Recenzja z ksi¹¿ki: Tony Myers, Slavoj iek, London-New York, Routledge 2003, ss. 142. ...aby skutecznie wyzwolić się z uścisku istniejącej rzeczy-wistości społecznej, należy wcześniej wyrzec się transgre-sywnego, fantazmatycznego suplementu, który nas do niej przytwierdza.
Slavoj Žižek1
Pocz¹wszy od wydanego w 1989 roku Wznios³ego obiektu ideologii2 Slavoj iek nie przestaje rokrocznie dostarczaæ krytycznego wgl¹du i inspiracji w lawi-nie swoich ksi¹¿ek oraz mlawi-niejszych publikacji. W ostatnich latach ukaza³o siê w jêzyku angielskim kilka ksi¹¿kowych omówieñ jego myli3. Jedn¹ z nich jest wprowadzenie do teorii ika autorstwa Tonyego Myersa wydane przez wydaw-nictwo Routledge w znanej serii Routledge Critical Thinkers. W swoim komenta-rzu do twórczoci s³oweñskiego filozofa Myers opiera siê na pismach opublikowa-nych do 2002 roku i prezentuje przegl¹d najwa¿niejszych tematów i problemów podejmowanych przez ika.
W ksi¹¿ce zosta³ przyjêty standardowy uk³ad stosowany we wspomnianej serii wydawniczej: po wstêpie, ogólnie eksponuj¹cym teoretyczn¹ i praktyczn¹ wartoæ koncepcji ika, nastêpuje czeæ rozdzia³ów mieszcz¹cych omówienie poszczegól-nych dzia³ów jego teorii. Rozdzia³y nie odzwierciedlaj¹ chronologicznego uk³adu pism ika, lecz systematyzuj¹ je wokó³ zasadniczych (w oczach Myersa) zagad-nieñ jego teorii. Ostatni za rozdzia³ przynosi wizjê horyzontu teoretycznego wy-znaczonego przez myl ika, pokazuje jej wp³ywy na kolejnych badaczy i kry-tyczne dyskusje, które sprowokowa³a. Autor ksi¹¿ki skupia siê w ca³oci pracy raczej na rekonstrukcji omawianej teorii i niestety rzadko pozwala sobie na kry-tyczne zarzuty, b¹d te¿ wskazanie jej s³abych punktów.
We wstêpie Myers rysuje sylwetkê Slavoja ika. Jest to zabieg maj¹cy prze-s³anki teoretyczne, albowiem autor zasadnie pokazuje, ¿e osobista i zawodowa dro-ga ika stoi w zwi¹zku z w³aciwym mu stylem mylenia: dla ika filozofia zaczyna siê tam, gdzie pytamy, jak jest mo¿liwe to, co napotykamy jako ju¿ dane, jako rzeczywiste. Sprawia to, i¿ jest on krytykiem silnie zdystansowanym wobec oficjalnej kultury, na tle której dzia³a, nigdy w pe³ni nie zintegrowa³ siê ani ze rodowiskiem filozoficznym, ani psychoanalitycznym, nie pogodzi³ siê tak¿e z rze-czywistoci¹ spo³eczn¹, w której ¿yje. Swoj¹ pozycjê definiuje zawsze w terminach oporu wobec tych instytucji i dlatego jego dyskurs czêsto jest dla nich trudny do
156
przyswojenia (s. 11)4. Myers dobrze rozpoznaje zasadnicze intencje ika: w jego ocenie jedn¹ z g³ównych innowacji, jakie iek wprowadza do krytycznej teorii kultury i spo³eczeñstwa, jest nowatorska teoria podmiotu i to ona bêdzie zasadni-czym punktem odniesienia w dalszej czêci jego pracy (s. 11-12).
Pierwszy rozdzia³ w zamyle ma przybli¿aæ wp³ywy, jakie z³o¿y³y siê na wielo-w¹tkowy dyskurs filozoficzny Slavoja ika. Autor rysuje (nieco schematycznie) trzy g³ówne pola i odpowiadaj¹ce im postacie, z których czerpie iek: w polu filozoficznym dialektyka Hegla wp³ywa na styl i metodê mylenia ika; teoria spo³eczna i polityczna Marksa stanowi motywacjê i powód stoj¹cy za jego wysi³-kiem intelektualnym; psychoanaliza Lacanowska przynosi z kolei aparat termino-logiczny i matrycê pojêciow¹. Warto zauwa¿yæ, ¿e ta schematyzacja, jakkolwiek w aspekcie ogólnym trafna, pomija oczywicie zasadnicze znaczenie, jakie w dys-kursie ika odgrywa Kant, Schelling, Derrida, Deleuze, Sloterdijk, Badiou, Le-fort i inni. Wp³ywy siêgaj¹ o wiele dalej w rejony literatury, filmu czy te¿ opery, a ich funkcja nie wyczerpuje siê bynajmniej w ilustracji argumentów, a raczej maga konstruowaæ sam dyskurs teoretyczny. Omawiaj¹c trzy Lacanowskie po-rz¹dki: wyobra¿eniowe, symboliczne i realne, Myers s³usznie k³adzie nacisk na porz¹dek realnego to w³anie w realnym, opieraj¹cym siê symbolizacji i prze-kszta³ceniu w dan¹ nam rzeczywistoæ, przejawia siê dialektyczne napiêcie miê-dzy sprzecznociami bêd¹ce podstaw¹ niemo¿liwego domkniêcia pola spo³eczne-go. Pozwala to nazwaæ ika, nad wyraz trafnie, filozofem realnego (s. 29). Myers podkrela wyj¹tkowoæ ika w obrêbie dyskursu krytycznego: o ile wiêk-szoæ teoretyków skupia siê na relacji symboliczne-wyobra¿eniowe, czyli na zabie-gach demaskatorskich zorientowanych na nawietlenie konstrukcji stoj¹cych za poczuciem rzeczywistoci (zw³aszcza tzw. teoria dyskursu i jej odmiany), iek rozpatruje przede wszystkim stosunek symbolicznego do realnego (tam¿e). Takie podejcie pozwala wyjæ poza aporie owieceniowej krytyki ideologii (jako krytyki wiadomoci fa³szywej) i stworzyæ silniejsz¹ teoriê mechanizmów ideologicznych. Istotnym mankamentem tego rozdzia³u jest nieobecnoæ teorii Althussera jako jednego z g³ównych czynników wp³ywaj¹cych na teoretyczny i praktyczny wymiar dzia³alnoci ika (podobnie jak na innych teoretyków zaliczanych do kontynuato-rów tzw. Western Marxism). To w³anie Althusser by³ dla niego i jego pokolenia w S³owenii zasadniczym punktem odniesienia dla krytyki ideologii zwróconej za-równo przeciw ideologii komunistycznej, jak i narodowo-prawicowej oraz, nastêp-nie, dla teoretycznej konceptualizacji ideologii w spo³eczeñstwie pónokapitalistycz-nym5. Myl Althusserowska (zw³aszcza teoria interpelacji), zarówno w ujêciu pozytywnym, jak i krytycznym, jest obecna w ka¿dej pracy ika. Teoria ideolo-gicznych aparatów pañstwa Althussera jest wprawdzie skrótowo omówiona w roz-dziale czwartym omawianej pracy, jednak warto by³oby w rozroz-dziale wstêpnym podkreliæ wk³ad tej teorii jako ca³oci do myli ika. Podobna w¹tpliwoæ nasu-wa siê w zwi¹zku z tym, i¿ Myers do róde³ inspiracji ika nie zalicza koncepcji radykalnej demokracji Ernesto Laclaua i Chantal Mouffe, której wp³yw, szczegól-nie w przypadku antyesencjalizmu Hegemony and Socialist Strategy6, widaæ
w jego dyskursie na ka¿dym kroku (mimo ¿e iek w kolejnych pracach staje siê wobec tej teorii coraz bardziej krytyczny), a przeformu³owanie pojêæ Lacana przez jej autorów ma niebagatelne znaczenie dla mylenia o realnym jako antagonizmie spo³ecznym. Niestety Laclau w ksi¹¿ce Myersa pojawia siê dopiero w zakoñczeniu tylko w roli polemisty ika jako wspó³autor zbioru tekstów-polemik napisanych wraz z Judith Butler i Laclauem7). Dziwi te¿ fakt, i¿ prace Laclaua, Mouffe i Althussera nie pojawiaj¹ siê w literaturze cytowanej, ani poród lektur sugerowa-nych czytelnikowi.
W drugim rozdziale ksi¹¿ki przedstawiona zostaje w zarysie teoria podmiotu ika i powody, dla których przeciwstawia siê on dominuj¹cej tendencji do elimi-nowania tego pojêcia z krytycznego dyskursu teoretycznego. iek pojmuje miot jako kartezjañskie cogito. Sprzeciwia siê w tym koncepcjom traktuj¹cym pod-miot jako tylko i wy³¹cznie pozycje podpod-miotowe ukonstytuowane w ideologicznej matrycy dyskursywnej (tak podmiotowoæ rozumiej¹ np. Laclau i Mouffe), która daje podmiotowi z³udne poczucie autonomii i kontroli. Wed³ug ika to kartezjañ-ska metoda w¹tpienia, któr¹ porównuje do Schellingiañskiej narracji nt. narodzin Boga z Die Weltalter, jest gestem funduj¹cym podmiotowoæ par excellence (s. 36). Odwrót od wiata, wyzbycie siê wszelkich okreleñ, ma byæ zatem gestem szaleñstwa konstytutywnym dla uformowania normalnej podmiotowoci. Myers w przystêpny sposób rekonstruuje pogl¹d ika, i¿ podmiotowoæ ta oparta jest na odrzuconym, pierwotnym Grund psychotycznym, w którym ko³owy ruch popêdów wi¹¿e ludzki podmiot z natur¹. Eksterioryzacja proto-podmiotu w znacz¹ce, w porz¹dek symboliczny (kulturê i jêzyk) tworzy dopiero podmiotowoæ jako tak¹, jednak tym samym ju¿ z góry skazuje go na to, ¿e swój rdzeñ posiada on na ze-wn¹trz siebie: jest, u¿ywaj¹c s³ownika Lacana, eks-tymny, co oznacza, i¿ to, co najbardziej jego, jest wobec niego zewnêtrzne (s. 41). T¹ zewnêtrznoci¹ jest real-ne, niesymbolizowalna czêæ podmiotu, której bezpowrotna utrata pozwala dopie-ro podmiotowi zaistnieæ w kultudopie-rowej wspólnocie spo³eczno-symbolicznej. Pod-miot jest zanikaj¹cym porednikiem miêdzy natur¹ i kultur¹: musi rozpuciæ siê w znacz¹cym, aby mo¿liwa by³a normalnoæ.
Rozdzia³ powiêcony podmiotowi jest z koniecznoci w opracowaniu o charak-terze wprowadzenia skrótowy i dotyka g³ównie zagadnieñ z dwóch ksi¹¿ek ika: The Indivisible Remainder i The Abyss of Freedom Ages of the World. Subiekty-wizacja, indywidualne zorganizowanie symbolicznego uniwersum narzuconego podmiotowi, traktowana jest przez Myersa jako pozytywny moment podmiotowo-ci, z istoty podatny na zmianê, co powoduje, ¿e zmienna jest te¿ to¿samoæ pod-miotu. Szkoda, ¿e autor nie wzi¹³ tu pod uwagê innego aspektu podmiotowoci, opracowywanego równie¿ w innych pracach, chocia¿by we wczesnym Wznios³ym obiekcie ideologii, w którym iek silniej podkrela, ¿e proces subiektywizacji jest prób¹ unikniêcia traumatycznego j¹dra przez identyfikacjê, czyli ma charakter zasadniczo ideologiczny realne, traumatyczne j¹dro w samym sercu podmiotu mo¿e byæ poskromione jedynie bêd¹c odpowiedzi¹ na pytanie zadane przez porz¹-dek symboliczny (ideologiê), a zatem ka¿dorazowo jest organizacj¹ rozkoszy
w³a-158
nie przez pewn¹ ideologiê8. Warto by³oby te¿ podkreliæ, ¿e konceptualizacja pod-miotu jako cogito jest proweniencji ca³kowicie Lacanowskiej: w licznych semina-riach i tekstach podkrela³ on, ¿e podmiot niewiadomego nale¿y rozpatrywaæ w³a-nie jako cogito9. Czytaj¹c tekst Myersa odnosi siê natomiast wra¿enie, ¿e jest to wynalazek ika.
Trzeci i czwarty rozdzia³ potraktowaæ mo¿na ³¹cznie, oba bowiem dotycz¹ zasadniczego dla ika zagadnienia: jak w ponowoczesnej rzeczywistoci, w któ-rej obwieszczono koniec ery ideologii, utrzymaæ i unowoczeniæ projekt krytyki ideologii. Wed³ug Myersa iek dostrzega w wiecie, w którym nie ma miejsca dla wielkich metanarracji, nadal obecne zagro¿enie ze strony ideologii. Podstawow¹ cech¹ ideologicznej charakterystyki ponowoczesnoci jest cynizm: dystans wobec fa³szuj¹cych rzeczywistoæ przekonañ nie zapewnia tego, ¿e nasze czyny s¹ przez to nieideologiczne. Przeciwnie, to w³anie zdystansowanie sprawia, ¿e w ideologii tkwimy w naszej praktyce, nie za w teorii, czy te¿ wiedzy o rzeczywistoci. iek zainspirowany diagnozami Petera Sloterdijka mo¿e zatem sparafrazowaæ klasycz-n¹ formu³ê Marksa i konstatowaæ, ¿e dobrze wiemy, co czynimy, a jednak to czynimy. Rytua³ codziennoci, który jawi siê jako spontaniczna i wolna aktyw-noæ podmiotowa, jest w ten sposób w istocie materializacj¹ aparatu ideologiczne-go i zabezpiecza trwanie ideologii poza sfer¹ przekonañ i wiedzy na jej temat (s. 71). Dlatego te¿ twierdzenie, i¿ ¿yjemy dzi w neutralnej, postideologicznej erze, jest dla ika zasadniczym dowodem zideologizowania dyskursywnej prze-strzeni, w której s¹d taki siê wypowiada (tam¿e). Myers pokazuje, ¿e nie mo¿na dzi mówiæ o prostej opozycji ideologia-niezafa³szowana rzeczywistoæ. Ideologia bowiem zawsze konstytuuje same ramy postrzegania rzeczywistoci gdy pozor-nie jej pozor-nie ma, mo¿na byæ pewnym, ¿e przesz³a ju¿ w co naturalnego i dobrze skry³a siê pod p³aszczem oczywistoci. iek chce jednak broniæ wspomnianej opo-zycji, pozostawiaj¹c miejsce, z którego mo¿na by spogl¹daæ neutralnym okiem na rzeczywistoæ, puste. Miejsce to ma stanowiæ, co zasadnie podkrela Myers, pust¹ formê nie-ideologicznoci, jej treæ za poddawana musi byæ ci¹g³ej krytyce (s. 72). Kapitalizm i towarzysz¹ca mu logika kulturowa nie stanowi¹ neutralnej pozycji: jest to ideologia, która wed³ug ika daje podmiotom wolnoæ zmiany wszystkiego, poza jej w³asnymi ramami podmiot mo¿e byæ wolny tylko jako element tego porz¹dku. Myers wyranie akcentuje radykalny gest ika: wa¿ne jest uwiadomienie sobie mo¿liwoci realnej zmiany, zawieszenia symbolicznej konstytucji istniej¹cego porz¹dku. W erze odpolitycznionej, gdy antagonizm spo-³eczny przykryty jest zas³on¹ harmonijnego intersubiektywnego uznania, prawdzi-wy akt polityczny ma stanowiæ odrzucenie samych warunków mo¿liwoci istniej¹-cego porz¹dku, tak by utrzymaæ nadziejê na stworzenie czego nowego (s. 61). O tê w³anie nadziejê, o jej odrodzenie, upomina siê iek. Akt przynosiæ ma zmia-nê samych koordynatów sytuacji daæ szansê na zadanie pytania o to, czego kwe-stionowanie jest dzi niewyobra¿alne.
Wypada ¿a³owaæ, ¿e Myers nie rozwin¹³ w¹tku krytyki ideologii w bardziej wyczerpuj¹cy sposób. Albowiem obok teorii podmiotu jest to, jak siê wydaje, ten
element myli s³oweñskiego filozofa, który najsilniej stymulowa³ krytyczny dys-kurs ostatnich kilkunastu lat. Warto by³oby podkreliæ np. zasadnicze znaczenie Lacanowskiej jouissance jako istotnego pojêcia tej teorii ideologii jouissance, która, jak g³osi ju¿ sam podtytu³ jednej z ksi¹¿ek ika10, jest czynnikiem politycz-nym i to ona w³anie sprawia, ¿e owieceniowe i klasycznie Marksowskie zabiegi demaskacji wiadomoci fa³szywej nie przystaj¹ do dzisiejszej rzeczywistoci. Po-jêcie jouissance jest równie¿ g³ównym narzêdziem krytyki Althusserowskiej kon-ceptualizacji konstytucji podmiotowoci (jako wyniku interpelacji) w¹tek ten sta-nowi zasadniczy element teorii ika ju¿ we Wznios³ym obiekcie (podmiot poza interpelacj¹)11. Tak¿e omówienie point de capiton (punktu pikowania), nawet jeli uzupe³nione zostaje póniej treci¹ ostatniego rozdzia³u, nie mo¿e byæ uznane za wyczerpuj¹ce. Zasadnicze pojêcia Lacanowskie wymagaj¹ staranniejszego komen-tarza, stanowi¹ bowiem o konceptualn¹ teorii ika, choæ warto wzi¹æ tu pod uwagê fakt, ¿e anglojêzyczny adresat ksi¹¿ki Myersa niestety nadal w wiêkszym stopniu zaznajomiony jest z terminologi¹ Lacana, ni¿ czytelnik polski.
Brak rozbudowanego omówienia jouissance jako pojêcia krytyki ideologii wynagradza po czêci kolejny rozdzia³, który streszcza wk³ad ika do teorii podmiotu rozwijanej w perspektywie feministycznej i gender. Tu jouissance to¿-same z realn¹-niemo¿liw¹ pe³ni¹ rozkoszy jest naczelnym pojêciem teorii relacji intersubiektywnych inspirowanych psychoanaliz¹. Myers zauwa¿a, ¿e iek ko-rzysta z Lacanowskiego twierdzenia, i¿ realne ró¿nicy seksualnej nie mo¿e byæ zsymbolizowane, tj. podmiot nie mo¿e ostatecznie poradziæ sobie z tym faktem, przykrywaj¹c go jedynie historycznymi i kontyngentnymi maskami p³ci. Autor zadowala siê jednak tylko wzmiank¹, ¿e teoria ró¿nicy seksualnej (cilej: real-nego ró¿nicy seksualnej) s³u¿y ikowi tak¿e na terenie krytyki ideologii (s. 92), podczas gdy dla ika ten element lacanizmu jest zasadniczy w³anie dla teorii ideologii, pokazuje bowiem konstytutywn¹ niemo¿liwoæ symbolizacji realnego, nie tylko w obrêbie ró¿nicy miêdzy p³ciami, ale w obrêbie rzeczywistoci spo-³ecznej, gdzie realne przyjmuje postaæ antagonizmu spo³ecznego, a ostatecznie antagonizmu klasowego12. Ca³y rozdzia³ przynosi seriê komentarzy do Laca-nowskich hase³, z których u¿ytek czyni iek: relacja seksualna nie istnieje, kobieta jest symptomem mê¿czyzny, kobieta nie istnieje. Warto podkreliæ, ¿e Myers pokazuje, ¿e wiele z feministycznych krytyk tych hase³ nie ma uzasad-nienia, jeli bli¿ej przyjrzeæ siê temu, co mia³ na myli sam Lacan, szczególnie w swoim pónym dziele13. iek powiêca czêsto znaczn¹ iloæ miejsca w swoich pracach na kontrargumentacje wobec tych dezinterpretacji (zw³aszcza w przy-padku mylnego uto¿samienia seksuacji w ujêciu Lacana ze spo³eczn¹ konstruk-cj¹ gender, czy te¿ interpretacji realnego jako rzeczywistoci predyskursywnej w dziele Judith Butler), choæ trzeba przyznaæ racjê Myersowi, gdy pisze, ¿e s³o-weñski filozof w tym wzglêdzie odznacza siê daleko id¹cym brakiem krytycyzmu wobec tego aspektu dzie³a swojego francuskiego mistrza (s. 80). Wartociowe jest w tej czêci tak¿e omówienie formu³ seksuacji Lacana w nader zrozumia³y, choæ skrótowy i raczej wstêpny, sposób.
160
Szósty rozdzia³ ma zasadnicze znaczenie dla epistemologicznych i etycznych zagadnieñ poruszanych przez ika. Zostaje tu nakrelona teoria fantazji (czy te¿, w terminach Lacana, fantazmatu). Fantazja jest mask¹ niekonsystencji wielkiego Innego, czyli porz¹dku symbolicznego, ideologicznego dyskursu organizuj¹cego rzeczywistoæ. Jest jako taka intersubiektywna i mimo ¿e jest ostatecznym czynni-kiem konstytuuj¹cym nas jako konkretne jednostkowe podmioty, zale¿y od dyskur-su spo³ecznego (s. 96, 101). Fantazja uczy podmiot, jak pragn¹æ, daje ramy dla pragnienia, organizuje w indywidualny sposób jouissance i jest przez to intymno-ci¹, do której silnie broni siê dostêpu. W tym miejscu pojawia siê poruszana przez ika problematyka fantazji etnicznej i rasizmu. Fantazja to rama, w której dopie-ro dowiadczamy rzeczywistoci, dlatego te¿ napiêcie etniczne polega w istocie na konflikcie fantazji (s. 103). Dzisiejszy rasizm jest ponowoczesny. Podobnie jak inne elementy pola spo³ecznego jest refleksyjny i potrafi zracjonalizowaæ swoje stanowisko daleko mu wiêc do prostej ignorancji. Wróg etniczny to postaæ z fantazji ucieleniaj¹ca niemo¿liwoæ konsystencji tego pola rozrywanego przez realne antagonizmu. Myers koñcz¹c rozdzia³ proponuje za ikiem etykê fantazji: przekroczenie fantazji ma polegaæ na pozbyciu siê z³udzenia, ¿e co przeszkadza upragnionej harmonii spo³eczeñstwa za mask¹ spajaj¹cej je fantazji, podobnie jak w postaci wroga, nie ma nic jest za ni¹ jedynie pustka (s. 108).
Zakoñczenie ksi¹¿ki nosi tytu³: After iek. Tu Myers podejmuje pytanie, jaki wp³yw wywar³ i wywiera nadal iek na nasze rozumienie rzeczywistoci. Jego odpowied mo¿na podsumowaæ krótko: jeszcze nie wiemy. Pewne jest to, i¿ iek jako oryginalny autor i krytyk zmienia koordynaty mylenia o podmiocie, ideolo-gii, intersubiektywnoci, rzeczywistoci spo³ecznej i próbuje otworzyæ dzi mo¿li-woæ dla czynu, który nie by³by z góry epifenomenem sterowalnego spo³eczeñstwa i wytworem reprodukuj¹cym hegemoniê dominuj¹cego porz¹dku spo³eczno-poli-tycznego. Autor przytacza kilka krytyk teorii ika wysuwanych z ró¿nych pozy-cji teoretycznych (przede wszystkim przez bardziej klasyczny marksizm oraz teo-retyków tzw. identity politics), pokazuj¹c, ¿e jego prace wywo³uj¹ szeroki odzew. Wypada zgodziæ siê z uwag¹ Myersa, ¿e iek stworzy³ w³asn¹ wersjê lacanizmu, twórczo stosuj¹c ten aparat pojêciowy do badania wielu dziedzin ¿ycia. W ujêciu ika, inaczej ni¿ w przypadku redukcji podmiotu do wypadkowej sieci dyskur-sywnych, wzajemne oddzia³ywanie miêdzy porz¹dkiem Realnym, Symbolicznym i Wyobra¿eniowym umo¿liwia podmiot wytworzony zarówno w, jak i poza jêzy-kiem i dlatego jest on zarówno pojmany przez Symboliczne, jak i niezale¿ny od niego. [...] Tkwimy zarówno w ideologii, jak i poza ni¹; skazani na gender, ale jestemy w stanie go zmieniæ; ustaleni w naszych etnicznych fantazjach, a jednak mo¿emy je przekroczyæ. Jestemy czêci¹ systemu i czym wiêcej jednoczenie (s. 113; przek³ad MK).
Po pracê Tonyego Myersa warto siêgn¹æ zarówno przed lektur¹ samych pism ika, jak równie¿, gdy bêdzie s³u¿yæ za tekst towarzysz¹cy. Ksi¹¿ka ta stanowi dobre wprowadzenie w materiê oraz kontekst z³o¿onej teorii filozofa z Lublany. Bior¹c pod uwagê fakt, i¿ w zamierzeniu jest wstêpem do tej teorii
maj¹cym ambicje popularyzatorskie, jej zalety przewa¿aj¹ nad brakami. Razi na pewno zbytnia skrótowoæ i zauwa¿alna bezkrytycznoæ autora warto by³oby silniej zaznaczyæ wewnêtrzne zwroty w myli ika i lepiej pokazaæ konteksty jego myli oraz wzi¹æ pod uwagê jej braki, zarówno teoretyczne, jak i dyskusyjne implikacje praktyczne14. Przez ostatnie piêtnacie lat teoria ta spotka³a siê z opi-niami wielu sympatyzuj¹cych z ni¹, jak i wrogich krytyków i poddana zosta³a w efekcie licznym modyfikacjom. Myers rzadko dokonuje te¿ wyranego rozgra-niczenia tego, co pochodzi od samego Lacana i tego, co jest autorsk¹ interpreta-cj¹ ika. Warto jednak pamiêtaæ, ¿e w wielu przypadkach iek prezentuje w³a-sne pogl¹dy na lacanizm, przedstawiaj¹c je jako cile Lacanowskie15. Wartoæ popularyzatorska omawianego wprowadzenia do teorii Slavoja ika jest nie-w¹tpliwa, dlatego warto poleciæ je ka¿demu zainteresowanemu wspó³czesnym krytycznym dyskursem filozoficznym. Warto, gdy¿ jak pisze iek w jednej ze swoich ostatnich ksi¹¿ek, odwo³uj¹c siê do znacz¹cego Lenin, sygnuj¹cego wed³ug niego radykalny gest, który trudno nam dzi wykonaæ, znacz¹ce to repre-zentuje nieodpart¹ wolnoæ do zawieszenia stêch³ych, (post-)ideologicznych ko-ordynatów parali¿uj¹cego Denkverbot (zakazu mylenia), w którym ¿yjemy oznacza to po prostu, ¿e znów mo¿emy myleæ16.
Przypisy:
1 Slavoj iek, The Fragile Absolute Or, Why Is the Christian Legacy Worth Fighting For?, London, Verso 2000, s. 149 (przek³ad MK) .
2 Slavoj iek, Wzios³y obiekt ideologii, prze³. Joanna Bator, Pawe³ Dybel, Wroc³aw, Wy-dawnictwo Uniwersytetu Wroc³awskiego 2001.
3 Np. praca: Sarah Kay, iek. A Critical Introduction, Cambridge, Polity Press 2003 oraz wydana niedawno ksi¹¿ka: Rex Butler, Slavoj iek: Live Theory, London, Continuum 2005. Liczne krytyczne argumenty wobec teorii ika zawiera przede wszystkim: Ian Parker, Slavoj iek: A Critical Introduction, London-Sterling, Pluto Press 2004. Równie¿ w jêzyku niemieckim ukaza³ siê obszerny zbiór krytycznych analiz myli ika: Über iek: Perspektiven und Kritiken, red. Erik Vogt, Hugh Silverman, Wien, Turia+Kant 2004.
4 Wszystkie odniesienia do ksi¹¿ki Myersa podajê w nawiasie bezporednio w tekcie.
5 Zob. np. rozmowê z Peterem Canningiem: The sublime theorist of Slovenia, Artforum International 1993, vol. 31, issue 7.
6 Ernesto Laclau, Chantal Mouffe, Hegemony and Socialist Strategy. Towards a Radical Democratic Politic, London-New York, Verso 1985 (nt. antyesencjalizmu zob. zw³aszcza roz-dzia³y 3 i 4).
7 Judith Butler, Ernesto Laclau, Slavoj iek, Contingency, Hegemony, Universality, Lon-don, Verso 2000.
8 Zob. iek, Wznios³y obiekt , s. 211-214.
9 Zob. np. Jacques Lacan, Le séminaire. Livre XI: Les quatre concepts fondamentaux de la psychanalyse, texte établi par Jacques-Alain Miller, Paris, Éditions de Seuil 1973, rozdz.
III, XI; Jacques Lacan, La science et la vérite. W: tego¿, Écrits, Paris, Éditions de Seuil 1966, s. 856 i nast.
10 Slavoj iek, For They Know Not What They Do. Enjoyment as a Political Factor, Lon-don-New York, Verso, 1991.
11 iek, Wznios³y obiekt , czêæ II (zw³aszcza komentarz do górnego poziomu grafu pra-gnienia). Zob. równie¿ klasyczne ju¿ omówienie problematyki podmiotu poza interpelacj¹ w Sla-voj iek, Beyond Discourse-Analysis. W: Ernesto Laclau, New Reflections on the Revolution