Uwarunkowania sektora małych i średnich przedsiębiorstw a wartość regionów

CZĘŚĆ I: ZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ REGIONU POPRZEZ ROZWÓJ I WZROST

3. Małe i średnie przedsiębiorstwa a wzrost wartości regionu

3.3. Uwarunkowania sektora małych i średnich przedsiębiorstw a wartość regionów

W spieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, w celu kreowania wartości regionów, powinno opierać się na wspieraniu rozwoju ich przedsiębiorczości. Proces wspierania rozwoju przedsiębiorczości powinien z kolei uwzględniać czynniki zewnętrzne (takie jak: globalizacja gospodarki, konkurencja w dziedzinie inwestycji, powiązania gospodarek, restrukturyzacja gospodarki) i czynniki wewnętrzne (takie jak: instrumenty finansowe kształtujące dochody przedsiębiorców, instrumenty finansowe kształtujące wydatki przedsiębiorców, zewnętrzne instrumenty finansowe). Wspieranie przedsiębiorczości, z uwzględnieniem czynników wewnętrznych, polega na stosowaniu różnego rodzaju ulg i zwolnień podatkowych oraz obniżaniu stawek podatkowych przez władze samorządowe. Stawki te można bowiem ustalać na poziome niższym od stawek maksymalnych określonych przez Ministra Finansów.

Co istotne, kształtowanie się wpływów z podatków lokalnych w pewnym tylko zakresie zależy od wysokości stawek podatkowych. Obniżanie stawek podatków lokalnych nie jest równoznaczne z uzyskaniem niższych wpływów z tych podatków

¹⁰⁶

.

Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw uzależniony jest od wielu czynników, których oddziaływanie może mieć charakter konstruktywny (stymulatory rozwoju) bądź de-struktywny (bariery rozwoju)¹⁰⁷.

Stymulatory rozwoju mogą pochodzić z wnętrza organizacji, będąc jej mocnymi stro-nami, lub z otoczenia, stwarzając szanse rozwoju małego przedsiębiorstwa¹⁰⁸. Wśród sty-mulatorów wewnętrznych rozwoju firm z sektora MŚP można wymienić wielkość majątku,

jakim dysponuje przedsiębiorstwo, w sposób znaczący determinująca możliwości rynkowe-go działania przedsiębiorstwa¹⁰⁹. Kolejnym czynnikiem mikroekonomicznym jest zdolność przedsiębiorstwa do wdrażania postępu naukowo-technicznego, pozwalająca na tworzenie przewagi konkurencyjnej w warunkach systemu wolnorynkowego. Istotne znaczenie ma rów-nież sprawność zarządzania zasobami przedsiębiorstwa, na którą mają wpływ kwalifikacje, wiedza i przedsiębiorczość kadry kierowniczej, a także umiejętności i doświadczenie przed-siębiorców. Nie bez znaczenia dla kondycji i możliwości rozwojowych sektora MŚP ma jakość oferowanych przez przedsiębiorstwa produktów oraz umiejętności rozpoznania i zaspokoje-nia potrzeb nabywców¹¹⁰. Wśród stymulatorów zewnętrznych rozwoju sektora MŚP wyróżnić należy uwarunkowania makroekonomiczne – wspólne dla całego systemu gospodarczego kraju, a także mikroekonomiczne – charakterystyczne dla sektora bądź branży gospodarki.

Każde przedsiębiorstwo małego biznesu funkcjonuje w układzie tzw. dalszego i bliższego otoczenia¹¹¹, składającego się z różnorodnych regulatorów. Najistotniejsze regulatory miesz-czące się w ramach otoczenia dalszego, posiadające wymiar makroekonomiczny, to regulacje systemu finansowo-podatkowego, od których w dużej mierze zależy możliwość akumulowa-nia kapitału przez firmy z sektora MŚP. Istotną rolę odgrywa także wsparcie finansowe i poza-finansowe państwa dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw, a także dostępność usług bankowych i ubezpieczeniowych oraz regulacje prawne w zakresie windykacji wierzytelności.

Bariery rozwoju sektora MŚP, przyczyniające się do ograniczenia swobody działania przedsiębiorstw i utrudniają procesy rozwojowe, podobnie jak stymulatory rozwoju sekto-ra MŚP mogą pochodzić z wnętrza organizacji, jak i z otoczenia organizacji. Wśród barier wewnętrznych działalności i rozwoju firm sektora MŚP wymienić można zatem: słabości zarządzania, kompetencji, wiedzy i kwalifikacji właścicieli oraz kadry przedsiębiorstwa, a także ograniczenia związane z produkcją i rozmiarem działalności. Bariery o charakterze zewnętrznym wynikają z otoczenia przedsiębiorstw i są związane z niskim potencjałem i wy-soką złożonością owego otoczenia, a także niepewnością działania w zmiennym środowisku gospodarczym.

Przyspieszenie rozwoju sektora MŚP jest jednym z kluczowych problemów, przed któ-rymi stają regiony. Małe i średnie przedsiębiorstwa zajmują kluczowe miejsce w polityce

społeczno-ekonomicznej wielu państw, a ich rozwój uznawany jest za jedną z miar wzro-stu gospodarczego oraz przejaw zdrowej konkurencji rynkowej¹¹². Należy jednak pamiętać, że wielkość sektora MSP i zmiany jego aktywności nie przekładają się bezpośrednio na ma-kroekonomiczne efekty¹¹³. Trendy te są zatem symptomem nowych wyzwań dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz nauki, która analizuje uwarunkowania ich funkcjonowania.

CZĘŚĆ II

WYNIKI BADAŃ

1. Podstawowe informacje

W yniki badań zawierają informacje dotyczące analizy sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w Zagłębiu Dąbrowskim. Jest to raport obejmujący wnioski z trzech badań przeprowadzonych metodą wywiadu pogłębionego, wywiadu on-line oraz analizy studium przypadku (case-study research). W sumie w projekcie badawczym wzięło udział 1000 przedsiębiorstw i 55 jednostek oświatowych. Należy zwrócić szczególną uwagę, iż do badania zaproszono wyłącznie firmy o profilu technologicznym w oparciu o klasyfikację PKD.

Próba badawcza pracodawców w projekcie została wybrana z 68 618 podmiotów, mają-cych siedzibę lub zakład/oddział na terenie powiatów Zagłębia Dąbrowskiego, zaliczonych do mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Z tej puli wyłoniono 20 000 podmiotów, które działają w specjalizacjach technologicznych wymienionych w Programie Rozwoju Technolo-gii Województwa Śląskiego 2010-2020.

wielkości stanowiły firmy z Jaworzna. Następnie kolejno: przedsiębiorstwa z powiatu za-wierciańskiego i z Dąbrowy Górniczej. Wśród respondentów większą grupę stanowiły kobie-ty, jednak nie jest to przeważająca różnica.

Przedsiębiorcy deklarują znajomość zasad równouprawnienia kobiet i mężczyzn, nie mniej jednak w zdecydowanej większości preferują zatrudniać mężczyzn, mimo iż jedno-cześnie deklarują, iż właśnie w tej grupie dominuje duża rotacja zatrudnieniowa. W zdecydo-wanej większości przedsiębiorcy zatrudniają kobiety w grupie wiekowej 30-39 lat, co może wynikać z ustabiliozowanej w tym wieku roli kobiety w życiu rodzinnym, co z kolei budzi zaufanie u pracodawcy. W zakresie wynagradzania za wykonaną pracę niestety wciąż panuje tendencja, iż mężczyźni otrzymują stosunkowo wyższe wynagrodzenie.

W obszarze tendencji zatrudnieniowych przedsiębiorcy wysoko oceniają wartość jaką są pracownicy, którzy w wielu przypadkach stanowią największy kapitał firmy. Właściciele firm w procesie rekrutacji zwracają szczególną uwagę na umiejętności i doświadczenie w bran-ży, w najmniejszym natomiast stopniu natomiast na wykształcenie, co może być wyraźnym sygnałem skierowanym do placówek oświatowych; które jak wynika z badania w niewiel-kim stopniu współpracują z przedsiębiorcami, specjalistami od HR w zakresie dostosowania swojej oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy. Niezadowolenie przedsiębiorców można zauważyć także w obszarze preferencji zatrudniania absolwentów szkół technicznych i za-wodowych. W dużej mierze właściciele firm nie zatrudniają tej grupy absolwentów, gdyż nie spełnia ona oczekiwań, a poziom wykształcenia jest niewystarczający do wymagań rynku pracy. Duża część przedsiębiorców deklaruje, iż planuje zwiększyć zatrudnienie właśnie w sektorze specjalistów do prac fizycznych, jednak obawia się braku wyspecjalizowanej ka-dry na te stanowiska.

W zakresie doszkalania pracowników zagłębiowscy przedsiębiorcy nie wykazują dużej aktywności. Zdecydowana większość pracodawców nie prowadzi kart przyrostu kompeten-cji, ani monitoringu ścieżki kariery pracownika. W dużej mierze wynika to z faktu, iż firmy nie posiadają opracowanej strategii rozwoju i mimo świadomości wartości jaką jest kapitał ludzki nie przywiązują dużej wagi do inwestowania w kadry, co jest procesem długofalowym,

Przedsiębiorstwa z sektora MSP w Zagłębiu Dąbrowskim raczej nisko oceniają współ-pracę z Powiatowymi Urzędami Pracy, a jeżeli już się takowej podejmują, to głownie w zakre-sie organizacji staży bądź dofinansowania stanowisk pracy.

Innowacyjność raczej nie jest pojęciem obcym dla właścicieli zagłębiowskich firm, jed-nak tylko niewielka ich część – 25% badanych realizowała w trakcie swojej działalności ope-racyjnej innowacyjne projekty. Dla większości firm innowacyjność oznacza wykorzystywa-nie nowoczesnej technologii lub doskonalewykorzystywa-nie. Przedsiębiorcy w bardzo wykorzystywa-niewielkim stopniu także podejmują współpracę z sektorem badawczo – rozwojowym w Zagłębiu Dąbrowskim.

Właściciele zagłębiowskich firm oceniają współpracę z jednostkami administracyjnymi na poziomie średnim. Jednocześnie zaznaczają, iż w subregionie brakuje dogodnych warun-ków oraz przestrzeni biznesowej dla rozwoju sektora MSP.

2. Model badawczy

P ierwszym etapem procesu badań jest określenie problemu badawczego i celów badania

¹¹⁴

. Zespół badawczy musi blisko współpracować z badaczem przy starannym definiowaniu problemu badawczego i ustalaniu celów badania, ponieważ o ile menadżer jest świadomy, jakiej decyzji ma służyć podejmowane badanie, o tyle badacz ma wiedzę w dziedzinie procedur badawczych. Na początku dokładnie określono, jaki jest problem badawczy, a następnie wskazano cele badań.

Istnieją trzy typy badań, którym stawia się różne cele

¹¹⁵

:

• badania rozpoznawcze (celem jest zbieranie wstępnych informacji pomocnych w defi-niowaniu problemu i stawianiu hipotez badawczych);

• badania opisowe (celem jest opisanie zjawisk, np. potencjału rynku danej kategorii produktu lub cech demograficznych i postaw nabywców danego produktu);

• badania przyczynowe (celem jest testowanie hipotez dotyczących relacji przyczyno-wo-skutkowych).

Zagłębie Dąbrowskie jest regionem, który od lat boryka się ze skutkami restrukturyzacji, przeprowadzonej w latach dziewięćdziesiątych. Subregion obejmuje wschodnią część Gór-nośląskiego Zagłębia Węglowego, które wówczas stanowiło podstawę rozwoju gospodar-czego aglomeracji. Zagłębie Dąbrowskie w odróżnieniu od Śląska rozwijało się w zupełnie odmiennym klimacie społeczno-politycznym.

Przesłanek potwierdzających potrzebę realizacji projektu „Badania i analizy kierunków zmian sektora MSP subregionu Zagłębia Dąbrowskiego w kontekście rynku pracy” jest bar-dzo dużo. Przede wszystkim potwierdzają to dane statystyczne wskazujące, iż tendencje podregionu sosnowieckiego są inne niż w całym województwie śląskim. Subregion ten jest najliczniejszym pod względem ludności oraz liczby podmiotów gospodarczych w całym województwie. Mimo wydawałoby się idealnych warunków rozwojowych boryka się dużym

wskaźnikiem bezrobocia – z istotnym udziałem kobiet w tej strukturze oraz wyraźnym nie-dopasowaniem kadry pracowniczej do potrzeb przedsiębiorców. Z jednej strony zauważany jest w regionie szybki rozwój gospodarczy, za którymi jednak nie idą żadne przeobrażenia w systemie szkoleniowym, czego efektem jest brak wykwalifikowanej kadry, która byłaby od-powiedzią na zapotrzebowanie zagłębiowskich przedsiębiorców. Zatem celem badania było znalezienie wskazówek, które wypełnią lukę informacyjną na temat niedopasowania struk-tury podaży pracy do popytu.

3. Metodyka badań terenowych

M etodologię badań do realizacji projektu opracował zespół badawczy, a zatwierdził panel ekspertów. Głównym celem realizowanego projektu była diagnoza przedsiębiorstw w kontekście spowolnienia gospodarczego i związanych z tym zmianami na rynku pracy. Osiągnięcie głównego celu badania było możliwe dzięki realizacji celów szczegółowych, jakimi są:

1. Rozpoznanie obecnego i przyszłego zapotrzebowania na kadrę pracowniczą w Zagłę-biu Dąbrowskim.

2. Zdiagnozowanie oferty edukacyjnej placówek i instytucji szkoleniowych w Zagłębiu Dąbrowskim w aspekcie jej dopasowania do potrzeb sektora MŚP.

3. Zbadanie czy stosowana jest w firmach Zagłębia Dąbrowskiego zasada równości szans kobiet i mężczyzn.

Tak sformułowane cele szczegółowe przyczyniły się do ociągnięcia celu głównego pro-jektu, a także pozwoliły na zdiagnozowanie poniższych zagadnień badawczych:

1. Równości szans kobiet i mężczyzn oraz jej stosowania w MŚP w Zagłębiu Dąbrow-skim.

2. Stopnia dopasowania oferty edukacyjnej firm działających w Zagłębiu Dąbrowskim do istniejącego po stronie rynku pracy popytu na określone kompetencje i umiejęt-ności.

3. Stanu kondycji konkrecyjnej w kontekście wzrostu gospodarczego mającego wpływ na rozwój kadr w sektorze mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w subregionie zagłębiowskim.

4. Jakości kształcenia uczelni wyższych w Zagłębiu Dąbrowskim.

Badanie zostało przeprowadzone za pomocą trzech metod badawczych pozwalających na zebranie danych z różnych źródeł z wykorzystaniem odrębnych narzędzi badawczych, a następnie zestawienie i porównanie otrzymanych wyników. Zgodnie z założeniami projektu badanie było realizowane za pomocą metody wywiadu pogłębionego, wywiadu on-line oraz analizy studium przypadku (case-study research). Bardzo istnym elementem w procesie ba-dawczym była także analiza desk – reserach, czyli danych wtórnych, zastanych. Analiza ta została przeprowadzona w początkowym etapie realizacji projektu i miała na celu rozpozna-nie problemów zdefiniowanych, jako hipotezy badawcze w metodologii badawczej w projek-cie. Analizę przeprowadzono w oparciu o dostępne materiały źródłowe, dane statystyczne, badania regionalne i krajowe MŚP, dane z Urzędów Miast, Gmin i Starostw Powiatowych.

Próba badawcza uczestników biorących w projekcie została wybrana z 68 618 podmio-tów, mających siedzibę lub zakład/oddział na terenie powiatów Zagłębia Dąbrowskiego, za-liczonych do mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Z tej puli wyłoniono 20 000 podmio-tów, które działają w specjalizacjach technologicznych wymienionych w Programie Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego 2010-2020.

Struktura próby badawczej odpowiadała całości populacji ZD zgodnie z danymi GUS z 2010 roku:

• 51% stanowiły firmy usługowe,

• 37% stanowiły firmy handlowe,

• 12% stanowiły firmy produkcyjne.

Ponadto istotne było, aby dobrana próba badawcza umożliwiła udział w badaniu zarów-no kobiet (K) i mężczyzn (M), pod względem 4 cech:

• rodzaju działalności,

• płci kadry zarządzającej,

• wielkości przedsiębiorstwa,

• lokalizacji.

Badanie przy pomocy wywiadu pogłębionego w literaturze specjalistycznej nazwane jest także In-depth interview (w skrócie IDI). Jest to metoda badań jakościowych polega-jąca na prowadzeniu indywidualnych rozmów z niewielką liczbą respondentów wybranych ze względu na ich powiązanie z tematem badań. Wywiad przeprowadza się za pomocą okre-ślonego scenariusza. W przypadku przeprowadzonego badania, scenariuszem był opraco-wany przez Zespół Badawczy kwestionariusz wywiadu. Bardzo ważne podczas wywiadu pogłębionego jest podejście ankietera/ki do respondenta/tki. Musi on/ona być uważny/na i stworzyć atmosferę wzajemnego zrozumienia i zaufania. Może kierować rozmową w spo-sób luźny, zmieniać kolejność pytań, ale za każdym razem musi mieć pewność, iż rozmówca dobrze zrozumiał treść pytania. Możliwe jest także pojawienie się dodatkowych pytań po-mocniczych rozszerzających omawiane kwestie lub naprowadzających na wymagane wątki.

Niezwykle istotne jest oczywiście także to, aby rozmowę prowadzić z osobą jak najbardziej zainteresowaną tematyką badania. Przed przystąpieniem do wywiadu należy dobrać grupę respondentów tak, by ich profile najlepiej odpowiadały specyfice prowadzonego projektu.

Celem badań pogłębionych jest poznanie spostrzeżeń respondenta na temat przedmiotu badania. Wywiad pogłębiony pozwala na uzyskanie wglądu w sposób interpretowania i po-rządkowania zagadnień objętych tematyką projektu. Z racji konieczności przeprowadzenia badania wśród przedsiębiorców z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw a także wśród placówek edukacyjnych badania były prowadzone dwuetapowo. W celu prawidłowego przebiegu badania dokonano szczegółowej analizy zarówno ankieterów jak i grupy docelo-wej. Ankieterzy do badania zostali starannie wybrani spośród kilkudziesięciu nadesłanych aplikacji. Wybrano 5 osób, na każdy z obszarów objętych badaniem tj. m. Sosnowiec, m. Dą-browa Górnicza, m. Jaworzno, powiat będziński i powiat zawierciański. Przed przystąpieniem do pracy ankieterzy odbyli dwa szkolenia. Pierwsze dotyczyło ogólnych założeń projektu, ce-lów i wskaźników, a także omówiony został kwestionariusz pogłębiony, który miał być prze-prowadzany wśród przedsiębiorców. Omówiono każde pytanie zawarte w kwestionariuszu, możliwe odpowiedzi i ewentualne pytania jakie mogłyby wystąpić ze strony respondentów.

Po przeprowadzeniu 350 wywiadów z przedsiębiorcami ankieterzy przeszli drugie szkole-nie, tym razem z zakresu kwestionariusza pogłębionego, który miał zostać przeprowadzony z przedstawicielami placówek edukacyjnych. Badaniem także były objęte placówki funkcjo-nujące w subregionie Zagłębia Dąbrowskiego.

Badanie przy pomocy kwestionariusza on-line, w literaturze specjalistycznej nazwane CAWI (Computer Assisted Web Interviews) to wywiad prowadzony za pomocą Internetu, udo-stępniany respondentom za pośrednictwem kwestionariusza internetowego¹¹⁶. Jest to tech-nika badań ilościowych. Metoda CAWI jest aktualnie jedną z najszybciej rozwijających się metod stosowanych w badaniach, ponieważ można pozyskać profesjonalne wyniki badań, przy satysfakcjonującym poziomie błędu statystycznego i dość niskich kosztach. Kwestio-nariusze ankietowe mogą być kierowane do różnych grup docelowych. Również cel ankiet jest uzależniony od tematyki i zakresu badań. CAWI charakteryzuje się przede wszystkim niskimi kosztami oraz czasem przygotowania, co również przekłada się na skrócenie samej realizacji badania oraz przygotowania danych do analizy. Dodatkowym plusem jest możli-wość monitoringu badania, braku ograniczenia lokalizacji, co przyczynia się do ułatwienia zarządzania konkretnymi działaniami. Uczestnicy biorący udział w badaniach metodą CAWI zachowują anonimowość. Analizę kierunków zmian sektora MŚP w Zagłębiu Dąbrowskim poprzedzono badaniem pilotażowym na próbie n=35, przeprowadzonym w lutym 2012r.

W badaniu właściwym trwającym od maja do września 2012r. zebrano 894 poprawnie przesłanych kwestionariuszy, z czego zagregowano 600, w tym 306 kwestionariuszy z firm usługowych, 222 z firm handlowych oraz 72 z firm produkcyjnych, mających siedzibę lub za-kład na terenie Zagłębia Dąbrowskiego

W ramach ostatniej metody badawczej wykorzystano studium przypadków, zwane case study. Metoda ta skupia się na jednym lub kilku przykładach pewnego zjawiska społecznego, takiego jak wioska, rodzina czy wąska grupa odniesienia. Sam termin „przypadek” stoso-wany jest szeroko. Badanym przypadkiem może być określone przedsiębiorstwo lub okres.

Immanentną cechą studium przypadku jest ograniczenie uwagi do konkretnego przykładu

117. Co wyróżnia studium przypadku na tle innych metod to możliwość tworzenia podstaw pod budowę ogólniejszych teorii nomotetycznych. W naukach o zarządzaniu z kolei, coraz większe znaczenie przypisuje się metodzie case study, jako naukowej metodzie badawczej w tej dyscyplinie nauk ekonomicznych. Pomimo popularności, metoda ta jest również kry-tykowana. Dla innych badaczy metoda ta ma za zadanie zidentyfikować słabe punkty, tak aby modyfikować istniejące teorie społeczne. Case study w przypadku omawianego projektu stanowiło badanie terenowe, jakościowe. Na potrzeby jego realizacji przygotowano

kwe-stionariusz składający się zarówno z pytań skategoryzowanych jak i otwartych. Wywiady społeczne przeprowadzał zespół badawczy w formie jawnej na grupie n=50 przedsiębiorstw z sektora MSP oraz n=5 placówek edukacyjnych.

Studium przypadku to schemat badania jakościowego, które zmierza do stworzenia jed-nostkowej teorii zjawiska ogólnego. W ramach prowadzonego badania wykorzystano rodza-je opisowego studium przypadku w kontekście zbiorowości przedsiębiorców technologicz-nych zlokalizowatechnologicz-nych w obrębie zagłębiowskich powiatów. Algorytm realizowatechnologicz-nych działań w procesie badawczym kształtuje się następująco:

Rysunek 15. Algorytm przebiegu procesu badawczego.

Źródło: Opracowanie własne.

4. Obszar badań

4.1. Charakterystyka subregionu Zagłębia Dąbrowskiego

P odregion Sosnowiecki tworzy 5 powiatów; 2 ziemskie: Będziński, Zawierciański oraz 3 grodzkie: Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Jaworzno. Jest to drugi, co do wielkości Podregion w województwie śląskim, pod względem liczby ludności i powierzchni. Obszar podregionu sosnowieckiego zajmuje 1800 km kwadratowy, a zamieszkuje go 712 997 osób (ludność subregionu stanowi około 15% populacji województwa).

31% mieszkańców subregionu mieszka w największym jego mieście – Sosnowcu. Gęstość zaludnienia w regionie jest bardzo wysoka i sięga 396 osób na 1 km kwadratowy

¹¹⁸

. Zachodnia, miejska część subregionu jest najgęściej zaludnionym obszarem Zagłębia. Liczba mieszkańców w dwóch miastach – Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej, przekracza 100 000.

Inne duże miasta w zachodniej części subregionu to: Będzin, Czeladź i Jaworzno. Wszystkie wspomniane wyżej miasta tworzą konurbację, która z geograficznego, ekonomicznego i transportowego (komunikacyjnego) punktu widzenia powinna być postrzegana, jako część większej konurbacji Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego lub Górnośląskiego Związku Metropolitarnego. Największe miasto subregionu (Sosnowiec), de facto graniczy ze stolicą województwa śląskiego – Katowicami.

Zachodnią miejską część subregionu zamieszkuje 83% całej jego populacji. Wschodnia część subregionu – powiat zawierciański, zajmuje powierzchnię ponad 1000 km2 (55.7% całego terytorium subregionu), jednak zamieszkuje go jedynie 17% całej populacji subregionu. 43%

mieszkańców powiatu zawierciańskiego faktycznie zamieszkuje w stolicy

powiatu, to jest w Zawierciu. Pozostałe obszary powiatu zawierciańskiego

to głównie tereny rolnicze i słabo zaludnione.

4.2. Charakterystyka województwa śląskiego w ujęciu rozwoju sektora MSP

W Polsce po roku 1989 nastąpił dynamiczny rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Koszarek, Milewski, Rybacka i Szultka wyróżnili trzy fazy rozwoju sektora

¹¹⁹

. Pierwsza faza, nazwana fazą wstępnego rozwoju przedsiębiorczości, rozpoczęła się jeszcze w okresie gospodarki centralnie planowanej, po wprowadzeniu korzystnych dla rozwoju przedsiębiorczości regulacji prawnych. Kolejna faza, która miała miejsce po 1989 roku charakteryzowała się dynamicznym rozwojem sektora. Dynamicznie zwiększała się wówczas zarówno liczba podmiotów sektora MŚP, jak i wzrastał ich udział w tworzeniu PKB. Przedsiębiorstwa powstawały w efekcie dwóch zasadniczych procesów: przez prywatyzację założycielską oraz poprzez prywatyzację przedsiębiorstw państwowych

¹²⁰

. Na początku okresu transformacji, w latach 1989–1994 dynamika wzrostu liczby przedsiębiorstw sektora MŚP była bardzo wysoka (nastąpił ponad dwukrotny wzrost liczby przedsiębiorstw – w 1994 roku liczba przedsiębiorstw MŚP przekroczyła 2 miliony podmiotów).

Kolejną fazą była faza samoregulacji rynkowej. Faza ta charakteryzowała się stabilizacją tempa wzrostu liczby podmiotów – liczba podmiotów stale rosła, lecz tempo tego wzrostu było mniejsze niż w drugiej fazie – przed 1995 rokiem. Na terenie województwa śląskiego w grudniu 2001r. na 403,40 tys. zarejestrowanych podmiotów gospodarczych przypadało 3,88 tys. spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Wśród działających w regionie podmio-tów gospodarki narodowej 356,10 tys. stanowiły jednostki osób fizycznych i spółek cywil-nych, tj. 88,3%. Stanowi to wzrost o ponad 31% w stosunku do 1995r. (271,2 tys.). Liczba ta może stanowić wskaźnik stopnia przedsiębiorczości w regionie. Liczba spółek prawa handlowego w tym samym czasie wzrosła tylko o 3,9%, tj. z 11,9 tys. w 1995r. do 19,6 tys.

w 2001r¹²¹.

119 Koszarek M., Milewski G., Rybacka M., Szultka S., Analiza czynników konkurencyjności sektora MŚP

Globalizacja gospodarki spowodowała zniesienie barier w światowym przepływie infor-macji, towarów, technologii oraz kapitału i ludzi. W tym samym czasie, zamiast produkcji masowej, coraz częściej kładzie się nacisk na elastyczne systemy produkcji w ramach sieci kooperacyjnych. Stanowią one istotny element restrukturyzacji przemysłu związanej z poję-ciami „elastycznej specjalizacji” oraz „nowej konkurencji”. Kluczem do rozwoju jest zdolność do uczenia się i stawania się bardziej innowacyjnym niż konkurenci.

W niniejszej strategii innowacje ujmuje się, jako pomyślną ekonomicznie eksploatację nowych pomysłów, których efektem są:

• nowe lub udoskonalone produkty,

• nowe lub zmodernizowane metody wytwórczości,

• zmiany organizacyjne w produkcji.

Realizacja innowacji angażuje cały szereg czynności naukowych, technologicznych, organizacyjnych, finansowych i handlowych. Innowacje są traktowane jako ciągłe zmiany, obejmujące z jednej strony proste modyfikacje istniejących produktów, procesów i praktyk (które mogą być nowe dla firmy, ale niekoniecznie dla przemysłu), z drugiej zaś powstawa-nie zupełpowstawa-nie nowych produktów i procesów (które są nowe tak dla przemysłu, jak i dla fir-my)¹²². Pozwala to na przyjęcie założenia, że innowacyjność firm jest stopniowalna. Zamiast uproszczonego podziału firm na innowacyjne i nieinnowacyjne, należy raczej rozważyć sto-pień lub natężenie innowacyjności dla firm o różnej skali wielkości, rodzaju działalności, lo-kalizacji itp.

Innowacyjność firm określana jest najogólniej jako zdolność i motywacja do poszuki-wania i komercyjnego wykorzystyposzuki-wania jakichkolwiek wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej firmy, czy realizacji ambicji technicznych przedsię-biorcy¹²³.

Procesy innowacyjne coraz rzadziej zamykają się w ramach pojedynczej firmy, wymagają wspólnych działań wewnętrznych i zewnętrznych. Firmy są innowacyjne dzięki własnej zdol-ności organizacyjnej, ale także poprzez kontakty zewnętrzne ze swoimi dostawcami i part-nerami w biznesie. Komunikacja, współpraca i koordynacja między poszczególnymi pod-miotami w sieci jest niezbędnym warunkiem tworzenia i dyfuzji nowych produktów i usług.

Powstawanie sieci innowacyjnych wynika z faktu, że dzisiaj innowacja nie jest prostą funkcją zdolności przedsiębiorcy i poszczególnej firmy, czy instytutu badawczego ani nawet prostej współpracy między nimi.

4.3. Analiza sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw

G ospodarka rynkowa cechuje się w głównej mierze przewagą własności prywatnej nad państwową, a opiera się na rozwoju sektora usług. Usługi te w głównej mierze świadczą mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa, których w Polsce jest ponad 99%. W tym konkretnym przypadku, tj. obszarze subregionu Zagłębia Dąbrowskiego sektor MŚP stanowi ok.95% ogółu podmiotów funkcjonujących na rynku. Pomimo, że gospodarka regionu powstała na bazie firm i zakładów produkcyjno-wydobywczych, obecnie przodują tam podmioty usługowe, świadczące zlecenia kilkudziesięciu dużym przedsiębiorstwom.

Sektor MŚP uważa się za sektor, który kreuje większość miejsc pracy, przyczynia się do budowania konkurencji, a co za tym idzie wymusza niejako jakość usług na odpowiednim poziomie. Kluczową cechą mikro, małych i średnich przedsiębiorstw jest ich elastyczność rynkowa, która pozwala stale dopasowywać się do aktualnych trendów panujących na glo-balnym rynku, a także mobilność i zdolność do szybkiej zmiany¹²⁴ i jej adaptacji.

W teorii występuje wiele podziałów i klasyfikacji przedsiębiorstw. W tym konkretnym przypadku interesuje badaczy podejście do wielkości podmiotów. Zasadniczym ilościowym kryterium tego podziału jest zatrudnienie i wielkość obrotu w danym roku. Jakościowymi kryteriami z kolei są niezależność, własność, organizacja i zarządzanie¹²⁵. Zgodnie z definicją Unii Europejskiej mikro, małym czy średnim przedsiębiorstwem są te wszystkie podmioty, które zatrudniają nie więcej niż 250 pracowników, a ich obrót nie przewyższa wartości 50 mln euro oraz całkowity roczny bilans nie przekracza 43 mln euro.

W Polsce sektor małej przedsiębiorczości wyrósł na systemie gospodarki rynkowej, wprowadzonym na początku lat dziewięćdziesiątych. Przedsiębiorczość lokalną pobudziła decentralizacja władzy, która doprowadziła do szeregu zmian i udogodnień. Polityka rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw jest wpisana w ramy funkcjonowania Unii Europejskiej.

Należy także zaznaczyć, iż dużą rolę w rozwoju sektora MŚP odgrywają firmy rodzinne,

któ-re angażują członków rodziny, wspólny kapitał, doprowadzając do współodpowiedzialności oraz współdecydowania.

Klasyfikacje przedsiębiorstw można podzielić ze względu na:

• formę własności

W przypadku badania prowadzonego w ramach projektu „Badania i analizy kierunków zmian sektora MŚP subregionu Zagłębia Dąbrowskiego w kontekście rynku pracy” inte-resujące będą podziały ze względu na wielkość, przedmiot działalności i poziom techno-logiczny. Pomimo definicji i kryteriów przyjętych przez Unię Europejską brak jednolitego poglądu na pojęcia dużego, średniego małego przedsiębiorstwa¹²⁶. Problem z analizą roli małych i średnich przedsiębiorstw w poszczególnych gałęziach przemysłu wiąże się

W dokumencie ZARZĄDZANIE WARTOŚCIĄ REGIONU POPRZEZ ROZWÓJ I WZROST SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW PROGNOZA ROZWOJU SEKTORA MŚP W KONTEKŚCIE RYNKU PRACY (Stron 110-0)