Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego, a co za tym idzie, fakt, że obywatel państwa trzeciego może swobodnie przemiesz-czać się z jednego kraju do drugiego, bez kontroli granicznych, uzasadnia wzmocnienie kontroli na granicach zewnętrznych, a w szczególności prowadzenie wspólnej polityki wizowej.
Zgodnie z defi nicją przyjętą w Konwencji Wykonawczej do układu z Schengen z 1985 roku granicami zewnętrznymi są granice lądowe i morskie oraz porty lotnicze i morskie państw-stron Konwencji Wykonawczej, jeśli nie są one granicami wewnętrznymi. Granice zewnętrzne mogą być zasadniczo przekraczane tylko na przejściach granicznych, w określonych godzinach ich otwarcia (art. 3 KW). W przypadku niedozwolonego przekraczania granic zewnętrznych poza przejściami granicznymi kraje zobowiązały się do stosowania sankcji. Ruch graniczny na granicach zewnętrz-nych podlega kontroli odpowiednich władz. Kontrola przeprowadzana jest według jednolitych zasad, w ramach właściwości odpowiednich służb państwowych i zgodnie z obowiązującymi
w kraju przepisami (narodowymi) z uwzględnieniem interesów wszystkich państw-stron konwen-cji. Zasady tej kontroli zostały ujednolicone (art. 6 KW). Kontrola graniczna osób obejmuje nie tylko sprawdzenie dokumentów podróży oraz innych warunków wjazdu, pobytu, pracy i wyjaz-du, ale także poszukiwanie i zapobieganie zagrożeniu dla bezpieczeństwa narodowego i porząd-ku publicznego państw strefy Schengen. Kontrola ta dotyczy również pojazdów i przedmiotów będących w posiadaniu osób przekraczających granicę. Czynności kontrolne są przeprowadzane przez dane państwo zgodnie z jego ustawodawstwem wewnętrznym. Wszystkie osoby muszą być poddane przynajmniej jednej kontroli pozwalającej na ustalenie ich tożsamości na podstawie po-siadanych lub okazanych dokumentów podróży. Odprawa graniczna na granicach zewnętrznych może zostać uproszczona w następstwie wyjątkowych i nieprzewidzianych okoliczności, np. pro-wadzących do powstania ruchu o takim natężeniu, że powoduje ono nadmierne wydłużenie cza-su oczekiwania na przejściach granicznych, a wszystkie zasoby w zakresie personelu, wyposażenia i organizacji zostały wyczerpane. Decyzja o uproszczeniu odprawy jest podejmowana przez ko-mendanta granicznej placówki kontrolnej. Kontrole wjazdu mają zwykle pierwszeństwo przed kontrolami wyjazdu. Decyduje o tym – według własnego uznania – funkcjonariusz straży gra-nicznej.
Na pobyt nieprzekraczający trzech miesięcy może być cudzoziemcowi z kraju trzeciego udzielo-na zgoda udzielo-na wjazd udzielo-na terytorium państw grupy Schengen, jeśli spełnia on udzielo-następujące warunki18:
A posiada ważny dokument podróży lub dokumenty uprawniające do przekroczenia gra-nicy;
A posiada ważną wizę, jeżeli jest ona wymagana, z wyjątkiem przypadku gdy posiada on ważny dokument pobytowy;
A uzasadnia cel i warunki planowanego pobytu oraz posiada wystarczające środki utrzyma-nia, zarówno na czas trwania planowanego pobytu, jak i na powrót do państwa pocho-dzenia lub na tranzyt do państwa trzeciego, lub jeżeli ma możliwość legalnego uzyskania takich środków;
A nie należy do osób, wobec których dokonano wpisu do celów odmowy wjazdu w SIS; A nie stanowi zagrożenia dla porządku publicznego, bezpieczeństwa wewnętrznego,
zdro-wia publicznego lub stosunków międzynarodowych żadnego z państw grupy Schengen. Cudzoziemcowi z kraju trzeciego, który nie spełnia wszystkich wymienionych warunków, od-mawia się prawa wjazdu na terytorium grupy Schengen, z wyjątkiem względów humanitarnych lub wynikających z interesu narodowego lub też, gdy wynika to ze zobowiązań międzynarodo-wych. Gdy obywatel państwa trzeciego będzie się w takiej sytuacji ubiegać o wjazd i przejazd przez granicę zewnętrzną państwa członkowskiego innego niż państwo, które wyraziło zgodę na jego po-byt na swoim obszarze, musi zostać odesłany i mieć możliwość stawienia się na granicy zewnętrznej tego drugiego państwa w celu wjazdu na jego terytorium.
18 Art. 5 Rozporządzenia (WE) nr 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen), Dz.U. L 105 z dn. 13 kwietnia 2006 r.
Polityka wizowa realizowana przez Unię Europejską jest ważnym instrumentem ochrony granic zewnętrznych. Zanik kontroli na granicach wewnętrznych państw sygnatariuszy układu z Schen-gen przyczynił się do wzmocnienia rangi współpracy w zakresie polityki migracyjnej. Nielegalna imigracja przez granicę jednego z państw rodzi bowiem skutki dla pozostałych. Polityka wizowa reguluje przepływ osób na terytorium państw członkowskich, zapobiegając nielegalnemu przedo-stawaniu się przez granice obywateli państw trzecich. W ramach polityki wizowej ujednolicono formy wiz, ich kategorie i rodzaje. Ważnym elementem polityki wizowej jest również tzw. obo-wiązek wizowy. Podstawowym aktem w tym zakresie jest Rozporządzenie Rady z 15 marca 2001 roku wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekracza-nia granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu19. Wiza stanowi potwierdzenie, że w chwili jej wystawienia nie istniały żadne przeszkody co do wjazdu danej osoby. Państwa grupy Schengen wydają następujące rodzaje wiz jednolitych, które uprawniają posiadacza do wjazdu oraz pobytu na terytorium Schengen:
A wiza lotniskowa (A) – ważna tylko dla podróżujących samolotem, nie umożliwia posia-daczowi opuszczenia strefy tranzytowej lotniska,
A wiza tranzytowa (B) – uprawniająca posiadacza do jedno-, dwu- lub wyjątkowo wielo-krotnego przejazdu przez terytorium państw grupy Schengen, pozwala na tranzyt przez terytorium Schengen, nie przekraczający 5 dni,
A wiza krótkoterminowa (C) – umożliwia pobyt na terytorium Schengen do 90 dni, może być ważna na jeden lub kilka wjazdów, przy czym ani długość nieprzerwanego pobytu, ani łączny czas trwania następujących po sobie pobytów, liczony od daty pierwszego wjazdu nie mogą przekroczyć trzech miesięcy w ciągu półrocza od momentu pierwszego wjazdu. Oprócz wiz jednolitych, kraje Schengen wydają długoterminowe wizy narodowe (D) oraz ze-zwolenia na pobyt, które są ważne tylko na terytorium kraju wydającego. Długoterminowe wizy narodowe pozwalają ich posiadaczom na jednorazowy, nieprzekraczający pięciu dni, bezwizowy tranzyt przez terytorium innych krajów strefy Schengen w celu dotarcia do państwa, które wydało wizę D, o ile spełniają pozostałe, wcześniej wymienione, warunki wjazdu do strefy Schengen i nie
19 Rozporządzenie Rady nr 539/2001 z 15 marca 2001 r. wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu, Dz.U. L 81 z 21 marca 2001 r., zmienione Rozporządzeniem Rady (WE) nr 851/2005 z dn. 2 czerwca 2005 r. zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 539/2001 wymieniające państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy pod-czas przekraczania granic zewnętrznych, oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu w odniesieniu do mechanizmu wzajemności, Dz.U. L 141 z 4 czerwca 2005 r. Wspólny wykaz państw trzecich, których obywatele podlegają obowiązkowi wizowemu (tzw. „czarna lista”) obejmuje: Afganistan, Albanię – umowa o ułatwieniach wizowych, Angolę, Antiquę i Barbudę, Arabię Saudyjską, Armenię, Azerbejdżan, Bahamy, Bahrajn, Bangladesz, Barbados, Belize, Be-nin, Bhutan, Białoruś, Bośnię i Hercegowinę – umowa o ułatwieniach wizowych, Botswanę, Burkina Faso, Burundi, Byłą Jugosłowiańską Republikę Macedo-nii – umowa o ułatwieniach wizowych, Chiny, Czad, Czarnogórę – umowa o ułatwieniach wizowych, Dominikanę, Dżibuti, Egipt, Ekwador, Erytreę, Etiopię, Fidżi, Filipiny, Gabon, Gambię, Ghanę, Grenlandię, Gruzję, Gujanę, Gwineę, Gwineę Równikową Gwineę Bissau, Haiti, Indie, Indonezję, Irak, Iran, Jamajkę, Jemen, Jordanię, Kambodżę, Kamerun, Katar, Kazachstan, Kenię, Kirgistan, Kiribati, Kolumbię, Komory, Kongo, Koreę Płn., Kubę, Kuwejt, Laos, Lesotho, Liban, Liberię, Libię, Madagaskar, Malawi, Maledywy, Mali, Wyspy Mariańskie, Maroko, Mauretanię, Mauritius, Mikronezję, Mołdawię – umowa o ułatwie-niach wizowych, Mongolię, Mozambik, Myanmar, Namibię, Nauru, Nepal, Niger, Nigerię, Oman, Pakistan, Palau, Papuę Nową Gwineę, Peru, Republikę Do-minikańską, RPA, Republikę Środkowoafrykańską, Republikę Zielonego Przylądka, Rosję – umowa o ułatwieniach wizowych na zasadzie wzajemności (Rosja wprowadziła obowiązek wizowy wobec wszystkich państw UE – 1.06.07.), Rwandę, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucię, Saint Vincent i Grenadyny, Samoę, Sene-gal, Serbię – umowa o ułatwieniach wizowych, Seszele, Sierra Leone, Somalię, Sri Lankę, Skazi, Sudan, Surinam, Syrię, Tadżykistan, Tajlandię, Tanzanię, Tirom Wschodni, Togo, Tonga, Trynidad i Tobago, Tunezję, Turcję, Turkmenistan, Tuvalu, Ugandę, Ukrainę – umowa o ułatwieniach wizowych, Uzbekistan, Vanu-atu, Wietnam, Wybrzeże Kości Słoniowej, Wyspy Marshalla, Wyspy Salomona, Wyspy św. Tomasza i Książęcą, Zambię, Zimbabwe, Zjednoczone Emiraty Arab-skie. Listy te są co pewien czas przeglądane i aktualizowane.
fi gurują w narodowym wykazie danych do celów odmowy wjazdu państwa Schengen, przez które-go terytorium chcą przejechać. Każdy następny tranzyt przez terytoria innych państw Schengen, niezależnie od celu, wymaga uprzedniego uzyskania wizy tranzytowej. Za wydanie wizy odpowie-dzialne są zasadniczo kompetentne organy kraju, stanowiącego główny cel podróży.
Posiadacze zezwoleń na pobyt wydanych przez jedno z państw Schengen mogą podróżować bezwizowo po strefi e Schengen przez okres nieprzekraczający trzech miesięcy.
W ramach prowadzonej przez państwa grupy Schengen wspólnej polityki w zakresie prze-pływu osób Rada Unii Europejskiej (wcześniej Komitet Wykonawczy układu Schengen) wydaje wspólne uregulowania dotyczące badania wniosków wizowych, czuwa nad prawidłowym stoso-waniem tych uregulowań i dostosowuje je do nowych okoliczności. Rada określa także przypadki, w których udzielenie wizy uzależnione jest od konsultacji z organami centralnymi zainteresowane-go państwa i i ewentualnie, w razie potrzeby, od konsultacji z centralnymi organami innych państw grupy Schengen20. Ponadto podejmuje niezbędne decyzje w zakresie: dokumentów podróży, w których można umieścić wizę, organów odpowiedzialnych za wydawanie wiz, warunków wy-dawania wiz na granicy, formy i treści wiz oraz opłat za ich wystawianie, warunków przedłużenia i odmowy przedłużenia wiz.