CZEŚĆ III: REKOMENDACJE STRATEGICZNE
4. Rekomendacje dla placówek edukacyjno-szkoleniowych
1. Współpraca z strukturami sieciowymi (takimi jak klastry), w celu zaproponowania naj-bardziej dopasowanej a atrakcyjnej oferty dla przedsiębiorców.
2. Wsparcie działalności badawczo – rozwojowej (B+R) w małych i średnich przedsię-biorstwach poprzez wspólne projekty realizowane z inicjatywy uczelni wyższych.
3. Organizacja kształcenia zgodnego z oczekiwaniami sektora MŚP – kształcenie spe-cjalistów z wąskiej dziedziny a nie ogólnego wykształcenia.
4. Organizacja praktyk i stażów na wszystkich poziomach kształcenia. Przedsiębior-cy w dużym stopniu są niezadowoleni z poziomu wiedzy, jaki prezentują absolwenci wchodzący na rynek pracy uważając, iż jest niewystarczająca. Dlatego, też zatrudnia-jąc pracowników kierują się w 90% doświadczeniem i umiejętnościami.
5. Przemodelowanie systemu praktyk na uczelniach wyższych. Właściciele firm uważają, iż obecny system praktyk podczas okresu nauki jest niewystarczający i zdecydowa-nie za mało młodzi ludzie mają okazji, aby zdobyć doświadczezdecydowa-nie. Zmiana powinna dotyczyć wydłużenia praktyki, większego monitoringu co dzieje się podczas praktyki (czy praktykanci wykonują obowiązki, czy uczęszczają na praktyki, itp.) oraz wsparcia uczelni w poszukiwaniu atrakcyjnych praktyk.
6. Rozwój systemu kształcenia technicznego. Na dzień dzisiejszy funkcjonuje zbyt mało szkół zawodowych i technicznych, co jest niewspółmierne z potrzebami kadrowymi rynku.
7. Prowadzenie monitoring potrzeb i ewaluację losów absolwentów przez placówki oświatowe i jednostki szkoleniowe.
8. Współpraca z przedsiębiorcami, którzy mogli by dokonać rekomendacji i wskazówek dotyczących dopasowania oferty szkoleniowej i edukacyjnej.
9. Wprowadzanie zmian w zakresie tematów nauczania, zgodnie z oczekiwaniami przed-siębiorców.
10. Partnerstwo z innymi ośrodkami szkoleniowymi, naukowymi i badawczymi.
12. Rozszerzenie oferty edukacyjnej i szkoleniowej w zakresie: gospodarki magazynowej i materiałowej, zarządzania taborem, gospodarki materiałowej. Wynika to z zapotrze-bowania na te tematy wśród przedsiębiorców.
13. Współpraca z instytucjami otoczenia biznesu.
14. Rozwój placówek z zakresu kształcenia grup: robotników przemysłowych oraz mon-terów maszyn i urządzeń. Wynika to z braku wykwalikowanej kadry wśród przedsię-biorców.
15. Modyfikacja przez uczelnie nie tyle programy studiów, co metody kształcenia. Zde-cydowanie większy nacisk powinien być położony na zdobywanie przez absolwentów praktycznych umiejętności (często niezbędna jest współpraca z przemysłem w celu opracowania nowych programów).
16. Wsparcie rozwój aktywności pozanaukowej studentów, zwłaszcza w obszarze prak-tycznych zajęć oraz umiejętności językowych.
17. Angażowanie przedstawicieli biznesu do prowadzenia określonych przedmiotów oraz zajęć rozwijających umiejętności zastosowania wiedzy, jak i do częściowej wery-fikacji programów studiów.
18. Zwiększenie aktywność biur karier i doradztwa zawodowego w kontaktach z praco-dawcami.
19. Świadome przygotowanie absolwentów do wyjścia na rynek pracy, przez budowanie świadomości studentów co praca w różnych profilach firm oznacza, jak kształtować swoją ścieżkę kariery.
CZĘŚĆ IV
CZĘŚĆ IV
PROGNOZA ROZWOJU GOSPODARCZEGO SUBREGIONU ZAGŁĘBIA DĄBROWSKIEGO
P rzyspieszenie procesów innowacyjnych oraz postęp globalizacji stwarzają nowe uwarunkowania dla działalności przedsiębiorstw z sektora MŚP w subregionie Zagłębia Dąbrowskiego. Określenie prognozy rozwoju tego regionu wymagają podkreślenia następujących zjawisk141:
• małe i średnie firmy stosunkowo łatwo zagospodarowują nisze rynkowe, przez co wzmacniają strukturę segmentową nowych produktów i usług. Mają także ogrom-ne szanse przyciągania średniego kapitału zagraniczogrom-nego, który zainteresowany jest zdobyciem nowych rynków zbytu towarów lub usług,
• małe i średnie firmy łączą niekiedy swoje wysiłki z właścicielami licencji, drobnymi wynalazcami, przez co zyskują nowe możliwości technologiczne nawiązujące do do-brego poziomu gospodarki światowej,
• małe i średnie firmy są niezwykle elastyczne, szybko reagują na pojawiającą się prze-wagę konkurencyjną na danym tynku, umieją wypromować nowy towar, nową usługę, wykorzystać pojawiające się możliwości w zakresie techniki i technologii,
• korporacje ponadnarodowe zaliczane do firm globalnych nie są zainteresowane wie-loma obszarami polskiej gospodarki zarówno w zakresie produkcji, jak i dystrybucji.
Można powiedzieć, że w niektórych obszarach wytwarzania i rynku istnieją wręcz ni-sze rynkowe i tak zwane pola styczne między sektorami i branżami, które mogą być wykorzystane przez małe i średnie firmy,
• czynnikiem motywującym małe i średnie przedsiębiorstwa do szukania powiązań z kapitałem zagranicznym jest możliwość naśladowania dużych firm, a także zorga-nizowanego przejmowania nowych technik i technologii, które mogą służyć zarówno rynkowi wewnętrznemu, jak i rynkom zagranicznym,
• w strategii lokalizacyjnej małe i średnie firmy są bardziej mobilne niż wielkie firmy, które w założeniu chcą wykorzystać dużą skalę koncentracji produkcji lub dystrybucji.
W oparciu przeprowadzone badania, można sformułować szacunkowe prognozy do-tyczące rozwoju gospodarczego subregionu Zagłębia Dąbrowskiego. Z zebranych danych wtórnych oraz pierwotnych jasno wynika, iż gospodarka tego regionu, zmiany w niej zacho-dzące, są skorelowane ze stanem gospodarki krajowej. Większość procesów zachodzących w kraju, wiąże się ze zmianami w subregionie Zagłębia Dąbrowskiego. Na stan gospodarki tego regionu istotny wpływ ma także województwo śląskie.
Elementy te mogą oddziaływać w sposób stymulujący lub przeszkadzający na lokalną aktywność zbiorową. Czynnikami stymulującymi są:
• zerwanie z izolacjonizmem środowisk lokalnych i ich otwarcie się na stosunki oraz pro-cesy zachodzące w innych grupach, w tym szczególnie w grupach makrostruktury społecznej,
• wzrost instytucjonalizacji życia społecznego, wikłający ludzi w struktury biurokratycz-ne może wywołać pożądabiurokratycz-ne reakcje obronbiurokratycz-ne (np. samoorganizowanie się wokół reali-zacji własnych celów)
• podniesienie się ogólnego poziomu wykształcenia i ogólnej wiedzy społeczno –
po-• ogólny rozwój cywilizacyjny, przy jednoczesnym występowaniu w skali Polski lokalnej licznych enklaw niedorozwoju cywilizacyjnego czy ubóstwa, może stymulować wzmo-żoną przedsiębiorczość i inicjatywy tych społeczności
Czynnikami przeszkadzającymi są
• poczucie uzależnienia losu własnych środowisk od centrum decyzyjnego rodzące kompleks wobec władzy centralnej
• działania „pozorujące” władz miejscowych zmierzających w ten sposób do wywołania wrażenia własnej aktywności, skuteczności „wykazania się” na użytek władz central-nych lub zbiorowości lokalnej.
• brak wzorów działania wykreowanych i zaakceptowanych przez samych mieszkańców
• brak motywacji do zbiorowych działań na rzecz własnego środowiska
• brak autentycznych liderów w danej zbiorowości.
SPIS RYSUNKÓW
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1. Schemat prowadzenia analizy strategicznej regionu... 44
Rysunek 2. Przykładowa macierz analizy strategicznej regionu... 49
Rysunek 3. Przykład rekomendacji do realizowanej strategii na podstawie oceny SWOT regionu... 54
Rysunek 4. Przykładowa macierz analizy 5 sił wartości miasta... 57
Rysunek 5. Cztery strumienie generowania wartości miasta... 64
Rysunek 6. Kompleksowy model wdrażania strategii region... 66
Rysunek 7. Model tworzenia wizji regionu... 68
Rysunek 8. Misja regionu z uwzględnieniem łańcucha kluczowych zależności przyczynowo – skutkowych... 71
Rysunek 9. Model karty odpowiedzialności regionu wobec interesariuszy... 73
Rysunek 10. Model migracji interesariuszy oparty na dynamice zgodnej z koncepcją Regional Destination... 74
Rysunek 11. Kluczowe filary rozwoju regionu... 76
Rysunek 12. Cele strategiczne regionu... 77
Rysunek 13. Model zrównoważonej karty wartości dla rozwoju miasta i regionu... 79
Rysunek 14. Schemat wdrażania strategii regionu... 80
Rysunek 15. Algorytm przebiegu procesu badawczego... 128
Rysunek 16. Struktura udziału firm w badaniu w ujęciu statusowym... 147
Rysunek 17. Struktura firm biorących udział w badaniu w ujęciu branżowym... 147
Rysunek 18. Struktura przedsiębiorstw w ujęciu obszaru działalności... 148
Rysunek 19. Struktura udziału firm ze względu na preferowaną formę prawną działalności... 150
Rysunek 20. Oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstw MSP w Zagłębiu Dąbrowskim... 150
Rysunek 21. Wpływ kryzysu gospodarczego na zmiany w organizacji... 151
Rysunek 22. Przeprowadzone zmiany w organizacji w wyniki kryzysu gospodarczego... 152
Rysunek 23. Czy firma posiada opracowaną strategię rozwoju na lata 2010-2020 w kontek-ście rynku pracy i rozwoju potencjału intelektualnego personelu... 153
Rysunek 24. Jak firma osiąga przewagę konkurencyjną?... 154
Rysunek 25. Źródło informacji biznesowej... 155
Rysunek 26. Poziom współpracy przedsiębiorstw z sektorem B+R... 156
SPIS TABEL
SPIS TABEL
Tabela 1. Czynniki określające wymiar ekonomiczny ... 46
Tabela 2. Czynniki określające wymiar społeczny... 47
Tabela 3. Czynniki określające wymiar ekologiczny... 47
Tabela 4. Czynniki określające wymiar logistyczny... 48
Tabela 5. Model oceny analizy SWOT – ocena silnych i słabych stron... 51
Tabela 6. Model oceny analizy SWOT – ocena szans i zagrożeń... 52
Tabela 7. Arkusz analizy sektora... 55
Tabela 8. Karta oceny makrootoczenia... 59
Tabela 9. Przykładowa karta wynikowa analizy otoczenia makroekonomicznego... 61
Tabela 10. Przykładowa ocena Kluczowych Czynników Sukcesu... 63
Tabela 11. Sektory interesariuszy regionu... 72
Tabela 12. Typologia klastrów... 86
Tabela 13. Szanse i bariery rozwoju klastrów... 87
Tabela 14. Klasyfikacja przedsiębiorstw do sektora MSP... 143
Tabela 15. Czynniki determinujące wybór formy prawnej działalności... 149
LITERATURA
LITERATURA
1. Adamczyk J., Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2009.
2. Adamkiewicz-Drwiłło H.G., Uwarunkowania konkurencyjności Przedsiębiorstw, PWN, Warszawa 2002.
3. Adamus K., Pająk B., Deska A., Czynniki kształtujące rynek pracy oraz jego analiza w województwie świętokrzyskim, Studia i Materiały, Miscellanea Oeconomicae, Przed-siębiorczość a rozwój regionalny, nr 1/2010.
4. Antczak Z., Kapitał intelektualny przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Antykwariat, War-szawa- Kluczbork 2004.
5. Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
6. Barro, R., Sala-i-Martin, Barro X., Convergence across states and regions, Brookings Papers on Economic, 1/1991.
7. Berliński L., Projektowanie i ocena strategii innowacyjnych, Inżynieria strategii przed-siębiorstwa, AJG, Bydgoszcz 2003.
8. Bieliński J., Strategia Lizbońska, a konkurencyjność gospodarki, Wydawnictwo CeDe-Wu.pl, Warszawa 2005.
9. Brilman J., Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania, PWE, Warsza¬wa 2002.
10. Brodzicki T., Szultka S., Tamowicz P., Polityka wspierania klastrów, Najlepsze prakty-ki, Rekomendacje dla Polsprakty-ki, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004.
11. Brussa A., Tarnawa A., Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, PARP, Warszawa 2011.
12. Budziński M., Sprawność zarządzania miastem [w:] Rozwój miast i regionów w pro-cesie integracji europejskiej, (pod red.) Nowakowska A., Zakład Ekonomiki Regionalnej i Ochrony Środowiska Uniwersytet Łódzki, Łódź 2002.
13. Castelas M., Społeczeństwo sieci, PWN, Warszawa 2008.
europejskiej, [w:] Ciok, S., Ilnicki, D. (red.), Przekształcenia regionalnych struktur funk-cjonalnoprzestrzennych. Regionalny wymiar integracji europejskiej, t. 8, Instytut Geo-grafii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski., Wrocław 2004.
15. Cleland D.I., King W.R., System Analysis and Project Management, McGraw-Hill, New York 1983.
16. Cooke P., Knowledge Economics. Clusters. Learning and Cooperative Advantage, Ro-utledge, London 2002.
17. Cote S., The contribution of human and social capital, Canadian Journal of policy Research, Nr.2, 2001.
18. Czternasty W., Małe przedsiębiorstwa w Polsce na tle przeobrażeń systemowych (1944-1991), Zeszyty Naukowe Seria II, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1994.
19. Czyżewski A.B., Góralczyk-Modzelewska M., Saganowska E., Wojciechowska M., Re-gionalne zróżnicowanie kapitału ludzkiego w Polsce. Studia i Prace: Z Prac Zakładu Badań Statystyczno-Ekonomicznych, ZBSE GUS i PAN, Warszawa 2001.
20. Dominiak P., Sektor MŚP we współczesnej gospodarce, PWN, Warszawa 2005.
21. DuBrin A.J., Przywództwo, Wydawnictwo Rebis, Poznań 2000.
22. Dzierżanowski M., M. Rybacka, Szultka S., Rola klastrów w budowaniu gospodarki opartej na wiedzy, IBnGR, Szczecin 2011.
23. E. Łaźniewska, Uczący się region, terytorialne systemy produkcyjne a procesy glo-balizacji. synteza współczesnych teorii w: Wiedza, innowacyjność, przedsiębiorczość a rozwój regionalny, pod redakcją Aleksandry Jewtuchowicz, Zakład Ekonomiki Regio-nalne i Ochrony Środowiska Uniwersytet Łódzki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkie-go, Łódź 2004.
24. Edwards M., Regional and Urban Economics and Economic Development. Theory and methods, Auerbach, Boca Raton, New York 2007.
styczne nr 5/2001, GUS, Warszawa 2001.
27. Fukuyama F., Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do dobrobytu, PWN, Warszawa 1997
28. Godłów-Legiedź J., Współczesna ekonomia. Ku nowemu paradygmatowi?, C.H. Beck, Warszawa 2010.
29. Golimowska S. (red.), Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pracy. Procesy migra-cyjne, Raport Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, Zeszyt nr 16, Warszawa1998.
30. Góra M., Sztanderska U., Wprowadzenie do analizy rynku pracy – przewodnik, Mini-sterstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2006.
31. Griffin R.W., Podstawy zarządzania organizacjami, PWN, Warszawa 1999.
32. Grzeszczak J., Bieguny wzrostu a formy przestrzeni spolaryzowanej, Prace Geogra-ficzne, nr 173, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Polska Akademia Nauk, Warszawa 1999.
33. Hirigoyen G., Caby J., Historie de la Valeur an Finance d Enterprise, „Valeur. Mar-che et Organisation, Actes des XIVeme Journees Nationales des I.A.E.Nantes”, 1998, s. 133, [za:] Ahmed W.B., Yannou B., Polysemy of Values or Conflict of Interests.
34. http://mfiles.pl/pl/index.php/Przewaga_konkurencyjna.
35. http://sjp.pwn.pl/slownik/2534732/wartość.
36. http://www.pozytek.gov.pl/Spoleczna,odpowiedzialnosc,biznesu,464.html.
37. Huczek M., Wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw przez Unię Euro-pejską na przykładzie Małopolski, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas, So-snowiec 2009.
38. Jabłoński A., Corporate Social Responsibility in Value Based Management, Wydaw-nictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2009.
39. Jabłoński A., Jabłoński M., Marona T., Szwej A., Musztyfaga-Dawidowska M., Lech A., Metodologia benchmarkingu parków technologicznych w Polsce, opracowana
i praktyka, Difin, Warszawa 2011.
41. Jachnis A., Psychologia organizacji, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007.
42. Janiuk I., Strategiczne dostosowanie polskich małych i średnich przedsiębiorstw do konkurencji europejskiej, Difin, Warszawa 2004.
43. Kaczmarek B., Sikorski C., Podstawy zarządzania, Wydawnictwo Absolwent, Łódź 1999
44. Kistowski M., Regionalny model zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska pol-ski a strategie rozwoju województw, Bogucki Wydawnictwo naukowe, Gdańsk 2003.
45. Koszarek M., Milewski G., Rybacka M., Szultka S., Analiza czynników konkurencyj-ności sektora MŚP w Polsce, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2008.
46. Kotler P., Marketing: podręcznik europejski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, War-szawa 2002.
47. Koźmiński A., Obłój K., Zarys teorii równowagi organizacyjnej, PWE, Warszawa 1989.
48. Kożuch B., Inwestowanie w kapitał ludzki a rozwój gospodarki, [w:] VII Kongres Eko-nomistów Polskich, t. IV, przedsiębiorczość i konkurencyjność, (red.) Kotowicz-Jawor J., Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001.
49. Krajewski K., Funkcjonowanie MŚP w warunkach gospodarki rynkowej i ich możliwo-ści rozwojowe, Instytut Wspierania Przedsiębiorczomożliwo-ści i Samorządnomożliwo-ści.
50. Kwiatkowski S., Bogactwo z wiedzy, [w:] Gospodarka Oparta na Wiedzy. Wyzwanie dla Polski XXI wieku, (red.) Kukliński A., KBN, Warszawa 2001.
51. Landreth, H., Colander, D.C., Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
52. Leśniewski Ł., Sektor badawczo – rozwojowy w Polsce, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych SA, Warszawa 2010.
55. Mackiewicz M., Regionalne strategie innowacji a konkurencyjność polskich regionów, Uniwersytet Gdański, Wydział Ekonomiczny, Sopot 2006.
56. Markowska M., Kapitał ludzi a poziom rozwoju regionów UE – ujęcie dynamiczne, Fundusze unijne i przedsiębiorstwa w rozwoju nauki i gospodarki, Uniwersytet Jagiel-loński, Kraków 2008.
57. Markowski T., Zarzadzanie rozwojem miast, PWN, Warszawa 1999.
58. Maskell P., Towards a knowledge – based theory of the geografical cluster, Nouvelles croissances et territoires, Paris 13-14.12.2001.
59. Matejun M., Moszkowicz A., Kaleta A., Zewnętrzne bariery rozwoju w cyklu życia ma-łych i średnich przedsiębiorstw, Zarządzania strategiczne w praktyce i teorii, Prace Naukowe UE we Wrocławiu, Wrocław 2005.
60. Matysiak A., Źródła kapitału społecznego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1999.
61. Mazurek-Łopacińska K., Badania marketingowe, Teoria i praktyka, PWN, 2005.
62. Mazurski K., Ekonomiczne aspekty regionalistyki, Oficyna Wydawnicza Oddziału Wro-cławskiego PTTK, Wrocław 2000.
63. Michalski M., Zarządzanie przez wartość. Firma z perspektywy interesów właściciel-skich, Wig Press Warszawa 2001.
64. Mijał A., Mikroprzedsiębiorstwo jako szczególna kategoria małej firmy. Analiza i oce-na działalności mikroprzedsiębiorstw w latach 1993-2001, [w:] Wspieranie działalności małych i średnich przedsiębiorstw. Specyficzne aspekty zarządzania małymi i średni-mi przedsiębiorstwa średni-mi, t.II, (pod red) Piałucha M., Wydawnictwo Wyższej Szkoły Za-rządzania, Wrocław 2004.
65. Misztal M., Problematyka wartości w socjologii, PWN, Warszawa 1980.
66. Nalepka A., Problem zdolności kierowania w badaniu systemu zarządzania, Zeszyty Naukowe nr 309, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1990.
67. Nogalski B., Karpacz J., Wójcik-Karpacz A., Funkcjonowanie i rozwój małych i
śred-68. Nogalski B., Rutka R., Wójcik-Karpacz A.: Czynniki dynamizujące rozwój małych przedsiębiorstw, [w:] Nogalski B., Rybicki J. (red.), Kształtowanie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw na rynkach Unii Europejskiej, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007.
69. North D.C., Location and regional economic growth, Journal of Political Economy vol.
63/1955.
70. Nowe zawody oraz elastyczne formy zatrudnienia. Studia i materiały, RCSS , War-szawa 2001.
71. Torr’es O., Lokalna globalizacja czy globalna lokalizacja. Rozważania na temat gloka-lizacji, w: Wiedza, innowacyjność, przedsiębiorczość a rozwój regionalny, pod redakcją Aleksandry Jewtuchowicz, Zakład Ekonomiki Regionalne i Ochrony Środowiska Uni-wersytet Łódzki, Wydawnictwo UniUni-wersytetu Łódzkiego, Łódź 2004.
72. Obłój K., Pasja i dyscyplina strategii. Jak z marzeń i decyzji zbudować sukces firmy, wyd. Poltext, Warszawa 2010.
73. Obłój K., Strategia organizacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.
74. OECD, SMEs and entrepreneurship, Poland 2010.
75. Oleński J., Ekonomika informacji. Metody, PWE, Warszawa 2003.
76. Pawłowicz A., Inwestycje zagraniczne w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce [w;] Małe i średnie przedsiębiorstwa w kontekście przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsię-biorstw, Difin, Warszawa 1999.
77. Paździor A., Przedsiębiorczość. Jak pozyskać kapitał, Politechnika Lubelska, Lublin 2011.
78. Pelle D., Bober M., Lis M., Parki technologiczne jako instrument polityki wspierania innowacji i dyfuzji wiedzy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2008.
81. Piekarczyk A., Zimniewicz K., Myślenie sieciowe w teorii i praktyce, Polskie Wydaw-nictwo Ekonomiczne, Warszawa 2010.
82. Pietrzyk I., Globalizacja, integracja europejska a rozwój regionalny, [w:] Wiedza, inno-wacyjność, przedsiębiorczość a rozwój regionalny, (pod red.) Jewtuchowicz A., Zakład Ekonomiki Regionalne i Ochrony Środowiska Uniwersytet Łódzki, Wydawnictwo Uni-wersytetu Łódzkiego, Łódź 2004.
83. Plawgo B., Klimczuk M., Citkowski M., Klastry jako potencjał rozwoju – Województwo Podlaskie, Białostocka Fundacja Kształcenia Kadr w Białymstoku, Białystok 2010.
84. Podręcznik OECD Oslo Manual. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data, OECD, Paris, 1992.
85. Porter M.E., Competitive Advantage. Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press, New York 1985.
86. Porter M.E., The Competitive Advantage of Nations, The Free Press, New York 1990.
87. Prahalad C., Hamel G., The Core Competence of Corporation, Harvard Business Re-view, May/June 1990.
88. Rabellotti R., Is there an Industrial District Model? Footwear Districts in Italy and Me-xico Compared, World Development 1995, Vol. 23, nr 1.
89. Rocznik statystyczny 2002, Urząd Statystyczny w Katowicach.
90. Romanow Z.B., Historia myśli ekonomicznej w zarysie, Wydawnictwo Akademii Eko-nomicznej w Poznaniu, Poznań 1997.
91. Romanowska M., Planowanie strategiczne w przedsiębiorstwie, PWE Warszawa 2004.
92. Rosenfeld S., Bringing Business Clusters into the Mainstream of Economic Develop-ment, European Planning Studies, Nr 5, 1997.
93. Schultz T.W., Reflections on Investment in Man, The Journal of Political Economy, nr 5/1962.
w warunkach globalizacji, II Konferencja SCENO, Kielce 2007.szansą
96. Snowdon, B., Vane, H., Wynarczyk, P., Współczesne nurty teorii makroekonomii, PWN, Warszawa 1998.
97. Stabryła A., Zarządzanie strategiczne w teorii i praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2002.
98. Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000.
99. Szablewski A., Strategie wzrostu wartości firmy, Poltext, Warszawa 2000.
100. Śliwa J., Szanse rozwoju małych i _średnich przedsiębiorstw, Wynagrodzenia nr 1/2000.
101. Tarnawa A., Raport o stanie sektora MSP – główne wnioski, PARP, Warszawa 2011.
102. Ustawa z dnia 20 marca 2002r. o finansowym wspieraniu inwestycji, Dz. U. z 2002 r., Nr 41, poz. 363, nr 141, art. 2, p. 15, poz. 1177 oraz Dz. U. z 2003 r., Nr 159, poz. 1537.
103. Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata 2004-2004 – słownik terminologiczny.
104. Więckowska A., Znaczenie i główne bariery sektora MŚP w Polsce, PWN, Warszawa 2009.
105. Zalecenie Komisji 2003/361/WE z dnia 6 maja 2003 r. dotyczące definicji mikro-przedsiębiorstw oraz małych i średnich mikro-przedsiębiorstw (tekst mający znaczenie dla EOG), Dz.U. L 124 z 20.5.2003.
106. Zalecenie Komisji 96/280/WE z dnia 3 kwietnia 1996 r. dotyczące definicji małych i średnich przedsiębiorstw (tekst mający znaczenie dla EOG), Dz.U. L 107 z 30.4.1996.
107. Zaucha J., Synteza aktualnego stanu wiedzy dotyczącego rozwoju sustensywnego i spójności terytorialnej w planowaniu przestrzennym, [w:] Planowanie przestrzenne w rozwoju zrównoważonym. Inspiracje i dobre praktyki Ecoregionu, Uniwersytet