Stymulowanie z wykorzystaniem technologii informatycznych (IT)

Technologiom informatycznym (IT) w myśleniu twórczym poświęcono już uwagę w kilku pozycjach literaturowych [25, 88, 146]. Wszystkie one są konsekwencją szybkiego rozwoju IT na wielu płaszczyznach. Powstałe narzędzia mają za zadanie usprawnić kreatywność osób. Część narzędzi nastawionych jest na wspomaganie pracy z tylko jedną, konkretną metodą [88]. Zawiera je tabela 2.5. Niektóre narzędzia można wykorzystać do wielu metod (pogrubiony tekst w tabeli). Na przykład dla metod burza mózgów oraz mapy myśli przygotowane są zautomatyzowane procesy rysowania szkiców graficznych map pomysłów i utrwalanie myśli. Dostępne programy mogą także na zasadzie zadawania pytań wspierać tworzenie skojarzeń umysłowych. Czerpie z nich metoda synektyki.

38 Tab. 2.5. Narzędzia informatyczne wybranych metod [25, 88]

Metoda Narzędzie informatyczne

analiza morfologiczna MA/Carma^TM

burza mózgów FACIL, Monsoon, ThinkTank, Microsoft Visio sześć myślowych kapeluszy Six Thinking Hats

mapy myśli ^{iMindMap, Grapholite, Createrly, Mindman,} Idea Tree, Inspiration

analiza pola sił Createrly, Microsoft Visio, Grapholite

synektyka Programy typu Idea Generation – Idea Fisher Inne narzędzia informatyczne, o których należy wspomnieć, to [25, 146]:

1. Program Axon Idea Processor oferuje warsztat wizualny w szerokim zakresie środków do rejestrowania pomysłów i ich przetwarzania. Jest to forma szkicu ułatwiającego wizualizację oraz porządkowanie pomysłów. Usprawnia proces myślenia i projektowania.

2. Innovator – mobilne narzędzie myślenia twórczego mające odblokować schematy myślenia, np. dzięki generowaniu przypadkowych obrazów, które będą zaczątkiem do wyzwolenia potencjału.

3. Program MindTools, który najbliższy jest koncepcji utworzonego systemu. Zawiera opis metod twórczych w 12 sferach kreatywności w zakresie biznesu. Firma, która stworzyła tę aplikację, systematycznie dopisuje opracowane metody. Ma ona jednak zastosowanie nieinżynierskie. Firma również szuka najlepszych technik postępo-wania.

4. Idea Connection – strona internetowa zbierającą programy do myślenia twórczego. Narzędzia te mogłyby stanowić uzupełnienie powstałego systemu. Tym sposobem dopiero właściwy dobór metody uprawniałby do jej wykorzystania we właściwym programie.

Trwa twórcze generowanie nowych projektów oprogramowania. Dzięki temu można dokonać jeszcze innego podziału programów – bardziej niezależnych, funkcjonujących systemowo. Systemy te mogą być nazywane zbiorczo systemami

39 wspomagania podejmowania decyzji. Grupę tę stanowią przykłady programów (głównie w postaci opisów koncepcji lub zarysu problemu), które pomagają poszukiwać sposobów na integrację kreatywności z innowacją. Taki przykład integracji narzędzi kreatywności i innowacji w połączeniu z metodologią projektowania można znaleźć w pracy [134]. Przeanalizowane publikacje oscylują wokół trzech obszarów zaintere-sowania ich autorów: relacji człowiek – komputer [12, 13, 157, 158], sięgania po poznawcze składniki procesu twórczego [61, 101] oraz projektowanie procesów i produktów [8, 22, 62, 131]. Według większości z nich kreatywność zwiększa wydajność osób w różnych zadaniach. Systemy te zdolne są do generowania wiedzy, wspierając w ten sposób proces podejmowania decyzji. Teoretycznie mogą poprawić jakość, efektywność i wartości decyzji oraz tworzenia efektów synergicznych. Na dwie strategie zarządzania wiedzą zwrócono uwagę w pracy [15]. Są one następujące:

 kodyfikacja – wiedza powinna być łatwo dostępna dla różnych grup i/lub osób

w organizacji,

 personalizacja – wiedza jest ściśle związana z osobą, która ją opracowała, i jest

wspólna głównie poprzez bezpośredni kontakt.

Doświadczenie jest rejestrowane i dodawane do bazy wiedzy na przyszłość. Pomysły i koncepcje mogą pochodzić z konwencjonalnej mądrości, szczegółowych dokumentów standardowych procedur operacyjnych, studiów przypadków i innych źródeł, a zwiększenie kreatywności możliwe jest dzięki narzędziom, które obejmują analizę morfologiczną, metafory, myślenie zbieżne i rozbieżne, inne mechanizmy myślenia, burzę mózgów, rachunek różniczkowy i inne. Poszczególni autorzy w celu ułatwienia twórczego rozwiązywania problemów mają na uwadze następujące cechy:

1. Rola bodźców

Według Kletke [84] skomputeryzowane systemy wspomagające twórczość (Computerized creativity support systems – CCSS) ułatwiają zwiększenie intensywności poszczególnych działań. Tego typu oprogramowania mogą służyć do stymulacji pomysłów i pokonywać wiele ograniczeń ludzkiego przetwarzania informacji. Do innych cech oprogramowania wspierającego kreatywność należą: poziomy struktury, formy zabawy, łatwość użytkowania, charakter bodźca. W wielu metodach stymulowania bodźcem jest użycie formy żartu, wiersza, opowiadania, zdjęcia lub metafory. Badania pokazują, że obecność bodźca może doprowadzić do większej liczby

40 pomysłów tworzonych podczas rozwiązywania problemów. Young [191, 192] również wskazuje na doniosłą rolę bodźców w kreatywności. Koncentruje bodźce w postaci przenośni, które stanowią dobre wprowadzenie do wykorzystywania ich za pomocą metod np. burzy mózgów i synektyki. Charakter bodźca dotyczy postaci stymulacji: tekstu, grafiki, audio, wideo. Zależą one od percepcyjnego stylu jednostki. Czasem zależą od wymagań problemu. Oczekuje się, że ilość i różnorodność bodźców jest pozytywnie skorelowana z wynikiem rozwiązywaniem problemów.

2. Uproszczenie procesu twórczego

Inne narzędzie – Framework for networked creativity (FNC), jak wskazują jego autorzy [15], nie jest rewolucyjne, ale może odnieść sukces w ustanowieniu zintegrowanego zarządzania zbiorowym procesem twórczym w ramach organizacji. Z biegiem czasu jego zastosowanie ma się przyczynić do rozwoju odpowiednio utworzonego cyklu sieci kreatywności. Dla wielu przedsiębiorstw funkcjonowanie ich procesu twórczego jest niejasne i nieprzewidywalne, a wręcz często nie do opanowania. Autorom zależy, aby proces twórczy był bardziej świadomy i widoczny, co pozwoli nim zarządzać. Oczekują, że organizacje będą zwiększać ilość i jakość pomysłów oraz rozwiązań traktowanych jako potencjalne innowacje.

3. Wizualizacja

Twórcze rozwiązywanie problemów w przestrzeni cyfrowej może być wykorzystywane za pomocą analiz wizualnych [31]. Wizualizacja danych służy do zrozumienia posiadanych danych i spostrzeżeń, ale może być również stosowana jako narzędzie pracy w celu ilustracji, objaśnienia i komunikacji wyników. Jak twierdzi Lee [95, s. 6], „wszelkie formy kreatywności są napędzane za pomocą technologii cyfrowej”.

4. Połączenie celowej kreatywności ze spontaniczną

López-Ortega [101] podejmuje się odpowiedzi na pytanie: czy kreatywność można osiągnąć tylko spontanicznie czy także celowo? Nawet jeśli występuje spontaniczna kreatywność, to czy może być ułatwiona przez programy komputerowe? Czy te typy kreatywności wzajemnie się wykluczają? Autor twierdzi, że twórczość celowa i twórczość spontaniczna może się odbywać w połączeniu; te dwa pozornie sprzeczne sposoby będą się uzupełniać w oprogramowaniu komputerowym. Wskazuje na symulację procesów poznawczych z wykorzystaniem systemu multi-agent. Powstały

41 program zwraca uwagę na rozwój twórczej praktyki w technologii, kognitywistyki i interakcji człowiek – komputer. Kreatywność scharakteryzowano jako metaproces, który koordynuje autonomiczne procesy poznawcze w celu wytworzenia czegoś nowego i wartościowego. Aby to zrobić, procesy należy umiejętnie planować. Dowody wskazują, że planowanie, będąc świadomym poznawczym procesem, jest wyznacznikiem zadań twórczych. Runco dodaje, że na początkowym etapie procesu twórczego ważne jest ustawienie odpowiednich parametrów, które będą nadawać kierunek poszukiwań [153, 154, 155].

Projekt jest kluczowym czynnikiem w rozwoju każdego skutecznego narzędzia. System dobrze zaprojektowany ma do spełnienia potrzeby użytkowników, powinien być łatwy w użyciu i nauczaniu [18, 63]. Konieczna jest baza wiedzy lub danych, wnioskowanie naśladujące to ludzkie oraz zdolność do poszerzania wiedzy [52, 172]. Opisane narzędzia stanowią podstawę rozważań, jak wspierać myślenie twórcze z wykorzystaniem technologii. Sugerują, jakie zagadnienia są istotne przy tworzeniu programów przystępnych dla różnych odbiorców. Uwzględnienie ich sposobów postępowania przyczynia się do ukierunkowanego stymulowania innowacyjnych rozwiązań.