Pod powyższym tytułem nr 154 „Gońca częstochowskiego”9 p. Wł. Mi-chalski umieszcza pełen emfazy artykuł, mający na celu dowiedzenie, że ruch wśród kobiet, dążący do emancypacji sprowadza „wszystkie nieszczęścia i klęski, jakie spadają na dzisiejsze jednostki i społeczeństwa, – wszystkie biedy, epidemie i zwyrodnienia moralne, jakim podlegają pokolenia dzisiej-sze, są […], niestety, dziełem i praca matek dzisiejszych” – tj. właśnie tych, które, krocząc szlakami postępu, dążą do równouprawnienia.
Posłuchajmy, jak to nowy rzecznik praw średniowiecza rozumie, ko-biety, dążące do wyzwolenia:
„A jakim może być szczęście tych społeczeństw, które coraz mniej mają wśród siebie matek prawdziwych, a którym przybywa natomiast coraz wię-cej, mieniących się matkami, dziwotwotworów ludzkich, zrzekających się dobrowolnie prawa do własnych dzieci, i oddających je na pastwę wpływów najgorszych?
„Jakimi mogą być dzieje świata, którego matki, zrywając z Bogiem i wiarą i z wszelkimi ideałami, rodzą i wychowują Kainów i Judaszów? Śmiertelna trwoga o przyszłość moralną ludzkości musi ogarnąć każdego, kto uprzytomni sobie chwilę zapanowania nad światem ludzi zrodzonych z matek-bezwyznaniowic.
„Wolne” od wiary w boskie pochodzenie człowieka, od miłości, cnoty i poświecenia, od zamiłowania w ciszy ogniska domowego, nie dadzą one dzieciom swym nic, okrom instynktów zwierzęcych… I nie może być ina-czej boć przecie lwy nie wylęgają się w kretowiskach, ani też sowy nie rodzą sokołów.
„Rodziny, w których te kobiety, niegodne nazwy matek, mają być strażniczkami ideału, staną się gniazdami zarazy moralnej, rozsadnikami upadku – tym straszniejszego i gwałtowniejszego, że znajdować on będzie w matkach ciągłe wyobrażenie i podnietę.
9 „Goniec Częstochowski”, dziennik polityczny, społeczny, ekonomiczny, wydawany w latach 1906–1939, przez Franciszka Wilkoszewskiego. Początkowo jako „Wiadomości czę-stochowskie”, następnie „Dziennik Częstochowski”, a od 1907 r. „Goniec Częstochowski” (w latach 1909–1910 jako „Gazeta częstochowska”).
„Oto następstwa i skutki moralnego skarlenia rodziców, a zwłaszcza matek współczesnych „e m a n c y p o w a n y c h”.
Radzi więc nowy apostoł moralności i cnotliwości wśród kobiet, aby „w blasku miłości ukazały się z jednej strony – cała zasługa matek „gdy nad postępy”, „emancypacje” i inne tym podobne frazesy, przedłożą Wiarę i Miłość, – a z drugiej cała ohyda i hańba, gdyby kiedykolwiek zechciały zejść na manowce niewiary i wyrzec się – cnoty”.
Czy słyszycie wszyscy pionierzy postępu?
Przez krzewienie świadomości o równych prawach ludzkich dla wszyst-kich, przez krzewienie kultury i dążenie z postępem i wynikami nauki, ujawnia się w całej swej nikczemnej „ohydzie” i „hańbie” cała wasza dzia-łalność, ponieważ (nie może inaczej być!) „schodzicie na manowce nie-wiary i wyrzekacie się cnoty…”
Oto logika p. Wł. Michalskiego, która na konkursie… w Kiernozi mo-głaby otrzymać palmę pierwszeństwa.
Doprawdy, przypomina to rozprawy soborów, nad którymi dzisiaj po-błażliwie się uśmiechamy, rozprawy nad zagadnieniem: „czy kobieta ma duszę…”
P. Michalski przypomina ojców kościoła ze średnich wieków, którzy orzekli, że „kobieta jest brama piekielną, przez którą wchodzi grzech”, że jest istotą „pozbawioną zmysłu moralnego”.
P. Michalski za późno przyszedł na świat, bo przed nim zdążyli żyć i Mikołaj Rej, i Schlegel10, i Saint Just11, i Sieys12, i John Mill13, i Ibsen14, i Brönson i prof. Dybowski15, i Edward Prądzyński16, i S. Posner17,
i Alek-10 Fryderyk Schlegel (1772–1829), niemiecki filozof uczony i pisarz, główny ideolog wczesnego romantyzmu.
11 Antoine Louis de Saint Just (1767–1794), działacz polityczny okresu rewolucji fran-cuskiej, jeden z przywódców jakobinów. Zgilotynowany.
12 Emmanuel Joseph Siess (1748–1836), działacz polityczny okresu rewolucji francu-skiej, przed 1789 ksiądz katolicki. Rzecznik praw stanu trzeciego, głosował za ścięciem króla.
13 John Stuart Mill (1806–1873), angielski filozof, logik i ekonomista, zwolennik uzy-skania przez kobiety praw wyborczych. Autor pracy „Poddaństwo kobiet” (1865).
14 Henryk Ibsen (1828–1906), dramatopisarz norweski. W dramatach atakował miesz-czańskie wychowanie, fałszywą moralność. Światowy rozgłos przyniosły Ibsenowi dramaty
Brand (1866) i Peer Gynt (1867).
15 Benedykt Dybowski (1833–1930), zoolog, lekarz w latach 1862–1864 prof. w Szkole Głównej w Warszawie. skazany w procesie R. Traugutta i zesłany do wschodniej Syberii, badacz fauny Bajkału i Amuru.
16 Edward Prądzyński, autor pracy O prawach kobiety, wydanej w 1875 r. w Warszawie. 17 Stanisław Posner (1868–1930), działacz socjalistyczny, prawnik, publicysta, od 1905 r. w PPS, organizator oświaty robotniczej. Inicjator założenia Towarzystwa Ochrony Kobiet, w 1921 współzałożyciel Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
sander Świętochowski18, i prof. Piotr Chmielowski i wielu, wielu innych, którzy wszyscy byli rzecznikami równouprawnienia kobiet.
P. Michalski zapomina o nazwiskach zasłużonych pionierek emancypa-cji, jak: Klementyna Hoffmanowa19, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka, Kuczalska Reinschmidt20, Kazimiera Bujwidowa21, Maria Dulębianka22, Bojarska, Biniekówna23 i tysiące innych, których postacie społeczeństwo należną czcią i uznaniem otacza.
P. Michalski i jemu podobni o tym wszystkim nie chcą wiedzieć, bo… wolą iść ręka w rękę z przesądami papieży średniowiecznych, z czasów po-tępionej przez cywilizację inkwizycji.
I ma rację p. Michalski twierdząc, że „silny orzeł nie spłodzi słabego gołębia”, gdyż nigdy „orłem” nie będzie, płodząc takie… głupstwa.
Nie zazdrościmy p. Michalskiemu patentu, jaki wydał sobie, dziwimy się jednak „Gońcowi Częstochowskiemu”, iż drukując artykuł p. M, jako wstępny, tym samym przyjmuje za niego odpowiedzialność i wydaje sobie niezbyt pochlebne świadectwo.
Jan Garlikowski24
18 Aleksander Świętochowski (1849–1938), pisarz, historyk i filozof, czołowy ideolog pozytywizmu warszawskiego. W 1871 r. opublikował w „Przeglądzie Tygodniowym” mani-fest młodej prasy „My i wy”. W latach 1881–1902 redaktor i wydawca „Prawdy”.
19 Klementyna z Tańskich Hoffmanowa (1798–1845), pisarka i pedagog, założycielka i redaktorka w latach 1824–1828 „Rozrywek dla dzieci”. Od 1831 r. na emigracji we Francji, autorka licznych prac z zakresu kształcenia i wychowania kobiet; przede wszystkim słynnej
Pamiątki po dobrej matce (1819).
20 Paulina Kuczalska-Reinschmidt (1859–1921), publicystka, działaczka ruchu kobie-cego, redaktorka feministycznego pisma „Ster” (1895–1897 Lwów, 1907–1912 Warszawa). Założycielka Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich (1907)
21 Kazimiera Bujwidowa (1867–1932), działaczka społeczna i publicystka, czołowa przedstawicielka ruchu kobiecego w Galicji. W latach 1896–1906 przewodnicząca Stowa-rzyszenia Pomocy Naukowej im. J.I. Kraszewskiego, inicjatorka utworzenia (1896 r.) pierw-szego w Galicji żeńskiego gimnazjum ogólnokształcącego w Krakowie, agitowała na rzecz uzyskania przez kobiety prawa wstępu na UJ (1897); żona Odona Bujwida.
22 Maria Dulębianka (1861–1919), malarka, działaczka społeczno-polityczna. Publi-kowała na łamach warszawskiego „Steru”, walczyła o wolny wstęp kobiet do krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, zaangażowana w tworzenie gimnazjum dla kobiet we Lwowie. W 1908 r. kandydowała do Sejmu galicyjskiego przy poparciu Stronnictwa Ludowego, by wzmocnić akcję na rzecz przyznania kobietom praw wyborczych. Przyjaciółka Marii Ko-nopnickiej.
23 Maria Biniekówna, działaczka feministyczna, współpracownica Związku Równo-uprawnienia Kobiet Polskich, absolwentka szkoły gospodarstwa wiejskiego w Kruszynku. Działała w środowisku kobiet wiejskich.
24 Jan Garlikowski, od 1908 r. publicysta „Kuriera Łódzkiego”, wcześniej pracował we Włocławku i Kaliszu. Utalentowany dziennikarz pism prowincjonalnych.