Parki technologiczne jako centrum kompetencyjne regionu

N  iezwykle istotnym narzędziem kreacji wartości regionu jest tworzenie parków technologicznych. Parki technologiczne to zespół wyodrębnionych nieruchomości, wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi a przedsiębiorcami. Przedsiębiorcom, wykorzystującym nowoczesne technologie, są tam oferowane usługi w zakresie: doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii, przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne, a także tworzenia korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej

.

W świetle polskiego ustawodawstwa niezwykle istotne jest rozróżnienie pojęć parku technologicznego i parku przemysłowego, bowiem w przypadku parku technologicznego akcent jest położony na implementację wiedzy naukowej w praktyce gospodarczej oraz roz-wój przedsiębiorstw wykorzystujących nowoczesne technologie, natomiast celem parku przemysłowego jest wspieranie procesów restrukturyzacyjnych, rozwoju przedsiębiorczości i  lokalnych rynków pracy. W efekcie należy przyjąć, że park technologiczny, jako minimum powinien spełniać następujące kryteria⁸⁷:

• bazować na prawnie uregulowanej i wyodrębnionej, samodzielnie zarządzanej nieru-chomości, obejmującej konkretny teren i/lub budynki wraz z infrastrukturą techniczną;

• posiadać koncepcję zagospodarowania terenu należącego do parku oraz plan rozwoju w obszarze aktywności naukowo-badawczej i produkcyjnej związanej z kreacją nowej wiedzy i technologii;

• posiadać formalne powiązania z instytucjami naukowo-badawczymi i edukacyjnymi, lokalną i regionalną administracją publiczną, działającymi w regionie instytucjami wspierania przedsiębiorczości i transferu technologii oraz finansowania ryzyka (ang.

venture capital);

• stwarzać możliwość do korzystania przez przedsiębiorców z nieruchomości oraz infra-struktury technicznej na zasadach umownych;

• oferować usługi w zakresie doradztwa transferu technologii oraz tworzenia rozwoju przedsiębiorstw zlokalizowanych w obrębie nieruchomości.

Parki technologiczne są zjawiskiem przestrzenno-funkcjonalnym, wobec czego mogą pełnić różne funkcje w lokalnej gospodarce, w zależności od przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego. Ich powstanie nie zawsze stanowiło wyraz planowo ukie-runkowanych działań, jednak zazwyczaj obszary tego rodzaju łączyło wspólne odniesienie, jakim jest powiązanie biznesu z nauką. Ewolucja parków technologicznych stopniowo zmie-niała ich charakterystykę przestrzenną, wprowadzając reorientację celów i skłaniając różne grupy podmiotów do angażowania się we wspieranie ich działalności. Nie bez znaczenia pozostawał przy tym lokalizacyjny wymiar parków technologicznych, które – powstając poza miastem lub wtapiając się w tkankę miejską – niejednokrotnie traktowane były jako swo-isty „bufor bezpieczeństwa ekonomicznego” dla miasta. Procesy globalizacyjne wymusiły zmianę roli i funkcjonowania parków technologicznych w przestrzenie generujące innowację, kreujących postęp naukowy i technologiczny.

Współcześnie podstawę teoretyczną parków technologicznych stanowi sieciowość. Or-ganizacja sieciowa jest to zbiór środków (infrastruktura) i zasad (infostruktura) umożliwiają-cych podmiotom, które mają do nich dostęp, podejmowanie realizacji wspólnych projektów, o ile środki te są odpowiednie do ich potrzeb i nadają się do wspólnego wykorzystania (info-kultura) przez sieć⁸⁸. Oznacza to, że dynamiczna całość, którą nazywa się systemem, składa się zarówno z sieci powiązanych między częściami, jak i z sieci występujących pomiędzy częściami a całością. Co istotne, powołanie do życia sieci nie oznacza, iż system w sposób optymalny osiągnie postawione cele, bowiem w sieci często pojawiają się zakłócenia, któ-re dają zaskakujące i niepożądane efekty⁸⁹.

W kreacji wartości regionu (zwłaszcza wartości inwestycyjnej) parki technologiczne od-grywają kluczową rolę, bowiem wspomagają powstanie i rozwój innowacyjnych przedsię-biorstw, nastawionych na rozwój produktów i metod wytwarzania w branżach zaawansowa-nych technologicznie, a także optymalizują warunki transferu technologii i komercjalizacji rezultatów badań z instytucji naukowych do praktyki gospodarczej. Oznacza to, że parki – stwarzając płaszczyznę i miejsce transferu technologii i sprzyjając dyfuzji wiedzy – stanowią znaczne wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, które są najczęstszymi lokatorami parków technologicznych. Lokator parku⁹⁰ to firma zlokalizowana na terenie parku techno-logicznego, korzystająca z infrastruktury, usług w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw lub transferu technologii oferowanego przez park technologiczny.

Nadrzędnym celem parków technologicznych jest zatem ułatwianie i przyspieszanie wy-miany wiedzy oraz technologii pomiędzy instytucjami naukowymi i badawczymi (tj. szko-łami wyższymi, jednostkami badawczo-rozwojowymi) a biznesem (tj. przedsiębiorstwami) poprzez udostępnianie terytorium o wysokim standardzie, obiektów gwarantujących funk-cjonowanie w wysokotechnologicznym otoczeniu i wysokiej jakości usług. Przestrzenna koncentracja wiedzy i kapitału ludzkiego stymuluje zmianę technologiczną, która jest pod-stawowym źródłem wzrostu gospodarczego. Dodatkowo, lokalizacja parków technologicz-nych w wielkich miastach, w pobliżu znaczącego ośrodka naukowego lub badawczego, gwarantuje pozyskanie inwestorów i tzw. siły wykonawczej. Jest to o tyle istotne, iż modele wzrostu wskazują, że podstawowym czynnikiem wytwórczym – umożliwiającym innowację – jest kapitał ludzki. Powstanie parku technologicznego wiąże się również ze wzrostem ka-pitału społecznego (wartości społecznej regionu), co prowadzi do większego zaufania mię-dzy jednostkami i przyczynia się do szybszego przepływu informacji a także ma pozytywny wpływ na kreację wartości regionu.

Niezwykle istotnym aspektem działalności parków technologicznych jest realizacja przez nie funkcji inkubatorów technologicznych. Inkubator technologiczny to wyodrębnio-na organizacyjnie, budżetowo i lokalowo jednostka, która zapewnia początkującym przed-siębiorcom z sektora MŚP pomoc w uruchomieniu i prowadzeniu firmy oferującej produkt lub usługę powstałą w wyniku wdrożenia nowej technologii. Inkubator technologiczny

oferu-łalności gospodarczej opartej na wykorzystaniu technologii, obsługę administracyjno-biuro-wą firm w inkubatorze, doradztwo biznesowe (kształtowanie profilu firmy, dostęp do  pomocy prawnej, patentowej, pomoc w pozyskaniu zewnętrznego finansowania, dostęp do eksper-tów technologicznych), promocję firm działających w inkubatorze, dostęp do laboratoriów i  bibliotek lokalnej instytucji naukowej o profilu technicznym, sprzyjające środowisko innych, nie konkurujących ze sobą przedsiębiorców z inkubatora, stojących w obliczu podobnych problemów⁹¹. Inkubatory technologiczne wspierają powstawanie i rozwój przedsiębiorstw wysokiej technologii, natomiast nie koncentrują się na stymulowaniu dyfuzji wiedzy i inno-wacyjności firm. Oznacza to, że zakres działania inkubatorów technologicznych jest – z za-łożenia – węższy niż parków technologicznych.

Co istotne, parki technologiczne wpływają zarówno na podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw, jak i całych regionów i gospodarki narodowej, bowiem zmiana technologicz-na dokonuje się głównie w wyniku dyfuzji wiedzy i innowacji, które są wpisane w działalność parków technologicznych. Zmiana technologiczna umożliwia przesunięcie światowej bariery technologicznej krajom frontu technologicznego, a przy tym pozwala na stopniowe nadgania-nie zapóźnadgania-nienia (ang. catching-up) przez kraje o względnadgania-nie niskim poziomie produktywności.

Oczywiście skuteczność działania parków technologicznych zależy, w dużej mierze, od spój-ności polityki regionalnej i narodowej z innymi działaniami o charakterze proinnowacyjnym oraz otoczeniem instytucjonalnym, w którym funkcjonują przedsiębiorstwa⁹². W parkach technologicznych przecinają się bowiem trzy rodzaje polityk państwa: polityka technologicz-na, polityka przemysłowa i polityka regionaltechnologicz-na, a ich wspólnym celem jest promocja przedsię-biorczości i innowacyjności niewielkich firm, działających w obszarze wysokiej technologii.

Ponadto, działalności badawczo-rozwojowej parków technologicznych towarzyszą trzy spe-cyficzne cechy rynku, które stwarzają pole do interwencji publicznej, mianowicie:

• wielkość i trwałość rent monopolistycznych – jako, że innowacje są wynikiem nakła-dów ponoszonych przez przedsiębiorstwa na rzecz działalności badawczo-rozwojo-wej w celu uzyskania zysków z tytułu rent monopolistycznych, to rząd może interwe-niować w tym obszarze w sposób bezpośredni (np. poprzez wkład w finansowanie) lub pośredni (np. poprzez ulgi podatkowe i ochronę własności intelektualnej), by utrzy-mać poziom społecznego optimum w zakresie inwestycji ponoszonych na badania

i  rozwój. Kluczową rolę odgrywa tutaj także polityka rządu o charakterze regulacyj-nym i  instytucjonalregulacyj-nym;

• dynamiczne efekty zewnętrzne –akumulacja technologii prowadzi do podniesienia pro-duktywności przedsiębiorstw, co może implikować wyższe tempo innowacji w przy-szłości;

• przestrzenne efekty zewnętrzne – koncentracja działalności gospodarczej i naukowej prowadzi do przyspieszenia występowania innowacji;

• niepełna informacja oraz niekompletność rynków (w szczególności rynku kapitałowe-go i ubezpieczeń).

Oczywiście, tworzenie parków technologicznych obarczone jest ryzykiem niepowodze-nia. Sukces bądź porażka parku technologicznego zależy od wyboru jego położenia w każ-dym z trzech wymiarów: poziomu rozwoju regionu, poziomu rozwoju sektora oraz typu przedsiębiorstw i instytucji współpracujących w ramach parku.

Konkludując, parki technologiczne odznaczają się dużą heterogenicznością – w zależ-ności od rodzaju i siły powiązań z otoczeniem, a także poziomu rozwoju i specyfiki regionu, w którym są usytuowane. Próby empirycznej oceny oddziaływania parków technologicznych w ujęciu regionalnym wskazują, iż kluczowe znaczenie dla ich sukcesu lub porażki ma oto-czenie instytucjonalne, w jakim one funkcjonują.

2. Wartość i zarządzanie wartością regionów 2.1. Czynniki kształtujące rynek pracy w regionie

R  ynek pracy w każdym regionie i kraju kształtuje szereg czynników – demograficznych, ekonomicznych, socjologicznych, kulturowych czy psychologicznych, które mogą mieć wymiar mikroekonomiczny (czyli związany z indywidualnymi okolicznościami danego przedsiębiorstwa czy  pojedynczej osoby) lub makroekonomiczny (czyli wynikający z  powiązania rynku pracy z innymi sferami funkcjonowania systemu gospodarczego). Podstawowymi mechanizmami, które regulują rynek pracy są popyt na pracę i podaż pracy

. Wielkość popytu na pracę, ukazująca zapotrzebowanie na pracowników zgłaszane przez przedsiębiorstwa, jest ściśle uzależniona od kosztów zatrudnienia pracowników, tj. wysokości płac i klina podatkowego, a także bieżącego i oczekiwanego stanu koniunktury gospodarczej. Z kolei wielkość podaży pracy, ukazująca ilość osób pragnących sprzedać na rynku pracy swoją pracę, zależy od ilości osób, które znajdują się w wieku produkcyjnym oraz od posiadania przez uczestników rynku pracy dodatkowych – niezwiązanych z pracą – dochodów. Jeśli podaż pracy przewyższy popyt – pojawia się bezrobocie.

Podstawowym czynnikiem kształtującym rynek pracy w regionie są migracje ludności.

Zagraniczna migracja ludności Polski w okresie transformacji czy po przystąpieniu do Unii Europejskiej miała liczne konsekwencje demograficzne, społeczne, kulturowe i ekonomicz-ne dla społeczeństwa polskiego, które można było zaobserwować zarówno na poziomie re-gionu, jak i kraju. Jednakże w ujęciu lokalnym i regionalnym znacznie większe znaczenie dla  rynku pracy mają migracje dokonujące się wewnątrz państwa, bowiem ich skala jest znacznie wyższa niż wysokość migracji zagranicznych. W ujęciu lokalnym i regionalnym migracja przyczynia się zazwyczaj do przekształcania lokalnych rynków pracy oraz struk-tur demograficznych, a także do generowania lub niwelowania nierówności ekonomicznych

innowacyjne rozwiązania. Terytorialne przemieszczanie się ludności odbywa się zawsze w pewnym kontinuum społeczno-przestrzennym, którego każdy punkt cechuje się zestawem dóbr życiowych, np. możliwości zatrudnienia, możliwości uzyskania mieszkania, poziomu wykształcenia, możliwości spędzania czasu wolnego, jakości komunikowania się, poziomu stabilności politycznej oraz bezpieczeństwa osobistego. Łączność tych punktów stwarza przestrzeń możliwości albo przestrzeń motywacji, w ramach której zasada „człowiek szuka, gdzie lepiej” współdziała z nieubłagalnością prawa.

Duży wpływ na regionalny rynek pracy ma także poziom wykształcenia mieszkańców regionu, bowiem warunkuje on szanse na podjęcie przez nich pracy, atrakcyjność pracy, a  zwłaszcza wysokość wynagrodzenia, stabilność zatrudnienia i możliwości podejmowa-nia dodatkowej pracy. Obok poziomu wykształcepodejmowa-nia wysokie znaczenie ma także typ wy-uczonego zawodu. Kierunki kształcenia dostępne na każdym etapie edukacji powinny być podporządkowane prognozom popytu na pracę, a zatem powinny uwzględniać te zawody, na   które  pracodawcy będą zgłaszać zwiększone zapotrzebowanie, np. zawody z obsza-rów informatyki, biotechnologii czy ochrony środowiska⁹⁴. Jednocześnie należy ograniczać kształcenie w tzw. „zawodach schyłkowych”, do których należy górnictwo i rolnictwo gospo-darstw drobnotowarowych⁹⁵. Przekwalifikowanie przedstawicieli tych grup zawodowych sta-nowi ogromny problem z punktu widzenia rynku pracy. Jakość kapitału ludzkiego zamiesz-kującego dany region to czynnik decydujący o konkurencyjności regionu. Na rynku pracy konieczna jest bowiem różnorodność wykształcenia i zawodów, by mógł zaistnieć efekt sy-nergii pomiędzy różnymi sektorami i branżami. Funkcjonowanie rynku pracy zależy także od  istniejących w   danym regionie instytucji i przepisów regulujących świadczenie pracy.

Rząd może wpływać na funkcjonowanie rynku pracy poprzez regulowanie prawa pracy czy oddziałując na stronę podaży i popytu na pracę. Przykładowo, rząd może podnieść poda-tek dochodowy, skutecznie ograniczając dochody pracowników i prowadząc do ogranicze-nia przez nich konsumpcji, co z kolei wpływa na zmniejszenie kosztu alternatywnego czasu wolnego i w efekcie – ograniczenia podaży pracy przez gospodarstwa domowe ogranicza-ją podaż pracy. Rząd może także podwyższyć podatki nałożone na firmy, doprowadzaogranicza-jąc do wzrostu kosztu krańcowego pracy o wysokość podatku⁹⁶. To, na ile sprawnie działa rynek

94 Nowe zawody oraz elastyczne formy zatrudnienia. Studia i materiały, RCSS , Warszawa 2001, s.18–

24.

pracy, zależy od  jego elastyczności – w krajach, w których regulacje sprzyjają tworzeniu nowych miejsc pracy, np. poprzez niski klin podatkowy, znacznie łatwiej jest znaleźć pracę niż w  krajach, gdzie wysokość pozapłacowych kosztów pracy jest wysoka. Nie bez znacze-nia dla rynku pracy w regionie pozostaje także efektywność pośrednictwa pracy.

2.2. Mechanizmy kreowania rynku pracy w regionie

W  obliczu zmian zachodzących na regionalnym i narodowym rynku pracy koniecznym staje się tworzenie nowoczesnych rozwiązań kreujących rynek pracy. Region może kreować rynek pracy zarówno poprzez inwestycje własne, pozwalające na zatrudnianie mieszkańców regionu, jak i poprzez szkolenia w zawodach deficytowych. Najistotniejsze jest przy tym skupienie się przez region na głównym motorze napędowym trwałego rozwoju jednostek przestrzennych, jakim jest zjawisko konkurencji. Konkurencyjność regionu wynika z  kolei bezpośrednio z sytuacji przedsiębiorczości regionalnej, która określa profil i charakter obszaru oraz  jego potencjał do aktywnego uczestniczenia w kreowaniu nowoczesnej gospodarki. Wspieranie aktywności gospodarczej mieszkańców regionu i tworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości, są zatem podstawowym celem strategicznym rozwoju na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym.

Wzrost przedsiębiorczości i maksymalizację aktywności ekonomicznej mieszkańców re-gionu można uzyskać poprzez poprawę ich poziomu wykształcenia i stanu zdrowia, a także wzrostu realnego dochodu każdego mieszkańca. Stąd już tylko o krok do uznania, iż do reali-zacji społecznie pożądanych celów i kreowania rynku pracy w regionie najpełniej przyczynia się program zrównoważonego rozwoju. Regionalne koncepcje trwałego i zrównoważonego rozwoju powstały, w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, w kontekście dyskusji naukowych i debat politycznych zajmujących się rozwiązywaniem narastających problemów ekono-micznych i społecznych.

Zrównoważenie rozwoju to całokształt działań i procesów służących jak najlepszemu spełnieniu zasad ekorozwoju, czyli synergicznego osiągnięcia ładów: ekologicznego, spo-łecznego, ekonomicznego i przestrzennego, jako efekt zrównoważonego rozwoju w tych

jakim jest racjonalne użycie i zachowanie zasobów, w tym także nieodnawialnych (m.in. śro-dowisko naturalne, kapitał ludzki i przestrzeń)⁹⁸. Istotę zrównoważonego rozwoju regional-nego tworzą regionalnie określone cykle krążenia materii i tworzenia wartości, które umożli-wiają ekologiczne, społeczne, ekonomiczne i przestrzenne oddziaływania. Procesytworzenia wartości powinny być kształtowane w sposób zrównoważony wzdłuż regionalnych ścieżek produkcji, wykorzystywania i utylizacji dóbr.

Koncepcja zrównoważonego i trwałego rozwoju promuje holistyczne podejście do roz-woju, integrując ze sobą gospodarkę, społeczeństwo i środowisko. Co istotne, koncepcja ta nie jest tożsama jedynie z ochroną środowiska. Zrównoważony rozwój ma pełnić rolę sty-mulatora gospodarki, a wymiar ekologiczny w nim zawarty daje jedynie gwarancję, że każdy program rozwoju gospodarczego i polityka sektorowa, a także każda inna działalność czło-wieka zostaną poddane ocenie oddziaływania na środowisko. Poprzez zakładaną synergię aspektów ekonomicznych, środowiskowych i społecznych koncepcja zrównoważonego roz-woju zapewnia bezpieczeństwo i korzyść dla człowieka, środowiska oraz gospodarki.

Proces zrównoważonego rozwoju jest stopniowo wdrażany w Polsce, jednakże powinien on objąć również aspekty lokalne i regionalne. Wdrażanie tej koncepcji w polskich regionach i gminach nie jest zadaniem łatwym, co wynika z ubogiej znajomości tego zagadnienia i ko-nieczności zmiany modelu funkcjonowania wielu instytucji. Regionalny i lokalny program zrównoważonego rozwoju warunkują m.in. polityka ekologiczna – określająca zasady wpro-wadzenia ładu ekologicznego w regionie, regionalna strategia zrównoważonego rozwoju – określająca zasady, cele i zadania ładu gospodarczego i społecznego w regionie, z zacho-waniem równowagi przyrodniczej przy poszanowaniu istniejących zasobów oraz studium (koncepcja lub plan) zagospodarowania przestrzennego – integrujące priorytety ekologicz-ne, społeczne i gospodarce z ładem przestrzennym.

3. Małe i średnie przedsiębiorstwa a wzrost wartości regionu

3.1. Pojęcie małych i średnich przedsiębiorstw w zarządzaniu

P  rzedsiębiorstwa z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) są motorem gospodarki regionalnej, narodowej i europejskiej. Mają one kluczowe znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności i zatrudnienia, bowiem są one głównym źródłem zatrudnienia, a przy tym budzą ducha przedsiębiorczości i innowacji.

Na jednolitym rynku europejskim, pozbawionym granic wewnętrznych, działania na ko-rzyść MŚP są podejmowane na podstawie wspólnej definicji, by poprawić spójność i sku-teczność tych działań, a także ograniczyć zakłócenia konkurencji. Pierwsza wspólna defini-cja MŚP, stosowana szeroko w całej Unii Europejskiej, została wprowadzona przez Komisję Europejską w 1996 roku⁹⁹. W dniu 6 maja 2003r. Komisja przyjęła nowe zalecenie¹⁰⁰ w celu uwzględnienia tendencji w rozwoju gospodarczym po 1996 roku. Zalecenie to weszło w życie i ma zastosowanie do wszystkich polityk, programów i działań, jakie Komisja realizuje wobec MŚP. Dla państw członkowskich stosowanie definicji jest dobrowolne, tym niemniej Komisja, Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) oraz Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI) zachęcają państwa członkowskie do stosowania jej w możliwie najszerszy sposób.

Podstawowym warunkiem zakwalifikowania się do kategorii MŚP jest posiadanie sta-tusu przedsiębiorstwa, przy czym przedsiębiorstwo to podmiot prowadzący działalność gospodarczą bez względu na jego formę prawną. Kolejnym czynnikiem decydującym o za-kwalifikowaniu się do sektora MŚP jest liczba osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie. Za-chowanie progu zatrudnienia jest obowiązkowe. Spośród dwóch kolejnych kryteriów roz-strzygających o przynależności przedsiębiorstwa do sektora MŚP – to jest rocznego obrotu i całkowitego bilansu rocznego – przedsiębiorstwo może wybrać jedno z nich. Oznacza to, że nie musi ono spełniać obu warunków finansowych i może przekroczyć jeden z pułapów,

99 Zalecenie Komisji 96/280/WE z dnia 3 kwietnia 1996 r. dotyczące definicji małych i średnich

przedsię-nie tracąc swojego statusu. Takie podejście wynika z faktu, iż przedsiębiorstwa działające w sektorach handlu i dystrybucji mają wyższe wskaźniki obrotu niż przedsiębiorstwa pro-dukcyjne. W efekcie, na kategorię mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsię-biorstw składają się przedsięprzedsię-biorstwa, które zatrudniają mniej niż 250 pracowników i których roczny obrót nie przekracza 50 milionów euro, oraz/lub całkowity bilans roczny nie przekra-cza 43 milionów euro¹⁰¹.

Zgodnie z przyjętymi zaleceniami do kategorii mikroprzedsiębiorstw zaliczają się firmy, które:

• zatrudniają mniej niż 10 osób,

• mają roczne przychody netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie większe niż 2 mln euro lub suma ich aktywów bilansu na koniec po-przedniego roku obrotowego nie przekracza 2 mln euro.

Do kategorii małych przedsiębiorstw zalicza się takie, które spełniają jednocześnie trzy kryteria:

• zatrudniają mniej niż 50 pracowników;

• ich roczne przychody netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finan-sowych nie przekraczają 10 mln euro (dotychczas 7 mln) lub których suma aktywów bilansu na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła 10 mln euro (do-tychczas 5 mln);

• spełniają kryterium niezależności.

Do kategorii średnich przedsiębiorstw zalicza się te, które spełniają jednocześnie

nastę-• ich roczne przychody netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finan-sowych nie przekroczyły 50 mln euro (dotychczas 40 mln) lub których suma aktywów bilansu na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła 43 mln euro (do-tychczas 27 mln);

• spełniają kryterium niezależności.

Definicja małego i średniego przedsiębiorstwa zalecana przez Unię Europejską ma cha-rakter żelaznej zasady, jednakże Komisja dopuszcza uzasadnione odstępstwa związane z przekroczeniem ustalonych granic niezależności¹⁰²:

• gdy posiadaczem przedsiębiorstwa jest: publiczna spółka inwestycyjna, spółka kapi-tału podwyższonego ryzyka (venture capital company) bądź inwestor instytucjonalny (institutional investor), pod warunkiem że nie wykonują oni władzy ani indywidualnie, ani wspólnie;

• gdy własność kapitału przedsiębiorstwa jest w takim stopniu rozproszona, że może ono zasadnie deklarować, iż żadne pojedyncze przedsiębiorstwo ani gmpa przedsię-biorstw niebędących małymi bądź średnimi przedsięprzedsię-biorstwami nie posiadają 25% lub więcej jego kapitału.

3.2. Miejsce i rola małych i średnich

przedsiębiorstw w kształtowaniu wartości regionów

W  teorii ekonomii zagadnienie znaczącej roli małych i średnich przedsiębiorstw w generowaniu wzrostu gospodarczego jest oczywiste i niepodważalne. Małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią zdecydowaną większość podmiotów działających na rynku, wobec czego stan i dynamika rozwoju sektora MŚP są dla regionalnej gospodarki kluczowe i powinny stanowić przedmiot największego znaczenia. Należy przy tym pamiętać o istotnym – dla rozważań nad rolą sektora MŚP dla wzrostu gospodarczego – szczególe, jakim jest odmienna specyfika działania przedsiębiorstw wchodzących w skład sektora MŚP i zatrudniających kilkanaście, kilkadziesiąt lub kilkaset pracowników. Częste przypisywanie w literaturze naukowej małym i średnim przedsiębiorstwom wszelkich możliwych korzyści dla wzrostu i rozwoju gospodarczego płynących z sektora prywatnego jest dużym uproszczeniem.

Bezpośrednim efektem założenia przedsiębiorstwa – z punktu widzenia władz lokalnych – są korzyści budżetowe wynikające z utworzenia nowego miejsca pracy, np. wzrost docho-dów z tytułu podatku dochodowego, wzrost dochodocho-dów z tytułu podatku od nieruchomości, mniejsze wydatki na pomoc społeczną. Nowe miejsca pracy generują wolne środki, które mogą być wykorzystane na publiczne wsparcie wzrostu i rozwoju gospodarczego, a także oznacza stymulację popytu w regionie dzięki wypracowanemu przez nowy podmiot zyskowi.

Kolejną korzyścią, która pojawia się w efekcie założenia nowego przedsiębiorstwa z sek-tora małych i średnich przedsiębiorstw jest powstawanie ducha przedsiębiorczości na ob-szarze o wysokiej koncentracji przedsiębiorstw¹⁰³. Zwykle, małe przedsiębiorstwa działają w strukturze znacznie bardziej konkurencyjnej, niż firmy duże, bowiem nie są w stanie sku-tecznie ograniczać dostępu do rynku, a przy tym są zmuszone do intensywnej konkurencji z innymi podmiotami, czego skutkiem jest niezwykle efektywne wykorzystanie czynników produkcji. Specyfika małych firm, czyli ich uproszczona struktura i zdecydowanie mniej

a także przejawiany przez nie ogromny poziom motywacji wpływa na ich wysoką elastycz-ność i zdolelastycz-ność do ciągłej adaptacji do zmiennych warunków rynkowych.

Innymi korzyściami dla wzrostu wartości regionu i wzrostu gospodarczego, wynikają-cego z tworzenia nowych przedsiębiorstw z sektora MŚP, jest ich wysoka innowacyjność¹⁰⁴. Często jej charakter nie jest formalny i poparty działalnością badawczo-rozwojową, lecz wy-nika z obserwacji zmieniającego się rynku i – wspomnianego wcześniej – wzrostu postaw przedsiębiorczych. Ponadto, postawy te skłaniają firmę do inwestowania, czego skutkiem jest powiększanie zasobu kapitału w regionie, niezbędnego w procesie tworzenia wartości dodanej.

Znamienną rolę w kształtowaniu wartości regionów przez przedsiębiorstwa z sektora MŚP odgrywa przy tym kapitał ludzki. W dynamicznej, złożonej organizacji pracownicy dzia-łają zespołowo, rozwijając swoją przedsiębiorczość i tworząc innowacyjne koncepcje, pod-czas gdy w wielkich organizacjach problem stanowi integracja pracowników¹⁰⁵.

3.3. Uwarunkowania sektora małych i średnich przedsiębiorstw a wartość regionów

W  spieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, w celu kreowania wartości regionów, powinno opierać się na wspieraniu rozwoju ich przedsiębiorczości. Proces wspierania rozwoju przedsiębiorczości powinien z kolei uwzględniać czynniki zewnętrzne (takie jak: globalizacja gospodarki, konkurencja w dziedzinie inwestycji, powiązania gospodarek, restrukturyzacja gospodarki) i czynniki wewnętrzne (takie jak: instrumenty finansowe kształtujące dochody przedsiębiorców, instrumenty finansowe kształtujące wydatki przedsiębiorców, zewnętrzne instrumenty finansowe). Wspieranie przedsiębiorczości, z uwzględnieniem czynników wewnętrznych, polega na stosowaniu różnego rodzaju ulg i zwolnień podatkowych oraz obniżaniu stawek podatkowych przez władze samorządowe. Stawki te można bowiem ustalać na poziome niższym od  stawek maksymalnych określonych przez Ministra Finansów.

Co istotne, kształtowanie się wpływów z podatków lokalnych w pewnym tylko zakresie zależy od wysokości stawek podatkowych. Obniżanie stawek podatków lokalnych nie jest równoznaczne z uzyskaniem niższych wpływów z tych podatków

.

Rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw uzależniony jest od wielu czynników, których oddziaływanie może mieć charakter konstruktywny (stymulatory rozwoju) bądź de-struktywny (bariery rozwoju)¹⁰⁷.

Stymulatory rozwoju mogą pochodzić z wnętrza organizacji, będąc jej mocnymi stro-nami, lub z otoczenia, stwarzając szanse rozwoju małego przedsiębiorstwa¹⁰⁸. Wśród sty-mulatorów wewnętrznych rozwoju firm z sektora MŚP można wymienić wielkość majątku,

jakim dysponuje przedsiębiorstwo, w sposób znaczący determinująca możliwości rynkowe-go działania przedsiębiorstwa¹⁰⁹. Kolejnym czynnikiem mikroekonomicznym jest zdolność przedsiębiorstwa do wdrażania postępu naukowo-technicznego, pozwalająca na tworzenie przewagi konkurencyjnej w warunkach systemu wolnorynkowego. Istotne znaczenie ma

jakim dysponuje przedsiębiorstwo, w sposób znaczący determinująca możliwości rynkowe-go działania przedsiębiorstwa¹⁰⁹. Kolejnym czynnikiem mikroekonomicznym jest zdolność przedsiębiorstwa do wdrażania postępu naukowo-technicznego, pozwalająca na tworzenie przewagi konkurencyjnej w warunkach systemu wolnorynkowego. Istotne znaczenie ma