Maroko i jego partie polityczne

Umiarkowani islamiści zwyciężyli także w  wyborach marokańskich, gdzie zdobyli 107 z 395 mandatów w niższej izbie parlamentu. Wyprzedzili w ten sposób rządząca partię Istiklal99 (Niepodległości) premiera Abbasa al-Fassie-go, która zdobyła 60 mandatów. Zgodnie z nową konstytucją przyjętą w lipcu 2011 roku przez króla Muhammada VI, będzie on musiał mianować premiera z najsilniejszej partii w parlamencie. Tym samym król zgodził się na ogranicze-nie swojej władzy i w Maroku ogranicze-nie doszło do istotnych protestów100.

System polityczny Maroka cechował się większą swobodą w porównaniu do reszty krajów regionu. Muhammmad VI od dnia objęcia tronu w  1999 przeprowadził szereg reform, w  tym najbardziej rewolucyjną – kodeksu ro-dzinnego, który nadawał kobietom równe prawa z mężczyznami. Zmodyfi ko-wał kodeks karny, zniósł tortury i uznał odpowiedzialność rządu za łamanie praw człowieka, w tym przez uprowadzenia i tortury, które stosowali jego po-przednicy (dziadek – Muhammad V i ojciec – król Hassan II). Szczególna rola przypadła Komisji ds. Sprawiedliwości i Pojednania, która ujawniła te zbrod-nie. Większe znaczenie za jego panowania zyskała także Rada Konsultacyjna ds. Praw Człowieka. Muhammad VI poszerzył swobody obywatelskie

jednak-99 Paria Istiklal została założona przez Alla al-Fasseigo odwoływała się do programu Braci Muzułmanów.

100 Laura Smith-Spark, CNN, Morocco holds fi rst parliamentary elections since pro-tests, http://edition.cnn.com/2011/11/25/world/africa/morocco-vote [dostęp:

że nadal sprawuje władzę w kraju, wykorzystują w tym celu sieć tradycyjnych instytucji zwanych machzan, które wywierają wpływ polityczny niezależnie

od wyników wyborów parlamentarnych.

W odróżnieniu od Egiptu z  czasów Mubaraka, w  Maroku partie poli-tyczne działały ze względną swobodą. Paria Istiklal i Socjalistyczny Związek Sił Ludowych współpracowały z  rządem i  dlatego miały zapewniony udział w strukturach władzy.

Obecne wybory ujawniły rzeczywisty stopień nieufności społeczeństwa wobec tych partii i zapewniły sukces wyborczy Muzułmańskiej Partii Sprawie-dliwości i Rozwoju (Hizb al-Adala wa at-Tanmija) z przywódcą Abd Allahem ben Kiranem. Partia Kirana przechodziła wiele transformacji, swoją aktualną nazwę uzyskała dopiero dwa lata po połączeniu się z  Ruchem Ludowo-De-mokratycznym i Konstytucyjnym (Al-Haraka asz-Szabijja ad-Dimukratijja wa ad-Dusturijja) w 1996 roku. Jednocześnie funkcjonowała jako partia Reformy i Odnowy (Al-Islah wa at-Tadżdid) przyjmując tę nazwę, by oddalić podejrze-nia o sympatie islamistyczne. Te dwa ugrupowapodejrze-nia, tj. Partia Sprawiedliwości i Rozwoju oraz Al-Islah (jako Jedność i Reforma, po ostatniej zmianie nazwy) formalnie działają oddzielnie: pierwsza jako partia polityczna, druga jako ruch religijny, zaangażowany w działalność społeczną i prozelicką. Partia ak-ceptuje w pełni konstytucyjną legitymizację władzy religijnej monarchy i nie wzywała dotąd do utworzenia państwa islamskiego. Skupiała się raczej na wal-ce z korupcją, reformie sądownictwa i odnowie politycznej niż na sprawach religijnych. Pomimo początkowych protestów w sprawie nowelizacji kodeksu rodzinnego, zwanego Mudawana, którą część członków partii uznała za za-mach na tradycyjną formę życia rodzinnego, partia ostatecznie uznała reformę za rezultat demokratyzacji życia w Maroku101.

Muzułmańska Partia Sprawiedliwości i Rozwoju swój sukces zawdzięcza czterem czynnikom.

Po pierwsze, skupiła swoją kampanię nie na kwestiach takich jak zakaz spo-żywania alkoholu lub noszenie chust przez kobiety, ale na mocnym programie antykorupcyjnym oraz szczegółowymi propozycjami poprawy katastrofalnej sytuacji edukacji, poprawy sytuacji ekonomicznej obywateli, wprowadzenia zasad dobrego i skutecznego zarządzania (governance).

101 A. Glennie, Budując mosty, a nie mury. O potrzebie nawiązania kontaktów z isla-mistami politycznymi na Bliskim Wschodzie i w Afr yce Północnej, „As-Salam” 2011,

Po drugie, wzywała do poszanowania godności i  działania na jej rzecz przez pracę „u podstaw”; wykorzystywała w  tym celu także charyzmę wła-snych kandydatów – kilku wysokich rangą urzędników partii przyłączyło się do ulicznych demonstracji i wyrażając tym samym solidarność z protestują-cymi – dzięki czemu zyskała głosy tych, którzy między innymi w cywilizacji zachodniej widzą głównego wroga.

Po trzecie, partia skorzystała z  faktu, że dotychczas powiązana z  królem Partia Autentyczności i Nowoczesności została zdyskredytowana w opinii pu-blicznej.

Po czwarte, MPSiR potrafi ła zapewnić marokańską klasę średnią, że nie jest całkowicie „islamistyczna”, ale raczej ma silne preferencje muzułmańskie w zakresie poszanowania godności obywateli i prowadzenia uczciwej polityki. Partia całkowicie odrzuca terroryzm i jest przeciwna wszelkim formom prze-mocy, a Kirane w swoim pierwszym publicznym przemówieniu po wygranych wyborach zapewnił, że: „Religia należy do meczetów, a my nie zamierzamy ingerować w osobiste życie ludzi”102.

Współpraca Partii z  monarchą była na tyle widoczna, że członkowie MPSiR nazywani są przez opinię publiczną „islamistami pałacowymi”. Na zlecenie Kirany powstała Centralna Agencja Maroka do Zwalczania Korup-cji (ICPC), która opracowuje priorytetowy projekt odnośnie wzmocnienia walki z  korupcją w  Królestwie. Szef ICPC – Abdeslam Aboudrar – twier-dzi, że ICPC przygotowuje się do poważnej transformacji oraz wzmocnienia kampanii przeciwko łapownictwu w Maroku. Ponadto zapisy konstytucyjne powołują organy, których celem jest przeciwdziałanie nadużyciom związanym z korupcją. Są to: Rada ds. Konkurencji i Krajowa Rada ds. Wiarygodności, Walki i Przeciwdziałania Korupcji. Powołano także inne, w założeniu, nieza-leżne instytucje ds. ochrony i promowania praw człowieka, dobrych praktyk i regulacji, w szczególności niezależną Radę Praw Człowieka i Mediatora103.

2.8.8. Państwo Saudyjskie

Polityczny system państwa Saudów opiera się na centralizacji władzy przy utrzymaniu znacznych wpływów rodziny królewskiej i Rady Ministrów jako

102 V. Bartolucci, Morocco’s silent resolution, 17.01.2012, http://www.opendemocracy.

net/valentina-bartolucci/moroccos-silent-revolution [dostęp: 2.04.2012]. 103 http://planetakobiet.com.pl/artykul-296nowakonstytucjakrolestwamarokawzor

głównych sił politycznych kraju. Od 1992 roku Arabia Saudyjska ma Ustawę Zasadniczą, nazywaną Prawem Podstawowym Arabii Saudyjskiej, która skła-da się z 9 rozdziałów podkreślających, że rządy w Królestwie opierają się na Koranie i tradycji (sunnie) Proroka Muhammada. Nie ma legalnych partii po-litycznych. Religia w Królestwie jest głównym narzędziem kontroli społeczeń-stwa, służy politycznej legitymizacji sądów religijnych i umocnieniu Komitetu Ochrony Moralności i  Tępienia Zła oraz stanowi rację dla funkcjonowania policji religijnej. Rozkwit i dobrobyt związany z wydobyciem ropy poprawił warunki życia w państwie i przyczynił się do wzrostu lojalności poddanych wobec domu królewskiego. Z drugiej strony jednak wytworzył skomplikowa-ne relacje społeczskomplikowa-ne, przyczynił się do konfl iktów klasowych i powstania opo-zycji politycznej. Instrumentem pozyskania obywateli nadal jest obsadzanie przez nich publicznych stanowisk i urzędów, zwiększenie zatrudnienia w sek-torze państwowym i opieka socjalna.

Ideologia polityczna, którą kieruje się dynastia saudyjska została nazwana petro-islamem, w którym nadal religia znajduje się w centrum dyskursu, sku-pionego na praktykach i rytuałach oraz utrzymaniu konserwatywnej struktu-ry społecznej. Służy temu budowa licznych meczetów i centrów religijnych, rozległe fi nansowe wsparcie dla różnego rodzaju muzułmańskich organizacji i  stowarzyszeń. Kontroli społeczeństwa sprzyja także wykreowanie nowych wrogów w postaci chrześcijańskich misjonarzy, masonów czy też sekt104.

Polityczna stabilizacja Królestwa utrzymywana przez zyski z  wydobycia ropy ma kruche podstawy. Dotąd tłumione konfl ikty w każdej chwili mogą wybuchnąć. Wynikają one ze specyfi ki tego państwa, o  której stanowią: 1)  wielkość rodziny królewskiej liczącej około 10 tys. osób, rywalizujących nieustannie o  wpływy, 2) antagonizm między elitą władzy a  tradycyjnymi przywódcami społeczności i  nowymi technokratami w  dostępie do kluczo-wych sektorów gospodarki, 3) regionalne różnice wzmacniane przez czynniki etniczne i religijne, 4) różnice religijne, w tym status szyitów, którzy są trakto-wani, tak jak obywatele drugiej kategorii105.

Arabia Saudyjska jako monarchia absolutna nie przeprowadza wyborów par-lamentarnych. Król wskazuje członków zgromadzenia narodowego w  postaci

madżlis al-shura. Ciało to nie ma jednak żadnego wpływu na decyzje

monar-104 N.N. Ayubi, op. cit., s. 232–233.

chy. Od 2003 roku w toczą się tam jednak dyskusje postulujące między innymi wprowadzenie reform. Pojawiły się także petycje wzywające do przeprowadze-nia wyborów i przygotowaprzeprowadze-nia konstytucji. W rodzinie królewskiej za reformami opowiadał się następca tronu książę Abdullah Ibn Abdul Aziz Al Saud, nato-miast minister spraw wewnętrznych zdecydowanie się im sprzeciwiał106.

We wrześniu 2003 roku wysłano do króla petycję w sprawie przeprowa-dzenia reform i  zwiększenia udziału społeczeństwa w  rządzeniu państwem, zatytułowaną „W obronie narodu”. Petycja została podpisana przez przeszło trzysta osób, zarówno sunnitów jak i szyitów, w tym pięćdziesiąt kobiet. Wyra-żono w niej zaniepokojenie atakami terrorystycznymi w Królestwie, które sy-gnatariusze wiązali z restrykcyjną polityką państwa i brakiem podstawowych wolności obywatelskich w wyrażaniu opinii. Wzywali także do uwzględnienia przez władze prawa do pluralizmu i dialogu w przestrzeni publicznej. W wyni-ku tych sugestii już w październiW wyni-ku tego samego roW wyni-ku, zwołano pierwszą w hi-storii Arabii międzynarodową konferencję praw człowieka, której w Rijadzie towarzyszyły protesty uliczne obywateli domagających się większej wolności, zakończone interwencją policji. Rezultatem konferencji było ustanowienie w marcu 2004 Narodowej Komisji Praw Człowieka złożonej z członków obu płci. Komisja miała za zadanie monitorować sytuację w Królestwie pod kątem przestrzegania praw człowieka, uwzględniając szczególnie nadużycia wobec kobiet107. Pozwolono także na powstanie Stowarzyszenia Dziennikarzy, a po-nadto król Abd Al-Aziz ufundował Centrum Dialogu Narodowego. Specjal-nym dekretem królewskim zwiększono kompetencje Radzie Konsultacyjnej. Odtąd indywidualni członkowie mogli wnosić pewne propozycje legislacyjne.

Na początku 2004 pojawił się szereg inicjatyw obywatelskich, w większości adresowanych do następcy tronu, podejmowanych przez mniejszości, między innymi szyitów domagających się wolności religijnej i  praw obywatelskich. Odpowiadając na owe inicjatywy społeczne książę Abd Allah zwołał konfe-rencję nazwaną Dialogiem Narodowym, której przedmiotem było umocnie-nie jedności narodowej. Kolejne sesje odbywały się w różnych miastach i po-święcone były odmiennym kwestiom. Pierwsza z nich zgromadziła religijnych

106 M. Herb, Princes, Parliaments, and the Prospects for Democracy in the Gulf, [w:] Authoritarianism in the Middle East. Regimes and Resistance, eds. M. Pripstein

Po-susney, M.P. Angrist, Boulder–London 2005, s. 184.

przywódców z wszystkich odłamów religijnych w państwie: sunnicki establi-shment religijny, popularnych imamów salafi ckich, sufi oraz duchownych szy-ickich. Spotkania te były o tyle niezwykłe, że szyici i sufi zawsze uznawani byli przez wahhabitów za niewiernych.

Petycje wniesione przez ruchy kobiece domagały się zmiany statusu kobiet w  społeczeństwie saudyjskim i  ich zwiększonego uczestnictwa w  życiu pu-blicznym. W roku 2004 w Medynie na trzeciej konferencji Dialogu Narodo-wego – „Prawa i obowiązki kobiet” – rozważano miejsce kobiety w społeczeń-stwie saudyjskim. Nie przyniosła ona jednak żadnych rozstrzygnięć, ponieważ została zdominowana przez konserwatystów. Kolejne spotkania poświęcone były sytuacji młodego pokolenia, edukacji i panującemu wśród młodych ludzi bezrobociu, statusowi muzułmanów niewahhabitów oraz systemom wartości propagowanym w podręcznikach szkolnych108.

Pomimo oporu sił konserwatywnych wszystkie te inicjatywy i spotkania przyniosły znaczące zmiany w społeczeństwie saudyjskim. Saudyjscy dysyden-ci wreszdysyden-cie mogli wyrazić otwardysyden-cie swoje opinie, bez narażenia się na sankcje. W gazetach zaczęły ukazywać się artykuły krytykujące poczynania rządu (ale nie krytykujące bezpośrednio rodziny królewskiej). Członkowie rodziny kró-lewskiej spotkali się z grupami opozycji w celu przedyskutowania ich petycji.

Elita władzy zaczęła rozważać możliwość zwiększenia partycypacji społe-czeństwa w procesie sterowania i zarządzania państwem. Międzynarodowa or-ganizacja Human Rights Watch uzyskała dostęp do saudyjskiego systemu są-dowego i więzień. Narodowej Komisji Praw Człowieka przyznano dodatkowe prawa wglądu do dokumentacji więzień i kierowania raportów bezpośrednio do premiera. Po śmierci króla Fahda w 2005 roku odbyły się pierwsze wybory do rad miejskich, (kobiety nie mogły w nich głosować), chociaż fundamen-taliści zgłaszali swoje obiekcje uznając te wybory za nieislamskie. Osama Bin Laden otwarcie twierdził, że te wybory są grzechem, ponieważ uczestnictwo muzułmanów w ciałach ustawodawczych jest zakazane. Jedynym prawodawcą jest Allah109.

Zwiększono także liczebność Rady Konsultacyjnej do 150 osób, a jej człon-kowie uzyskali dostęp do informacji o dochodach państwa i stanie budżetu.

108 J. Zdanowski, Historia Arabii…, s. 386.

109 S. Henderson, Saudi Municipal Elections: Royal Caution and Citizen Apathy,

W  2006 roku wprowadzono nowy system sądownictwa i  zmiany w  prawie rodzinnym, cywilnym i handlowym, w wyniku czego obywatele mogli wnosić apelacje od wyroku sądu.