Zasady małego ruchu granicznego stanowią odstępstwo od ogólnych przepisów regulujących kontrolę graniczną osób przekraczających zewnętrzne granice państw członkowskich Unii Euro-pejskiej, określonych w Rozporządzeniu (WE) nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 roku ustanawiającym kodeks graniczny Schengen. W interesie rozszerzonej Wspólnoty leży zapewnienie, aby granice z państwami sąsiadującymi nie stanowiły barier dla han-dlu, wymiany społecznej i kulturalnej czy współpracy regionalnej. W tym celu opracowano system dla potrzeb małego ruchu granicznego. W związku z tym od 19 stycznia 2007 roku obowiązuje Rozporządzenie (WE) nr 1931/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 roku21 ustanawiające przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach lądowych państw członkowskich i zmieniające postanowienia konwencji z Schengen.
Strefa przygraniczna to strefa, która nie sięga dalej niż 30 kilometrów od granicy. Jednostki podziału administracyjnego, które mają być uznane za strefę przygraniczną, są określane przez za-interesowane państwa w umowach dwustronnych. Jeżeli część którejkolwiek takiej jednostki jest położona między 30 a 50 kilometrem od linii granicy, uznaje się ją mimo to za część strefy przy-granicznej. „Mały ruch graniczny” oznacza natomiast regularne przekraczanie zewnętrznej
grani-20 A. Maksimczyk, L. Sidorowicz, Polska granica wschodnia w warunkach transformacji (wybrane aspekty), Białystok 2008, s. 55.
21 Rozporządzenie (WE) nr 1931/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 20 grudnia 2006 r. ustanawiające przepisy dotyczące małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach lądowych państw członkowskich i zmieniające postanowienia konwencji z Schengen, Dz.U. L 405 z dn. 30 grudnia 2006 r.
cy lądowej na krótki czas przez osoby zamieszkujące strefę przygraniczną w celu pobytu w strefi e przygranicznej, na przykład ze względów społecznych, kulturalnych lub uzasadnionych powodów ekonomicznych lub ze względów rodzinnych.
W preambule rozporządzenia zapisano, iż Wspólnota winna ustanowić kryteria i warunki, które mają zostać spełnione przy wprowadzaniu ułatwień dla mieszkańców strefy przygranicznej przy prze-kraczaniu zewnętrznej granicy lądowej w ramach zasad małego ruchu granicznego. Takie kryteria i warunki powinny zapewnić równowagę pomiędzy ułatwianiem przekraczania granicy mieszkań-com strefy przygranicznej działającym w dobrej wierze, mającym uzasadnione powody do częste-go przekraczania zewnętrznej granicy lądowej, z jednej strony, a potrzebą zapobiegania nielegalnej imigracji oraz potencjalnym zagrożeniom dla bezpieczeństwa, jakie stanowi działalność przestęp-cza, z drugiej strony. Rozporządzenie ustanawia zasady małego ruchu granicznego na zewnętrznych granicach państw członkowskich oraz wprowadza w tym celu zezwolenie na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego. Upoważnia ponadto państwa członkowskie do zawierania lub utrzymywania w mocy umów dwustronnych z sąsiadującymi państwami trzecimi w celu wdrożenia zasad małego ruchu granicznego ustanowionych tym rozporządzeniem. Ogólną zasadą powinno być wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu granicznego wyłącznie oso-bom legalnie zamieszkującym strefę przygraniczną przez co najmniej rok. Umowy dwustronne za-wierane między państwami członkowskimi a sąsiadującymi państwami trzecimi mogą przewidywać dłuższy okres zamieszkania i wyjątki dotyczące ułatwień przy przekraczaniu granicy.
Nowe Rozporządzenie (WE) nr 1931/2006 przewiduje, iż mieszkańcy strefy przygranicznej państw nienależących do Unii mogą przekraczać granicę sąsiadujących państw członkowskich w ramach zasad małego ruchu granicznego, pod warunkiem że posiadają zezwolenie na przekra-czanie granicy w ramach małego ruchu granicznego oraz – jeżeli jest to wymagane na podstawie właściwej umowy dwustronnej – ważny dokument lub dokumenty podróży. Nieprzerwany pobyt w państwie sąsiednim jest określony w umowie dwustronnej i nie może przekroczyć trzech miesię-cy. Ważność terytorialna zezwolenia na przekraczanie granicy w ramach małego ruchu graniczne-go jest ograniczona do strefy przygranicznej państwa członkowskiegraniczne-go wydającegraniczne-go zezwolenie.
podsumowanie
We współczesnym świecie prawo do zmiany miejsca pobytu z możliwością opuszczenia swego kraju na stałe uważa się za jedno z fundamentalnych praw człowieka. Z realizacją zasady wolno-ści migracyjnej wiąże się jednak zasadniczy problem, jak z jednej strony zapewnić swobodę prze-kraczania granic, zagwarantować bezpieczeństwo cudzoziemcom i zachęcać ich do przyjazdu, z drugiej zaś – jak ustrzec się przed przyjazdem osób niepożądanych i zapewnić bezpieczeństwo własnym obywatelom.
Zupełnie nową jakość w zakresie mobilności przestrzennej osób w Europie stanowiło utwo-rzenie wspólnego rynku Unii Europejskiej, z czterema swobodami: przepływu osób, usług, kapi-tału i towarów. Szczególne znaczenie dla ustanowienia jednolitych zasad kontroli na granicach zewnętrznych oraz zniesienia kontroli na granicach wewnętrznych państw-sygnatariuszy ma układ z Schengen i Konwencja Wykonawcza. Acquis Schengen został inkorporowany do systemu praw-nego Unii Europejskiej na mocy traktatu amsterdamskiego z 1997 roku. Każdy kraj, przystępując do Wspólnot, musi przyjąć dorobek schengeński w całości. Do grupy Schengen należą 22 kraje Unii Europejskiej oraz Islandia, Norwegia, Szwajcaria i Lichtenstein. W najbliższych latach strefa ta rozszerzy się o kolejne kraje: Cypr, Bułgarię, Rumunię i niektóre państwa Bałkanów zachod-nich. Zatem w niedalekiej perspektywie Europa bez granic (tych wewnętrznych) stanie się faktem. Podkreślić jednak należy, że prawo do swobodnego przemieszczania się we Wspólnocie nie ma charakteru absolutnego, państwa członkowskie zastrzegły sobie bowiem możliwość ograniczeń wynikających z konieczności bezpieczeństwa narodowego, porządku i zdrowia publicznego czy zapobiegania przestępczości.