten cel kwotę 200 tys. zł. Przy tej okazji poruszono proble-my lokalowe STT i postanowiono rozeznać możliwość przeznaczenia części pomieszczeń przy ul. Bytkowskiej 1 (zajmowanych obecnie przez PSS Społem) na magazyn kostiumów i salę prób STT. Prezydium uznało, iż sala ta – będąca salą widowiskową – powinna służyć celom kultury⁶⁷.

2. Święto folkloru

Innym wyrazem wspierania rodzimej kultury było włączenie się TPSŚl. w prace organizacyjne związane z Świętem Folkloru. 20 IX 1992 r. z tytułu obchodów 60-lecia miasta odbyło się Letnie Święto Folkloru z udziałem zaproszonych zespołów folklorystycznych. Na siemianowic-kich scenach wystąpili: Zespół Pieśni i Tańca „Beskid”, Zespół Pieśni i Tańca „Rudzianie”, „Tarnogórzanie” oraz „Hajduki” z Oświęcimia.

Józef Piłsudski 1867-1935.

Plakieta w brązie

Teatr uliczny

Podobnie rzecz miała się z Biesiadą Zespołów Artystycznych Klubów

„Złotego Wieku”. Siemianowice gościły m.in.: Kabaret Regionalny z Na-kła, „Retro” z Brzeszcza, Zespół Regionalny „Borowianki”, Faj-Duli-Faj, Zespół „Kopalniaczki”, Zespół Regionalny „Podlasianki”, Zespół „Jaworz-nik”, Zespół Dziecięcy „Małe Siemianowice”, Zespół Regionalny „Bryni-ca”⁶⁸. Na wniosek A. Barnasiowej postanowiono objąć patronatem TPS Śl. niektóre, najbardziej znaczące amatorskie zespoły artystyczne z te-renu miasta⁶⁹. Prezydium TPSŚl. przychyliło się także do prośby Chóru Męskiego „Chopin” przy ZDK KWK „Siemianowice” i objęło patronatem Towarzystwa jego działalność⁷⁰.

Uznano także, iż obecność TPSŚl. w świecie kultury powinna pole-gać⁷¹: na pomocy, inspirowaniu i ingerencji. Kierując się tym przesłaniem Towarzystwo patronowało Górniczej Wiośnie Kulturalnej organizowanej przez Jana Ostrowskiego – program obchodów przewidywał: karczmę piwną, Filmowe spotkania z Bolkiem i Lolkiem, imprezę dla emerytów, mikrofon dla wszystkich, występ zespołu rockowego „Remont”. Warto przy tej okazji wspomnieć o spotkaniu barbórkowym, które miało miej-sce w grudniu 2004 r., w którym wzięli udział: Lucjan Czerny, Pelagia Górecka (Ślązaczka roku 1999) oraz Ruta Kubac. Pokazali oni, że trady-cje górnicze warto „ocalić od zapomnienia”.

Na estradzie amfiteatru

Organizowanie kolejnych spotkań z publicznością miała ułatwić po-wołana do życia przez TPSŚl. sekcja imprez kulturalnych, w której skład weszli: Jan Ostrowski, Zenon Kaczmarzyk, Janko i Okoń.