Opis procedury systemu wspomagającego dobór metod stymulowania

Niniejszy podrozdział zawiera opis struktury systemu wspomagania decyzji w celu optymalnego doboru metod do wymagań użytkownika. Elementy składowe utworzonego systemu w programie Access są następujące:

 baza danych, która przechowuje wiedzę szczegółową z danej dziedziny,

 interfejs użytkownika, który umożliwia dobór metody oraz odbieranie od systemu odpowiedzi,

 mechanizm wnioskowania za pomocą kodu formularzy, danych w tabelach, zapytań SQL – wnioskowanie wykonujące cały proces rozumowania w trakcie poszczególnych kroków doboru (wyszukiwanie rekordów spełniających dane kryterium),

 mechanizm sterowania dialogiem za pomocą pól kombi oraz przycisków.

Opracowane narzędzie obejmuje pięć następujących po sobie etapów. Rysunek 6.3 pokazuje, które etapy doboru są niezbędne, a które użytkownik może pominąć. W systemie nie można pominąć etapu pierwszego oraz czwartego, który wynika z modelu procesu twórczego łączącego procesy kreatywne z fazami rozwoju innowacji, stanowiącego podstawę utworzenia bazy danych [zob. 70].

135

Etap 1 – wybór ścieżki doboru

W etapie tym należy dokonać wyboru spośród alternatywy: proces lub produkt (rys. 6.4). W ten sposób zostaje zawężony zbiór metod, które spełniają to kryterium. Rozpoczyna to proces poszukiwania najlepszej metody do wymagań użytkownika.

Rys. 6.4. Wybór procesu lub produktu

Podział ten wskazuje, że możliwa jest próba przyporządkowania metod stymulowania do rozwijania innowacyjnego procesu lub produktu. Mimo wszechstronności stosowania metod do wielu różnych problemów dostrzeżono tendencje wskazujące, że jedne metody sprawdzają się w procesie rozwiązania danego problemu bardziej niż inne. Dla przykładu tabela 6.1 pokazuje wybrane, zastosowane już metody wspierające innowacyjny proces i produkt wraz z argumentacją, dlaczego akurat one lepiej mogą sprawdzić się w tych obszarach.

136 Tab. 6.1. Przykłady metod wspomagających powstawanie innowacyjnego produktu lub procesu (opracowanie własne na podstawie [5, 21, 33, 37, 118])

Innowacja w produkcie Innowacja w procesie

Identyfikacja osobista – „wcielanie się”

w rolę produktu (całego lub jego elementów) oraz wyszukiwanie wad w celu jego udoskonalenia. Pozwala ona zauważyć możliwy dyskomfort jego użytkowania.

Porównania - wykrywanie braków oraz niedoskonałości w istniejących warunkach pracy. Porównuje się dwa procesy w celu ukierunkowania tworzenia nowej idei. Powstałe procesy można połączyć ze sobą w jeden.

Personifikacja – przedmiot obdarzony

zostaje cechami ludzkimi. Próbując zrozumieć stan tego przedmiotu, poznaje się jego możliwy odbiór przez przyszłego nabywcę.

Metoda Disneya – traktowana także jako

technika zarządzania. Na proces patrzy się z trzech różnych punktów widzenia. W ten sposób wyznacza się nowe strategie rozwoju i analizuje trudności.

Analiza morfologiczna - pozwala przeanalizować poszczególne elementy, które tworzą produkt, łączyć je w nowe wartości. Można wyodrębnić wiele wersji produktu.

Kruszenie - pozwala wyszukiwać istniejące wady sytuacji, zjawiska, otoczenia firmy. Kruszenie idei to wyznaczenie wad problemu. Zbyt silne przyzwyczajenie do pewnego sposobu rozwiązywania problemu może wymagać już odnowionego spojrzenia czy wręcz zmiany.

Prowokacje - stanowią tzw. eksperyment

myślowy. To kontrolowane przesadzanie i odwracanie sytuacji, tworzenie pozornie sprzecznych twierdzeń tak, aby pomysł na produkt przestał być standardowy i wnosił coś nowego, niedostępnego jeszcze na rynku.

Sześć butów – różne rodzaje butów pokazują

działania możliwe do wyboru. Można zidentyfikować własny proces i wybrać kierunek poszukiwań nad jego ulepszeniem. Często stanowi uzupełnienie metody sześciu kapeluszy de Bono. Razem uczą myślenia i działania adekwatnie do danej sytuacji.

137

Etap 2 – wybór stopnia innowacyjności

Na tym etapie należy dokonać wyboru poziomu stopnia innowacyjności lub też można pominąć ten etap (rys. 6.5). Utworzona klasyfikacja metod ze względu na stopień innowacyjności (rys. 6.6) wspomaga i docelowo skraca proces podejmowania decyzji, w którą z metod „zainwestować”. Klasyfikacja ujmuje metody, które pozwalają dążyć do uzyskania innowacyjnego pomysłu, a które nie są w stanie tego dokonać w tak wysokim stopniu. Decyzja o wyborze metody określonego typu należy do użytkownika.

Rys. 6.5. Wybór jednego ze stopni innowacyjności

Pierwszy poziom wskazuje, jakiego typu metody stymulowania mogą mieć wpływ na pojawienie się niekonwencjonalnego (oryginalnego, nietypowego) pomysłu. Metody te pozwalają osiągnąć najlepszy wynik, gdyż w największym stopniu związane są z nieschematycznym myśleniem, humorem, wiążą się z silnymi emocjami. Niektóre z nich bazują na myśleniu lateralnym – myśleniu pobocznym, które odbiega od utartych schematów poznawczych.

138 Na poziomie drugim (pośrednim) znajdują się metody precyzujące poszczególne kroki, gdzie wiedza oraz logika jest bardziej decydująca niż intuicja i wyobraźnia. Wykonanie działań według określonej procedury metody warunkuje osiągnięcie celu.

Poziom trzeci, najniższy, często dotyczy decyzji zaprogramowanych lub też działań raczej rutynowych. Te metody z reguły nie są w stanie dać innej wartości niż te znane. Nie powinno się jednak z nich rezygnować, bo także pozwalają osiągnąć pewne korzyści. Są odpowiednie dla laików, dla osób o niewielkich umiejętnościach twórczych lub rozpoczynających pracę z metodami. Dla przykładu w tabeli 6.2 pokazano zastosowane w praktyce metody stymulowania przyporządkowane do odpowiednich poziomów. Należy nadmienić, że wybór poszczególnego poziomu innowacyjności powinien zależeć też od poziomu kreatywności osoby. Im wyższy stopień, tym wymagania co do umiejętności osoby wyższe. Współpraca z przedsiębiorstwami pokazała, że poznawanie i nabywanie wiedzy o metodach powinno się odbywać w kolejności od najprostszych do najbardziej zaawansowanych. Tab. 6.2. Wybrane metody stymulowania i odpowiadające im stopnie innowacyjności

Metoda kruszenie synektyka ^lista

kontrolna porównania prowokacje ^za i przeciw Stopień

innowacyjności ^{ІІ І ІІІ ІІ I ІІІ}

Można pominąć ten etap w systemie!

Etap 3 – wybór typu problemu inżynierskiego

Typy problemu powstały na podstawie praktycznego zastosowania metod stymulowania w przedsiębiorstwach. O tym, jaki problem będzie podejmowany, decydowali pracownicy. Nie istnieje uniwersalne podejście, które ułatwiłoby rozwiązanie każdego problemu technicznego. Zanim problem zostanie podjęty, należy go właściwie zdefiniować. Dzięki rozpoznaniu typu sytuacji problemowej można określać je na dwa sposoby: ogólny lub szczegółowy. Decyzja o definiowaniu problemu w sposób ogólny często wynika z braku konkretnych wymagań do zadania i może być jedynie źródłem inspiracji i wyznaczenia kierunku poszukiwań. Definiowanie w sposób szczegółowy oznacza, że został on dobrze przemyślany, przynajmniej w zakresie koncepcji, i może nie wymagać już czynności przygotowawczych. Problem zdefiniowany ogólnie to np. „doskonalenie systemu produkcyjnego”, a w sposób szczegółowy – „zmiana rolki pod rotorem co 3 lata”.

139 Dokonany wybór w drugim etapie jednego z trzech stopni innowacyjności warunkuje rozwinięcie listy tylko tych typów problemów, które rozwiązane zostały z wykorzystaniem metod z danego poziomu (rys. 6.7 i 6.8). Kolejne nagromadzenie nowych przypadków problemów może sprawić, że w przyszłości będzie możliwe przygotowanie kategorii tychże problemów, na przykład podzielenie ich na procesy produkcyjne podstawowe i procesy produkcyjne pomocnicze.

Rys. 6.7. Rozwijana lista typów problemów do wyboru

Rys. 6.8. Wybór jednego z typów problemu

Można pominąć ten etap w systemie! Etap 4 – wybór fazy procesu twórczego

Wybór ten wskazuje na możliwości wykorzystania fazowości kreatywnego rozwiązywania problemów w praktyce. Przyjmuje za trafne założenie o ciągłości kreatywności w sposób fazowy. Model, z którego zostały zaczerpnięte fazy, został scharakteryzowany w pracy [70]. Na tym etapie wybieramy interesującą nas fazę spośród pięciu możliwych (rys. 6.9). Wybór fazy powinien być podyktowany wymaganiami obecnej sytuacji rozwiązującego problem, tj. w której jest fazie procesu twórczego. Może się na przykład wystąpić sytuacja, w której system będzie przydatny tylko po to, aby pomóc użytkownikowi dokonać oceny rozwiązania problemu. Zdarza się, że powstałe pomysły z wykorzystaniem innych wypracowanych narzędzi w przedsiębiorstwie trzeba rozwinąć, a wtedy można skorzystać z etapu wzmacniania i rozwijania pomysłów. Najpopularniejsza jest jednak faza tworzenia pomysłów. Z niej pochodzi najwięcej skutecznych metod stymulowania. To prawdopodobnie ona będzie najczęściej wybierana przez użytkowników. Dodatkowo należy podkreślić, że niektóre

140 metody mogą występować w kilku fazach, np. krytyczna ocena i analiza lub sześć

myślowych kapeluszy, a niektóre tylko w jednej, np. skutek i ciąg dalszy. Wynika to

z ich charakterystyki.

Rys. 6.9. Wybór jednej z faz procesu twórczego

Nie można pominąć tego etapu w systemie! Etap 5 – wybór cech

Każda z metod ma swoje cechy charakterystyczne. Pomagają one w przygoto-waniu warunków pracy użytkownika. Planowanie metody jest tak samo ważne, jak planowanie otoczenia. Ważny jest rodzaj zadania, zasoby rozwiązującego, umiejętności. Dla rodzaju zadania warto określić jego stopień trudności. Znając stopień trudności metody, można zaplanować potrzebny czas lub wybrać metodę, która jest odpowiednia ze względu na posiadany czas (zasoby rozwiązującego). W sytuacji braku czasu system pomoże wybrać metodę łatwiejszą. Czas nieograniczony pozwoli wybrać metodę trudniejszą, częściej prowadzącą do oryginalnych pomysłów. Liczba uczestników wykorzystujących metodę powinna być wyznaczana przez pryzmat ich umiejętności, głównie twórczych, np. otwartość na doświadczenia, niezależność myślenia, analityczny talent. Cechy możliwe do wyboru w systemie przedstawia rysunek 6.10.

Rys. 6.10. Wybór cech metody Opis cech przedstawia się następująco:

 czas może być: krótki, średni, długi – obejmuje przyswojenie metody oraz jej

141

 do wyboru są trzy stopnie trudności: trudny, średni, łatwy – wskazujące, jak uczestnicy sesji twórczej „radzili sobie” z poszczególnymi metodami; trudność może być związana zarówno z barierami psychicznymi pracowników, jak i ze specyfiką metody,

 podano minimalną liczbę uczestników (od 1 do 4) niezbędnych do zastosowania metody; pozwoli ona dobrać ludzi do zespołu rozwiązującego problem.

Przykładowe cechy zastosowanych metod zawarto w tabeli 6.3. Tab. 6.3. Przegląd metod stymulowania w oparciu o wybrane cechy

Cechy kruszenie prowokacje synektyka lista kontrolna porównania ^za i przeciw czas krótki średni długi krótki średni średni stopień trudności łatwy trudny trudny łatwy średni średni

uczestnicy 1 2 4 1 1 2

Można pominąć ten etap w systemie! Rozwiązanie – pokaż wynik doboru

W efekcie pracy użytkownika z systemem zostanie wyszukana nazwa metody lub metod doboru (rys. 6.11). Może się jednak pojawić sytuacja, że nie zostanie wyselekcjonowana żadna z nich. Nie jest to błąd. Oznacza to, że została wybrana taka kombinacja kryteriów, dla których nie istnieje metoda, która spełniłaby je wszystkie. Każda z ukazujących się w rozwiązaniu metod znajduje się w zbiorze metod, który zawiera jej jednostronicową procedurę postępowania. Ma to na celu ułatwić zapoznanie się z nią oraz jej zastosowanie.

Rys. 6.11. Wynik doboru

Podsumowując: system pozwala umiejętnie i świadomie korzystać z bogactwa metod, planować i prognozować cele oraz zamierzenia firmy w oparciu o wybrane metody. Lepsze zrozumienie metod będzie stymulowało myślenie. Z kolei baza systemu

142 będzie sukcesywnie rozbudowywana w oparciu o nową zgromadzoną wiedzę o specyfice metod dzięki analizie przypadków ich zastosowania.