Metodyka badań empirycznych

Głównym celem podjętych badań empirycznych było rozpoznanie struktury stosowanych systemów rachunkowości w obszarze działalności B+R przedsiębiorstw produkcyjnych oraz analiza i ocena tych systemów pod kątem ich przydatności do zarządzania projektami innowacyjnymi (pod kątem potrzeb informacyjnych osób zarządzających). Badanie służyło również zidentyfikowaniu potrzeby i kierunków zmian w zakresie rachunkowości dotyczącej tego ważnego fragmentu działalności przedsiębiorstw.

185

Realizacja celów prac badawczych wymagała przeprowadzenia badań w

przedsiębiorstwach, które prowadzą obok swojej podstawowej działalności produkcyjnej również działalność B+R i w których ze względu na skalę tej działalności, problem zarządzania projektami innowacyjnymi jest szczególnie ważny. Ze względów praktycznych, tzn. zebrania materiału analitycznego od jak największej liczby jednostek gospodarczych, będących podmiotem niniejszej pracy (w stosunkowo krótkim czasie i przy niewysokich kosztach), zdecydowano się zastosować w badaniu celowy dobór podmiotów.

W związku z tym, że innowacyjność jest cechą indywidualnych przedsiębiorstw, a pomiędzy branżami występują znaczne obserwowalne różnice w innowacyjności, zdecydowano się objąć badaniem taką gałąź przemysłu, która charakteryzuje się silną koncentracją działalności B+R. W świetle powyższego za odpowiednią do badania uznano branżę farmaceutyczną. O wysokiej innowacyjności tej branży świadczą zarówno różne miary, jak i subiektywne odczucia społeczeństwa. Według Indeksu Innowacyjności Przemysłu³⁹³ branża farmaceutyczna znajduje się w czołówce najbardziej innowacyjnych branż przemysłowych w Polsce³⁹⁴. Ponadto zgodnie z wyliczeniami Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową krajowy sektor farmaceutyczny jest niekwestionowanym liderem

przetwórstwa przemysłowego, jeśli chodzi o względną liczbę przedsiębiorstw

innowacyjnych³⁹⁵. Raport firmy Case-Doradcy „Wydatki na działalność badawczo-rozwojową

w krajowych firmach farmaceutycznych – stan aktualny i perspektywy” pokazuje, że działalność B+R prowadzona przez krajowe firmy farmaceutyczne odgrywa obecnie istotną rolę w sektorze przemysłu chemicznego, a jej znaczenie będzie wzrastało z roku na rok, ponieważ dynamika nakładów na działalność B+R w krajowym przemyśle farmaceutycznym

393

Indeks analizuje przetwórstwo przemysłowe za pomocą 26 wskaźników i został opracowany dla polskiej gospodarki w ramach badań Instytutu Gospodarki Światowej Szkoły Głównej Handlowej.

394

Do pierwszej dziesiątki najbardziej innowacyjnych branż przemysłowych w Polsce wchodzą produkcja wyrobów tytoniowych, produkcja chemikaliów i farmaceutyków, przetwórstwo ropy naftowej i paliw nuklearnych czy też produkcję maszyn biurowych i komputerów. Ponadto, najbardziej innowacyjnymi branżami są też produkcja aparatury radiowej, TV i komunikacyjnej, maszyn i aparatury elektrycznej, wyrobów metalowych, pojazdów samochodowych, instrumentów medycznych i optycznych bądź wyrobów z gumy i plastiku. Por. M. A. Weresa, Najbardziej innowacyjne branże polskiej gospodarki – lista rankingowa, w: M. A Weresa, Polska Raport o konkurencyjności 2006. Rola innowacyjności w kształtowaniu przewag konkurencyjnych, Instytut Gospodarki Światowej, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2006, s. 191.

395

W latach 2007 – 2009 aż 56 procent przedsiębiorstw farmaceutycznych wprowadziło innowacje poprzez inwestycje w rozwój wytwarzanych leków lub w unowocześnianie zakładów. Por. B. Chomątowska, Producenci leków inwestują w rozwój, Raport Rzeczpospolitej, dostępny na stronie http://www.rp.pl/artykul/626792.html w dniu 15-03-2011.

186

jest wyższa niż w innych gałęziach polskiego przemysłu chemicznego³⁹⁶. Podobnie według badania społecznej percepcji innowacyjności polskich branż, branża farmaceutyczna jest

postrzegana jako najbardziej innowacyjna branża w Polsce³⁹⁷. Z kolei o dużym

zainteresowaniu problematyką zarządzania projektami innowacyjnymi firm branży farmaceutycznej można wnioskować na podstawie wciąż rosnącej oferty kursów i szkoleń z tego obszaru dedykowanych do kadry kierowniczej tej branży.

Badanie zostało zatem zrealizowane na wyczerpującej próbie firm farmaceutycznych, które obok swojej podstawowej działalności produkcyjnej, prowadzą działalność badawczo-rozwojową na własne potrzeby. Zakres przestrzenny badań empirycznych dotyczył jednostek mających siedzibę na terytorium Polski, a zakres czasowy obejmował drugą połowę 2010 roku.

Zastosowano dwuetapowy dobór respondentów – w pierwszej kolejności zgromadzono możliwie kompletną bazę firm produkujących farmaceutyki. Następnie przeprowadzono we wszystkich firmach wstępne wywiady (telefoniczne), których celem było zidentyfikowanie tych firm, które na własne potrzeby prowadzą działalność badawczo-rozwojową. W wyniku tej procedury zidentyfikowano 61 podmiotów.

Badania przeprowadzano metodą ankietową. Kwestionariusz ankiety skierowano do przedstawicieli kadry zarządzającej oraz pracowników służb finansowo-księgowych. Respondenci mieli zapewnioną możliwość wypełnienia ankiety dwoma metodami: poprzez e-mail lub zwykłą pocztą. Łącznie 15 podmiotów spełniających kryteria wypełniło ankietę, co stanowi 24,6% zwrotność ankiet.

Kwestionariusz ankietowy składał się z części głównej oraz metryczki, która miała charakter informacyjny i dotyczyła badanego podmiotu. Przygotowana ankieta zawierała 48 pytań podzielonych na cztery następujące bloki:

• Pytania rozpoznające, czy w przedsiębiorstwie występuje działalność B+R i na jaką skalę oraz czy problem zarządzania projektami innowacyjnymi / portfelem projektów

396

Por. M. Sowińska, Adamed na drugim miejscu wśród firm farmaceutycznych inwestujących w działalność badawczo-rozwojową, na stronie www.biotechnologia.com.pl, z dnia 15-03-2011.

397

Por. Innowacja z Polski. Percepcja potencjału firm różnych branż. Raport z badania opinii, On Board Public Relations ECCO Network, Warszawa, maj 2009, s. 4. Raport dostępny na stronie: www.pbsdga.pl w dniu 04-07-2011 został przygotowany na podstawie badania opinii publicznej w marcu 2009 r. przez PBS DGA na losowo dobranej, reprezentatywnej próbie 1080 dorosłych mieszkańców Polski.

187

innowacyjnych jest identyfikowany (zauważany) i czy przywiązuje się do niego jakąś wagę (pytania 1-12);

• Pytania identyfikujące strukturę systemu rachunkowości dla obszaru działalności B+R (pytania 13-38);

• Pytania identyfikujące potrzeby przedsiębiorstw w zakresie informacji generowanych

przez system rachunkowości do celów zarządzania projektami innowacyjnymi (pytania 39-43);

• Pytania, z odpowiedzi na które wynika, czy przedsiębiorstwa zarządzające projektami innowacyjnymi widzą potrzebę zmian w strukturze stosowanego systemu rachunkowości dla obszaru działalności B+R, czy planują te zmiany wprowadzić w życie, a jeśli tak to kiedy oraz jakie czynniki ewentualnie powstrzymują wprowadzenie nowych rozwiązań (pytania 44-48).