Metody stymulowania

konserwatywny. To także próba niekoncentrowania się na widocznych fragmentach problemu, ale także doszukiwanie się tych ukrytych, trudniejszych i złożonych [145]. Sesja zakończona sukcesem ma wytyczone z góry ograniczenia czasowe, uwzględniające również informację o ograniczeniach kosztowych. Także na tym etapie pracy wymaga się zaangażowania w uwiarygodnienie i uzasadnienie wprowadzenia koncepcji w życie. Podjęcie decyzji obejmuje potencjalne zyski finansowe czy inne korzyści, jak: drobne usprawnienia, zwiększony komfort pracy, bezpieczeństwo oraz ponoszone koszty. Na koniec warto mieć na względzie nieuniknione sprzeczności interesów między uczestnikami spotkania i bezwzględnie je szanować.

Skuteczność decyzji zależy od wiedzy i doświadczenia uczestników. Najczęściej też od ich (głównie od moderatorów) przygotowania planu działania. Pomocne są w tym także narzędzia kreatywnego rozwiązywania problemów. Podnoszą one ilość uzyskanych interesujących pomysłów i wpływają na ich jakość. W czasie trwania sesji twórczej istnieje możliwość wytrenowania umiejętności dobierania metod wedle potrzeb.

Każda sesja twórcza jest niepowtarzalna i wszystkie osiągnięte wyniki podczas spotkania są wartościowe. Sesje twórcze sprzyjają rozwojowi przedsiębiorstwa i jego pracowników. Wdrożenie nowych rozwiązań techniczno-organizacyjnych może dostarczyć wymiernych korzyści ekonomicznych i społecznych. Odbycie sesji twórczej nie jest jednak gwarancją uzyskiwania praktycznych rozwiązań.

2.8. METODY STYMULOWANIA

Istnieje wiele sposobów dochodzenia do twórczych pomysłów. Do takich sposobów należą metody stymulowania – metody twórczego myślenia, metody kreatywnego rozwiązywania pomysłów, metody heurystyczne. Są one metodami aktywizującymi na różne sposoby, dzięki łączeniu wiedzy i doświadczenia oraz kształtowaniu zdolności człowieka. Często wynik uzyskany z zastosowania wybranych metod zależy od kontekstu obecnej sytuacji, a dwuznaczna informacja może być różnie interpretowana [91]. Metody są niejako w dyspozycji – poklasyfikowane. Do sformułowanego problemu szuka się adekwatnej metody jego rozwiązania. Czasem wymaganych jest więcej metod niż jedna, a dopiero właściwa ich sekwencja prowadzi do zamierzonego efektu. Metody muszą spełniać pewne wymogi i nierzadko wymuszają sposób postępowania, szczególnie te o określonej procedurze. Ich dużą zaletą jest połączenie pewnego schematu pracy przy jednoczesnej dużej swobodzie działania.

29 Oznacza to, że metody mogą podlegać modyfikacjom, które dzięki temu na ogół zwiększają efektywność pracy zespołowej i pogłębiają zrozumienie problemu. Białoń [9] dodaje, iż konsekwencja i co więcej – systematyczność w stosowaniu metod skraca czas poszukiwań nowych rozwiązań. Zapewne dlatego, że ułatwia stawianie sobie ważnych pytań i wykrywanie problemów. Metody uczą myślenia w trzech zakresach, poprzez [143]: pobudzanie do myślenia, wyrabianie pożytecznych nawyków, kształtowanie i modelowanie umysłów.

Metody opisywane są głównie w obszarze psychologii, a także pedagogiki – psychopedagogiki kreatywności. Coraz częściej jednak opisywane są w pozycjach literaturowych z zakresu zarządzania i marketingu [17, 66, 103, 113, 162, 166]. Dla przykładu służą jako uzupełnienie filozofii Kaizen [87]. Metody są wykorzystywane także w treningach myślenia twórczego. Niewiele jednak dowiadujemy się o nich z obszaru nauk technicznych, mimo istnienia pojęcia twórczości technicznej [41, 159]. Najczęściej reprezentują je następujące nazwiska: A. Kaufman [80], T. Proctor [146], E. de Bono [34], J. Antoszkiewicz [4], A. Góralski [53], E. Nęcka [120], Z. Martyniak [107] i K. Szmidt [167].

Do najbardziej znanych, podstawowych metod należą: burza mózgów, synektyka, metoda morfologiczna i algorytm rozwiązywania zadań wynalazczych [2, 43, 51, 65, 94, 99, 102]. Choć metody pojawiają się razem, wymagają osobnych rozważań. Towarzyszą bowiem odbiorcy w wykrywaniu problemów, jak i poszukiwaniu pomysłów, stosują je jednostki, jak i grupy do analizowania problemów nieznanych i trudnych, jak i tych bardziej znanych i przystępniejszych.

2.8.1. Właściwe zastosowanie metod stymulowania

Kreatywność wymaga uporządkowania. Sprzyja temu właściwe stosowanie metod. Jak twierdzi Braun, „udane kreatywne osiągnięcia poprzedzone są wieloma próbami i błędami, nieudanymi rezultatami lub nieodpowiednimi założeniami do rozwiązania” [14, s. 45]. Natomiast Robinson [151] uważa, że w każdym procesie twórczym są idee i projekty, które się nie sprawdzają. Przed uzyskaniem rezultatu mogą wystąpić porażki i zmiany.

Właściwe zastosowanie metod poprawi wydajność sesji kreatywnych, kiedy [124]:

30

 uczestnicy wpierw nauczą się danej metody,

 metoda wspiera tworzenie, ale nie rozwiązuje problemu sama. Antoszkiewicz zwraca uwagę, że na efektywność metod składają się [4]:

 cel,

 elastyczność w dostosowaniu do wymagań,

 specyfika problemu,  podejście do zarządzania,

 inne uwarunkowania, jak system gospodarczy.

Kolejny autor [57] twierdzi, że każda metoda stymulująca pomysły ma na celu:

 dać sobie czas na kreatywność,

 odroczyć wartościowanie (tu zgodność z zasadami według Antoszkiewicza),

 wpływać na liczbę pomysłów (autor nie precyzuje, w jaki sposób to czynić),

 tworzyć kombinacje różnych elementów,

 tworzyć ramy i plan gromadzenia informacji, tworzenia pomysłów i oceny.

Fisk uważa, że innowacja potrzebuje zastosowania katalizatorów zakłócających i kreatywnych [48]. Wśród nich znajdują się właśnie metody kreatywne. Godny zauważenia jest fakt, że do katalizatorów należą np. „twórcze fuzje”, czyli łączenie nowych pomysłów i zasad w nietypowy sposób, „sytuacje ekstremalne”, polegające na umieszczaniu swoich pomysłów w kontekstach ekstremalnych, czy też „plusy sytuacji paradoksalnej”.

Sposobów na wykorzystywanie metod jest kilka. Najczęstszym chyba umiejscowieniem metod jest zestawianie ich z etapami myślenia twórczego. Najbardziej znaną koncepcją etapów procesu twórczego jest autorstwa Wallasa [59]. Jego model składa się z czterech faz: preparacji, inkubacji, iluminacji, weryfikacji. Na tym, ale także na nieco rozbudowanym modelu Rossmana bazuje Chybicka [26]. Autorka poszczególnym fazom przyporządkowuje określone metody jako najbardziej przydatne na tym, a nie na innym etapie. Dla przykładu na etapie preparacji u Wallasa i etapie przeglądu informacji u Rossmana proponuje wymuszoną analogię jako rozgrzewkę twórczą. Autor systemu TRoP, E. Nęcka, także prezentuje fazowość rozwiązywania problemów z uwzględnieniem metod, ale bazując na jednej z nich – synektyce [118].

31 Innym sposobem są szkolenia (zwykle 1–2-dniowe), kursy lub warsztaty. W tych formach popularne są głównie porady na szybkie i proste metody [28, 29]. Przeprowadzone badania przez Limont [96, 98] dotyczące synektyki wskazują na jej duże walory w nauczaniu zdolności twórczych. W tabeli 2.4 wyodrębniono wybrane, znane metody, które stały się nieodłączną częścią treningów twórczości.

Tab. 2.4. Metody i odpowiadające im poszczególne operacje umysłowe (opracowanie własne na podstawie [121])

Metody (także nazwy ćwiczeń) Operacje umysłowe

Lista atrybutów abstrahowanie

Analiza morfologiczna dokonywanie skojarzeń

Diagram ryby rozumowanie dedukcyjne

Bionika rozumowanie indukcyjne (analogie)

Personifikacja metaforyzowanie

Pytania Osborna transformowanie

2.8.2. Klasyfikacja metod stymulowania

Klasyfikacja pojawiła się z chwilą, kiedy zrezygnowano z konstruowania jednej, obowiązującej metody [53]. Poszukiwaniem metody uniwersalnej podejmowali się m.in. Sokrates oraz Kartezjusz. Metody te mają charakter dydaktyczny i zawierają wiele dyrektyw i wskazówek postępowania. Już dziś jednak wiadomo, że nie ustala się odgórnie metody do problemu.

Różnorodność metod nie ułatwia ich klasyfikacji – podział jest nieostry [67]. Samej klasyfikacji metod można dokonać na wiele sposobów. Systematyką metod zajmowali się głównie Piech [137] oraz Martyniak [106]. Podział może wyglądać następująco [137]:

 ogólne (zawierają ogólne zalecenia),

 szczegółowe (zawierają konkretne zalecenia).

Wybór metody stymulowania do zadania ułatwia znajomość możliwych ich podziałów na:

32

 łączone – zestaw metod (np. kontrolna lista pytań i pytania naprowadzające),

 intuicyjne/analityczne (np. superpozycje/metoda morfologiczna),  ze względu na stopień trudności (np. synektyka),

 dopasowane do etapów procesu twórczego (np. identyfikacja osobista),  wykorzystywane w treningu twórczości (np. sześć myślowych kapeluszy),

 wyrób/proces/organizacja (np. CERMA).

Pierwszy podział pokazuje, że istnieją metody, które są skuteczniejsze wtedy, gdy wykorzystuje się je grupowo. Będą one wartościowe, gdy ważna staje się ilość, a nie jakość pomysłów oraz ich różnorodność. Innym razem cenne staje się indywidualne podejście do rozwiązania, bazujące na własnych kompetencjach. Drugi podział pokazuje, że łączenie metod ze sobą zapewnia pewną stałą sekwencję podejścia do problemu. Często też uzupełnia zbierany materiał badawczy o nowe informacje.

Metody intuicyjne i analityczne są niejako w opozycji do siebie, ale mogą stanowić dla siebie uzupełnienie. Metody analityczne pomagają podzielić problem na podproblemy, ustalają kolejność rozwiązywania problemu. Natomiast intuicyjne pozwalają na całościowy ogląd problemu z pominięciem szczegółów [130]. Dwa odmienne podejścia ułatwiają zobaczenie tego samego problemu z innej perspektywy.

Dopasowanie metod do poszczególnych etapów procesu twórczego pozwala na uporządkowanie i konsekwencję w rozwiązywaniu problemu.

Synektyka uznawana jest za jedną z trudniejszych metod. Raczej nie jest polecana w początkowych etapach twórczego myślenia. Doświadczenie pokazuje, że powinna się ona pojawić podczas sesji twórczych w momencie unormowania się zespołu i zapewnienia im bezpieczeństwa psychologicznego. Stopień jej trudności przejawia się w rzadko stosowanych na co dzień analogiach, na których bazuje cała metoda. Wymaga ona użycia wyobraźni, wiedzy i humoru.

Wykorzystywanie metod w treningach pozwala w atmosferze swobody sprawdzać swoje umiejętności bez obaw, że będą nieadekwatne i nic nie wniosą w rozwiązywany problem. Pomaga to jednocześnie przezwyciężać bariery twórcze.

Ostatni podział pokazuje, że bogactwo metod pozwala dopasowywać je do specyfiki problemu. W zależności od wymagań przedsiębiorstwa metody nadają kierunek wyboru.

33 Na uwagę zasługują jeszcze dwa przykłady podziałów, ze względu na brak konsekwencji sposobów klasyfikowania metod.

1. Podział na metody proste i złożone

Wśród różnych autorów [25, 88] nie ma zgodności co do uznania analizy morfologicznej za metodę prostą lub złożoną. Za pierwszą opcją przemawia to, że metoda ta nie wymaga specjalnego przygotowania uczestników i jest wymieniana obok takich metod, jak burza mózgów oraz wykres Ishikawy. Natomiast za opcją drugą przemawia przestrzeganie specjalnego sposobu postępowania – algorytmu, w związku z czym jest wymieniana obok takich metod, jak sześć myślowych kapeluszy oraz synektyka. Na tle innych metod prezentuje się jako analiza czasochłonna oraz wymagająca obszernej wiedzy i doświadczenia.

2. Jedna metoda może być klasyfikowana na wiele sposobów

Klasyfikacja synektyki [106] określa ją jako metodę intuicyjną, opartą na swobodnych skojarzeniach oraz wykorzystywaną wyłącznie zespołowo.

Dane te wskazują na duże możliwości zastosowania metod i tworzenia własnych klasyfikacji pod konkretne potrzeby.

2.9. PROCES STYMULOWANIA INNOWACYJNYCH ROZWIĄZAŃ