Metodyka badań terenowych

M  etodologię badań do realizacji projektu opracował zespół badawczy, a zatwierdził panel ekspertów. Głównym celem realizowanego projektu była diagnoza przedsiębiorstw w kontekście spowolnienia gospodarczego i związanych z tym zmianami na rynku pracy. Osiągnięcie głównego celu badania było możliwe dzięki realizacji celów szczegółowych, jakimi są:

1. Rozpoznanie obecnego i przyszłego zapotrzebowania na kadrę pracowniczą w Zagłę-biu Dąbrowskim.

2. Zdiagnozowanie oferty edukacyjnej placówek i instytucji szkoleniowych w Zagłębiu Dąbrowskim w aspekcie jej dopasowania do potrzeb sektora MŚP.

3. Zbadanie czy stosowana jest w firmach Zagłębia Dąbrowskiego zasada równości szans kobiet i mężczyzn.

Tak sformułowane cele szczegółowe przyczyniły się do ociągnięcia celu głównego pro-jektu, a także pozwoliły na zdiagnozowanie poniższych zagadnień badawczych:

1. Równości szans kobiet i mężczyzn oraz jej stosowania w MŚP w Zagłębiu Dąbrow-skim.

2. Stopnia dopasowania oferty edukacyjnej firm działających w Zagłębiu Dąbrowskim do istniejącego po stronie rynku pracy popytu na określone kompetencje i umiejęt-ności.

3. Stanu kondycji konkrecyjnej w kontekście wzrostu gospodarczego mającego wpływ na rozwój kadr w sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w subregionie zagłębiowskim.

4. Jakości kształcenia uczelni wyższych w Zagłębiu Dąbrowskim.

Badanie zostało przeprowadzone za pomocą trzech metod badawczych pozwalających na zebranie danych z różnych źródeł z wykorzystaniem odrębnych narzędzi badawczych, a następnie zestawienie i porównanie otrzymanych wyników. Zgodnie z założeniami projektu badanie było realizowane za pomocą metody wywiadu pogłębionego, wywiadu on-line oraz analizy studium przypadku (case-study research). Bardzo istnym elementem w procesie ba-dawczym była także analiza desk – reserach, czyli danych wtórnych, zastanych. Analiza ta została przeprowadzona w początkowym etapie realizacji projektu i miała na celu rozpozna-nie problemów zdefiniowanych, jako hipotezy badawcze w metodologii badawczej w projek-cie. Analizę przeprowadzono w oparciu o dostępne materiały źródłowe, dane statystyczne, badania regionalne i krajowe MŚP, dane z Urzędów Miast, Gmin i Starostw Powiatowych.

Próba badawcza uczestników biorących w projekcie została wybrana z 68 618 podmio-tów, mających siedzibę lub zakład/oddział na terenie powiatów Zagłębia Dąbrowskiego, za-liczonych do mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Z tej puli wyłoniono 20 000 podmio-tów, które działają w specjalizacjach technologicznych wymienionych w Programie Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego 2010-2020.

Struktura próby badawczej odpowiadała całości populacji ZD zgodnie z danymi GUS z 2010 roku:

• 51% stanowiły firmy usługowe,

• 37% stanowiły firmy handlowe,

• 12% stanowiły firmy produkcyjne.

Ponadto istotne było, aby dobrana próba badawcza umożliwiła udział w badaniu zarów-no kobiet (K) i mężczyzn (M), pod względem 4 cech:

• rodzaju działalności,

• płci kadry zarządzającej,

• wielkości przedsiębiorstwa,

• lokalizacji.

Badanie przy pomocy wywiadu pogłębionego w literaturze specjalistycznej nazwane jest także In-depth interview (w skrócie IDI). Jest to metoda badań jakościowych polega-jąca na prowadzeniu indywidualnych rozmów z niewielką liczbą respondentów wybranych ze względu na ich powiązanie z tematem badań. Wywiad przeprowadza się za pomocą okre-ślonego scenariusza. W przypadku przeprowadzonego badania, scenariuszem był opraco-wany przez Zespół Badawczy kwestionariusz wywiadu. Bardzo ważne podczas wywiadu pogłębionego jest podejście ankietera/ki do respondenta/tki. Musi on/ona być uważny/na i stworzyć atmosferę wzajemnego zrozumienia i zaufania. Może kierować rozmową w spo-sób luźny, zmieniać kolejność pytań, ale za każdym razem musi mieć pewność, iż rozmówca dobrze zrozumiał treść pytania. Możliwe jest także pojawienie się dodatkowych pytań po-mocniczych rozszerzających omawiane kwestie lub naprowadzających na wymagane wątki.

Niezwykle istotne jest oczywiście także to, aby rozmowę prowadzić z osobą jak najbardziej zainteresowaną tematyką badania. Przed przystąpieniem do wywiadu należy dobrać grupę respondentów tak, by ich profile najlepiej odpowiadały specyfice prowadzonego projektu.

Celem badań pogłębionych jest poznanie spostrzeżeń respondenta na temat przedmiotu badania. Wywiad pogłębiony pozwala na uzyskanie wglądu w sposób interpretowania i po-rządkowania zagadnień objętych tematyką projektu. Z racji konieczności przeprowadzenia badania wśród przedsiębiorców z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw a także wśród placówek edukacyjnych badania były prowadzone dwuetapowo. W celu prawidłowego przebiegu badania dokonano szczegółowej analizy zarówno ankieterów jak i grupy docelo-wej. Ankieterzy do badania zostali starannie wybrani spośród kilkudziesięciu nadesłanych aplikacji. Wybrano 5 osób, na każdy z obszarów objętych badaniem tj. m. Sosnowiec, m.  Dą-browa Górnicza, m. Jaworzno, powiat będziński i powiat zawierciański. Przed przystąpieniem do pracy ankieterzy odbyli dwa szkolenia. Pierwsze dotyczyło ogólnych założeń projektu, ce-lów i wskaźników, a także omówiony został kwestionariusz pogłębiony, który miał być prze-prowadzany wśród przedsiębiorców. Omówiono każde pytanie zawarte w kwestionariuszu, możliwe odpowiedzi i ewentualne pytania jakie mogłyby wystąpić ze strony respondentów.

Po przeprowadzeniu 350 wywiadów z przedsiębiorcami ankieterzy przeszli drugie szkole-nie, tym razem z zakresu kwestionariusza pogłębionego, który miał zostać przeprowadzony z przedstawicielami placówek edukacyjnych. Badaniem także były objęte placówki funkcjo-nujące w subregionie Zagłębia Dąbrowskiego.

Badanie przy pomocy kwestionariusza on-line, w literaturze specjalistycznej nazwane CAWI (Computer Assisted Web Interviews) to wywiad prowadzony za pomocą Internetu, udo-stępniany respondentom za pośrednictwem kwestionariusza internetowego¹¹⁶. Jest to tech-nika badań ilościowych. Metoda CAWI jest aktualnie jedną z najszybciej rozwijających się metod stosowanych w badaniach, ponieważ można pozyskać profesjonalne wyniki badań, przy satysfakcjonującym poziomie błędu statystycznego i dość niskich kosztach. Kwestio-nariusze ankietowe mogą być kierowane do różnych grup docelowych. Również cel ankiet jest uzależniony od tematyki i zakresu badań. CAWI charakteryzuje się przede wszystkim niskimi kosztami oraz czasem przygotowania, co również przekłada się na skrócenie samej realizacji badania oraz przygotowania danych do analizy. Dodatkowym plusem jest możli-wość monitoringu badania, braku ograniczenia lokalizacji, co przyczynia się do ułatwienia zarządzania konkretnymi działaniami. Uczestnicy biorący udział w badaniach metodą CAWI zachowują anonimowość. Analizę kierunków zmian sektora MŚP w Zagłębiu Dąbrowskim poprzedzono badaniem pilotażowym na próbie n=35, przeprowadzonym w lutym 2012r.

W badaniu właściwym trwającym od maja do września 2012r. zebrano 894 poprawnie przesłanych kwestionariuszy, z czego zagregowano 600, w tym 306 kwestionariuszy z firm usługowych, 222 z firm handlowych oraz 72 z firm produkcyjnych, mających siedzibę lub za-kład na terenie Zagłębia Dąbrowskiego

W ramach ostatniej metody badawczej wykorzystano studium przypadków, zwane case study. Metoda ta skupia się na jednym lub kilku przykładach pewnego zjawiska społecznego, takiego jak wioska, rodzina czy wąska grupa odniesienia. Sam termin „przypadek” stoso-wany jest szeroko. Badanym przypadkiem może być określone przedsiębiorstwo lub okres.

Immanentną cechą studium przypadku jest ograniczenie uwagi do konkretnego przykładu

117. Co wyróżnia studium przypadku na tle innych metod to możliwość tworzenia podstaw pod budowę ogólniejszych teorii nomotetycznych. W naukach o zarządzaniu z kolei, coraz większe znaczenie przypisuje się metodzie case study, jako naukowej metodzie badawczej w tej dyscyplinie nauk ekonomicznych. Pomimo popularności, metoda ta jest również kry-tykowana. Dla innych badaczy metoda ta ma za zadanie zidentyfikować słabe punkty, tak aby modyfikować istniejące teorie społeczne. Case study w przypadku omawianego projektu stanowiło badanie terenowe, jakościowe. Na potrzeby jego realizacji przygotowano

kwe-stionariusz składający się zarówno z pytań skategoryzowanych jak i otwartych. Wywiady społeczne przeprowadzał zespół badawczy w formie jawnej na grupie n=50 przedsiębiorstw z sektora MSP oraz n=5 placówek edukacyjnych.

Studium przypadku to schemat badania jakościowego, które zmierza do stworzenia jed-nostkowej teorii zjawiska ogólnego. W ramach prowadzonego badania wykorzystano rodza-je opisowego studium przypadku w kontekście zbiorowości przedsiębiorców technologicz-nych zlokalizowatechnologicz-nych w obrębie zagłębiowskich powiatów. Algorytm realizowatechnologicz-nych działań w procesie badawczym kształtuje się następująco:

Rysunek 15. Algorytm przebiegu procesu badawczego.

Źródło: Opracowanie własne.