Noty o ksi¹¿kach

Francis Mulhern, Culture/Metaculture. London and New York: Routledge, Taylor and Francis Group, 2000 (198 stron). Publikacja anglojêzyczna, w miêkkiej oprawie.

Prezentowane w niniejszym numerze Er(r)go ksi¹¿ki stanowi¹ kolejne pozycje serii The New Critical Idiom, redagowanej przez Johna Draka-kisa. Choæ jej za³o¿enia omawia³em ju¿ na ³amach naszego czasopisma, warto jednak przypomnieæ, ¿e seria, na któr¹ sk³ada siê ju¿ po-nad dwadzieœcia opracowañ, stanowiæ ma swo-isty wielotomowy „s³ownik encyklopedyczny” naj-wa¿niejszych pojêæ funkcjonuj¹cych we wspó³czesnym literaturoznawstwie, ale tak¿e i szerzej – w przestrzeni wspó³czesnych studiów kulturowych. Ka¿da z ksi¹¿ek pe³ni funkcjê wy-czerpuj¹cego „przewodnika” wyjaœniaj¹cego czytelnikowi zasady u¿ywania (oraz mo¿liwe konsekwencje nadu¿yæ) terminu, któremu jest poœwiêcona, ewolucjê pojê-cia jakie za nim siê kryje oraz jego metodologiczne konteksty. Tak powstaj¹cy sens ka¿dego konceptu ilustrowany jest czytelnymi przyk³adami jego ró¿norakich za-stosowañ i funkcji.

Autorami publikowanych w serii The New Critical Idiom pozycji s¹ wiod¹cy teoretycy literatury i kultury, którzy, tworz¹c opracowania o charakterze g³ównie dydaktycznym i pomocniczym, wprowadzaj¹ omawiane problemy w samo cen-trum burzliwej debaty: debaty poœwiêconej statusowi metodologii i dyskursywnym uwarunkowaniom naukowych twierdzeñ. Nie inaczej jest równie¿ w przypadku niezwykle interesuj¹cej pozycji autorstwa Francisa Mulherna Cultu-re/Metaculture. Podzielona na trzy czêœci ksi¹¿ka omawia tytu³owe zjawisko w kategoriach krytyki kultury („Kulturkritik”), studiów kulturowaych („Culture Studies”) i relacji zachodz¹cych miêdzy metakultur¹ a spo³eczeñstwem („Metacul-ture and society”). Autor podnosi w proponowanym czytelnikowi wywodzie kwe-stie roli kultury jako „antidotum wobec masowego modernizmu” (któr¹ to proble-matykê omawia w odniesieniu do dzie³ takich twórców i myœlicieli, jak Thomas Mann, Julien Benda, Jose Ortega y Gasset, Karl Mannheim czy F.R. Leavis), przemiany pogl¹dów na temat kultury (w œwietle prac Zygmunta Freuda, Virginii Woolf, George’a Orwell’a, T.S. Eliota i Richarda Hoggarta), oraz rozwoju powojennych teorii „kultury popularnej” i narodziny studiów kulturowych (Culture Studies), a w koñcu tak¿e problematykê metakultury, czyli sposobu sa-mookreœlania siê kultury i retoryki, jak¹ kultura wobec samej siebie wykszta³ca.

Mulhern, oferuj¹c czytelnikowi b³yskotliwy, znakomicie udokumentowany i wolny od pretensjonalnego ¿argonu wywód, przykuwa uwagê i fascynuje nie tylko jako-œci¹ intelektualnej propozycji, ale tak¿e sposobem ³¹czenia problematyki politycz-nej i spo³eczpolitycz-nej w ujêciu historycznym z ewolucj¹ teoretyczpolitycz-nej, samoœwiadomej sfery kultury.

Culture/Metaculture, jak ka¿da z ksi¹¿ek tej „dydaktycznej” w za³o¿eniach serii stanowi pe³noprawn¹ publikacjê akademick¹, wnosz¹c¹ wymierny wk³ad w rozwój jêzyka, jakim pos³uguje siê dziœ literaturoznawstwo i studia kulturowe. Wspó³wyznaczaj¹c kierunki przemian tego jêzyka, omawiana pozycja stanowi istot-ny element procesu, w wyniku którego dzisiejsza humanistyka zmienia swój kszta³t. Z pe³n¹ odpowiedzialnoœci¹ mo¿na poleciæ j¹ wszystkim humanistom – i nale¿y ¿ywiæ nadziejê, ¿e byæ mo¿e kiedyœ uka¿e siê po polsku, wype³niaj¹c w ten sposób istotn¹ bibliograficzn¹ lukê.

Joe Moran, Interdisciplinarity. London and New York: Routledge, Taylor and Francis Group, 2006 (207 stron). Publikacja anglojêzyczna, w miêk-kiej oprawie.

Trudno dziœ by³oby wyobraziæ sobie studia literaturoznawcze jako metodologiczny czy tema-tyczny monolit. Nawet najbardziej pobie¿ny prze-gl¹d tytu³ów ukazuj¹cych siê na rynku wydaw-niczym prac naukowych, dysertacji doktorskich i habilitacyjnych, a nawet prac magisterskich wyka¿e, i¿ na instrumentarium badawcze wspó³-czesnego naukowca-humanisty sk³ada siê doro-bek wielu dziedzin, jeszcze niedawno postrzega-nych jako „osobne” czy „niezale¿ne”. Wydaje siê te¿ zrozumia³e, ¿e cechuj¹ca dzisiejsz¹ humani-stykê interdyscyplinarnoœæ mo¿e wywo³ywaæ dwojakiego typu reakcje. Z jednej strony – interdyscyplinarnoœæ w obiegowym znaczeniu stanowi synonim œwie¿oœci i intelektualnej „elastycznoœci”, z drugiej zaœ rodzi pytania o kompetencje wspó³-czesnego badacza, który – buduj¹c naukowy wywód w oparciu o dyskursy ró¿nych (nawet pokrewnych) dyscyplin – rzadko bywa ekspertem w ka¿dej z nich. Takie przeœwiadczenie zapewne podzieli³by Joe Moran, który we wstêpie do swej ksi¹¿ki tak definiuje jej cele:

Niniejsza ksi¹¿ka jest o tym w jaki sposób organizujemy wiedzê wzglêdem dys-cyplin i w jaki sposób j¹ reorganizujemy w ramach nowych konfiguracji i zwi¹z-ków, czy te¿ – ujmuj¹c rzecz inaczej – powo³uj¹c do istnienia ró¿ne formy ‘in-terdyscyplinarnoœci’ wtedy, kiedy dawne formu³y myœlenia zaczyna porastaæ pleœñ, kiedy trac¹ na znaczeniu, usztywniaj¹ siê, lub wykluczaj¹ inne. Ostatnimi laty interdyscyplinarnoœæ sta³a siê s³owem-jinglem w przestrzeni wielu dziedzin akademickich, lecz rzadko kiedy poddaje siê to zjawisko bardziej wnikliwym badaniom. Trafne w tym kontekœcie wydaje siê stwierdzenie Allana Liu, który pisze, i¿ studia interdyscyplinarne „s¹ najbardziej zaniedbanym z punktu widze-nia krytycznej refleksji konceptem krytycznym, pedagogicznym i instytucjonal-nym wspó³czesnej akademii”.

Opracowanie, jakie oferuje Moran stanowi powa¿ny krok w kierunku uzdro-wienia takiej sytuacji. Autor proponuje klarown¹ i zdyscyplinowan¹ prezentacjê zjawisk warunkuj¹cych wielodyscyplinarnoœæ, jej pojmowanie i zastosowania, prze-prowadzaj¹c w ten sposób czytelnika z przestrzeni pojêæ obiegowych w obszar profesjonalnej, krytycznej refleksji nad problematyk¹, od której zale¿y dziœ kszta³t i stan humanistyki sensu largo. Moran rozpoczyna swój wywód od rysu historycz-nego, poœwiêconego narodzinom osobnych dyscyplin akademickich w œwietle ewo-lucji filozoficznych pogl¹dów na temat wiedzy i edukacji oraz rozwoju stanowisk krytycznych wobec ograniczeñ, jakie z takiego podzia³u przestrzeni intelektualnej

wynika³y. Na jego tle ukazuje nastêpnie wspó³czesne próby definiowania pojêcia interdyscyplinarnoœci, przywo³uj¹c przede wszystkim wypowiedzi Geoffreya Ben-ningtona, Roberty Frank, Rolanda Barthesa i Julie Thompson Klein. Zestawienie perspektywy diachronicznej z synchronicznym przegl¹dem najistotniejszych sta-nowisk wzglêdem obiektu proponowanego w ksi¹¿ce namys³u stanowi fundament dalszego wywodu, na który sk³ada siê piêæ kolejnych rozdzia³ów: „Interdyscypli-narna anglistyka” („Interdisciplinary English”), „Z literatury w kulturê” („Litera-ture into cul(„Litera-ture”), „Teoria a dyscypliny” („Theory and the disciplines”), „Teksty w historii” („Texts in history”) oraz „Nauka, przestrzeñ i natura” („Science, space and nature”).

Poruszana w kolejnych rozdzia³ach problematyka obejmuje miêdzy innymi narodziny, ewolucjê i zmierzch studiów anglistycznych jako osobnej dyscypliny, relacje miêdzy literaturoznawstwem a studiami kulturowymi, socjologi¹, kultur¹ ¿ycia codziennego, wartoœciami kulturowymi, zwi¹zkami pionowymi w spo³eczeñstwie i aksjologi¹. Moran poœwiêca tak¿e wiele miejsca rozwa¿aniom nad losami i uwik³aniami teorii pisz¹c o relacji jaka zachodzi miêdzy jêzykoznaw-stwem a literaturoznawjêzykoznaw-stwem, o konsekwencjach dokonywanych, lub te¿ dokonu-j¹cych siê, dekonstrukcji filozofii, o psychoanalizie w kontekœcie jêzyka i kultury, a tak¿e o feminizmie i jego stosunku do cia³a, o queerowaniu dyscyplin i o teorii jako metadyscyplinie. Analizuje dalej zwi¹zki jakie ³¹cz¹ literaturê i historiê, dys-kurs marksistowski i kulturê, a tak¿e wiedzê i w³adzê, czy kulturê i naukê – oraz wiele innych, istotnych dla rozwoju wspó³czesnego myœlenia metodologicznego, relacji. Ksi¹¿kê zamyka rozdzia³ zbieraj¹cy wnioski z analiz wzbogacony dosyæ obszern¹ bibliografi¹ dope³nion¹ wygodnym, u³atwiaj¹cym poruszanie siê po tek-œcie indeksem.

Je¿eli za wyznacznik wartoœci przyj¹æ metodologiczne nowatorstwo, nale¿a³o-by uznaæ, ¿e omawiana pozycja raczej nie zaskakuje czytelnika sposobem postrze-gania obiektu w³asnego namys³u. Szczêœliwie jednak, kolejne elementy przestawia-nej tu serii nie taki cel sobie stawiaj¹: podstawowa wartoœæ pracy Morana wydaje siê polegaæ na tym, i¿ ³¹cz¹c w jednym miejscu stanowiska ró¿nych badaczy, któ-rych wypowiedzi dodatkowo cementuje zdyscyplinowany autorski komentarz, ofe-ruje rzeteln¹ analizê interdyscyplinarnoœci jako zjawiska z jednej strony uwik³ane-go w odziedziczone dyskursy, z drugiej zaœ warunkuj¹ceuwik³ane-go ich wspó³czesny kszta³t; zjawiska, które w dobie „denaturalizacji wiedzy” stanowi o mo¿liwoœci (i koniecz-noœci) budowania œwiadomoœci wszelakiego rodzaju ograniczeñ, jakie monolitycz-noœæ dyscyplin wyros³ych na tradycyjnych podzia³ach nierzadko narzuca badaczo-wi po dziœ dzieñ.

Wydawca: „Œl¹sk” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe, al. W. Korfantego 51, 40-161 Katowice tel. biuro (032) 25-80-756, 25-81-913, dzia³ handlowy 25-85-870, fax 25-83-229 e-mail: biuro@slaskwn.com.pl, redakcja@slaskwn.com.pl, handel@slaskwn.com.pl

http://www.slaskwn.com.pl Projekt ok³adki Marek J. Piwko Redakcja techniczna Grzegorz Bociek Sk³ad Emilia Posy³ek