Metodyka i wyniki badań - Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gos

Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gospodarek opartych

2. Metodyka i wyniki badań

technologie, to znaczy, czy wyłącznie w drodze licencjonowania i imitacji firm zagranicznych czy w drodze prowadzenia działalności B+R i bycia pionierem we wprowadzaniu nowych produktów i procesów (PI),

liczbę zgłoszonych patentów w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców (AP),

• wielkość eksportu wysokich technologii w % (EWT),

• wydatki na działalność B+R w euro w przeliczeniu na mieszkańca (WB+R

• _pc) .

W skład kategorii działań podejmowanych w sektorze prywatnym i publicznym na rzecz poprawy ZT weszły następujące wskaźniki:

dostępność specjalistycznych usług badawczych i szkoleniowych ( DSUSZiB),

•

współpraca uniwersytetów z biznesem w działalności B+R (WB+RUiB),

• ochrona praw własności intelektualnej (OPWI),

• usługi świadczone przez rząd w celu poprawy wydajności biznesu (USRZ),

• zakres szkolenia personelu przez firmy (SZP),

• profesjonalizacja zarządzania w biznesie (PZB),

• zamówienia publiczne wspierające innowacje technologiczne (ZPIT),

• wielkość wydatków B+R w sektorze biznesu (WB+R

• pcB), w sektorze rządowym

(WB+RpcRZ) i w sektorze szkolnictwa wyższego (WB+RpcSZW) w euro w prze‑

liczeniu na mieszkańca .

2. Metodyka i wyniki badań

Najpierw skonstruowano łączny ważony indeks agregatowy zdolności technolo‑

gicznych dla badanych krajów UE, również w podziale na omówione powyżej dwie kategorie: potencjał w zakresie ZT i działania na rzez poprawy ZT . Przy obliczaniu indeksu łącznego nie uwzględniono już podziału wydatków na działalność B+R według sektorów, a tylko ich łączną wysokość . W tabeli 1 prezentowane są wartości całkowite agregatowych indeksów, obliczone w ten sposób, że dla każdego kraju UE zsumowano wyniki pomnożenia wartości danego wskaźnika przez nadaną mu wagę . Innymi słowy, najpierw poszczególne wskaźniki zdolności technologicznych dla da‑

nego kraju oddzielnie mnożono przez nadane im wagi, a później wyniki pomnożenia

zsumowano razem, otrzymując przykładowo dla Szwecji indeks potencjału zdolności technologicznych w wysokości 1753,8 .

Jeżeli chodzi o procedurę nadawania wag, to z uwagi na przyjęty cel pracy zdecydowano się przydzielić wagi z przedziału od 0 do 1 wskaźnikom zdolności technologicznych w oparciu o wysokość otrzymanych współczynników korelacji linowej Pearsona między wartościami decydującymi o zajętej pozycji przez kraje UE w rankingu BŚ a wartościami poszczególnych cech opisujących ZT tych krajów, które zostały wyliczone dla poziomu istotności α = 0,05 . Wagi zostały zatem wyznaczone w oparciu o siłę współzależności między pozycjami wszystkich krajów UE w ran‑

kingu GOW Banku Światowego a danym wskaźnikiem zdolności technologicznych . W przypadku 4 wskaźników zastosowano przekształcenie logarytmiczne w celu znormalizowania wyników analizy korelacji, a później także analizy skupień . Były to wskaźniki wydatków na działalność B+R i liczba zgłoszonych patentów . Wszystkie otrzymane współczynniki korelacji były dodatnie, co oznacza, że gdy rosła wartość danego wskaźnika zdolności technologicznej, to jednocześnie poprawiała się pozycja kraju w rankingu GOW . Kierując się wskazówkami z literatury przedmiotu⁵ i w opar‑

ciu o rozpiętość uzyskanych wyników analizy korelacji, przyjęto, że:

współczynnik korelacji liniowej w przedziale 0 ≤ |

• ρ |< 0,3 oznacza faktycznie brak

związku między pozycją wyrażoną wartością osiągniętą w rankingu a daną cechą i dlatego w tym wypadku przydzielono wskaźnikowi wagę 0,

współczynnik korelacji liniowej w przedziale 0,3 ≤ |

• ρ |< 0,6 oznacza słaby zwią‑

zek i dlatego w tym wypadku przydzielono wskaźnikowi wagę 0,25 – wynik taki wystąpił w przypadku wielkości eksportu wysokich technologii,

współczynnik korelacji liniowej w przedziale 0,6 ≤ |

• ρ |< 0,8 oznacza średni zwią‑

zek i dlatego w tym wypadku przydzielono wskaźnikowi wagę 0,5 – wynik taki wystąpił w przypadku: natury przewagi konkurencyjnej, poziomu wymagań konsumentów, stanu rozwoju klastrów, usług świadczonych przez rząd w celu poprawy wydajności biznesu, zamówień publicznych wspierających innowacje technologiczne, wielkości wydatków B+R w sektorze rządowym,

współczynnik korelacji liniowej w przedziale 0,8 ≤ |

• ρ |< 0,9 oznacza silny zwią‑

zek i dlatego w tym wypadku przydzielono wskaźnikowi wagę 0,75 – wynik taki wystąpił w przypadku: potencjału innowacyjnego, absorpcji nowych technologii, dostępności najnowszych technologii, szerokości łańcucha wartości, dostępności specjalistycznych usług badawczych i szkoleniowych, współpracy uniwersytetów z biznesem w działalności B+R, ochrony praw własności intelektualnej, zakresu

5 Zob . np .: F . Wysocki, J . Lira, Statystyka opisowa, Wydawnictwo Akademii Rolnicze w Poznaniu, Poznań 2003, s . 97 .

Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gospodarek opartych...

szkolenia personelu przez firmy, wielkości wydatków B+R w sektorze szkolnictwa wyższego,

współczynnik korelacji liniowej w przedziale 0,9 ≤ |

• ρ | ≤ 1 oznacza bardzo silny

związek i dlatego w tym wypadku przydzielono wskaźnikowi wagę 1; wynik taki wystąpił w przypadku: liczby zgłoszonych patentów, poziomu zaawansowania procesu produkcji, profesjonalizacji zarządzania w biznesie, wielkości wydatków B+R ogółem i w sektorze biznesu .

W tabeli 1 kraje uszeregowano według wyników rankingu GOW Banku Świato‑

wego z 2012 r . Liderami w UE co do wysokości potencjału zdolności technologicznych w rozpatrywanym zakresie są Szwecja, Finlandia, Dania, Luksemburg i Austria . Ostat‑

nie 5 miejsc zajęły Rumunia, Bułgaria, Łotwa, Polska i Cypr . Jeżeli chodzi o agregatowy wskaźnik działań podejmowanych przez kraje na rzecz poprawy poziomu ZT, a zatem i wzrostu ich strategicznego potencjału rozwojowego, liderami w UE są ponownie te same gospodarki . Może to wskazywać, że kraje te albo utrzymają, albo poprawią swoje już wysokie pozycje w rankingu GOW i w przyszłości nastąpi dalszy rozwój ich zdolności technologicznych . Najgorzej w tym zakresie radzą sobie natomiast Ru‑

munia, Bułgaria, Łotwa, Polska i Chorwacja, co sugeruje, że w przyszłości raczej nie nastąpi istotny wzrost ich potencjału ZT . Widoczne jest także to, że osiąganie przez kraje wyższych wskaźników zarówno potencjału, jak i działań na rzecz poprawy ZT jest związane z lepszą pozycją w rankingu GOW .

Podsumowując, można podkreślić, że prezentowane w tabeli 1 agregatowe in‑

deksy pokazują, że kraje Europy Północnej, a zwłaszcza Szwecja, Dania i Finlandia, osiągają najlepsze rezultaty w zakresie rozwoju zdolności technologicznych wśród krajów UE, inwestując bardziej w te rodzaje ZT, które przyczyniają się w większym stopniu do rozwoju GOW . Gorzej radzą sobie w tym zakresie kraje Europy Połu‑

dniowej oraz Środkowej i Wschodniej . Natomiast Rumunię, Bułgarię, Łotwę i Polskę charakteryzuje najniższy poziom zdolności technologicznych, rozpatrywanych nie tylko w kontekście ich wpływu na rozwój GOW . Wyniki badań prezentowane w tej pracy potwierdzają więc rezultaty badań innych instytucji co do obecnej sytuacji Polski odnośnie do jej strategicznego potencjału rozwojowego . Przykładowo, według autorów raportu Innovation Union Scoreboard 2013 Polska nie utrzymała swojej pozycji w grupie tzw . umiarkowanych innowatorów i spadła do grupy krajów UE o najniższym poziomie innowacyjności, w której znalazła się właśnie razem z Buł‑

garią, Łotwą i Rumunią⁶ .

6 European Union, Innovation Union Scoreboard 2013.Enterprise and Industry, Belgium 2013 .

Tabela 1. Pozycja krajów UE ze względu na wartość agregatowych indeksów potencjału i działań na rzecz poprawy zdolności technologicznych GOW oraz łącznego indeksu wskaźników zdolności technologicznych w latach 2011–2012 (kraje UE uszeregowano wg rankingu GOW Banku Światowego)

Lp. Kraj

pozycja wartość pozycja wartość pozycja wartość

1 Szwecja 1 1753,8 1 1726,8 1 1291,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2012–2013, Geneva 2012, s . 389, 400, 446–447, 465, 473, 488–489, 504–506, 508, 512, 515–516; World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2013–2014, Geneva 2013, s . 540; statystyk Eurostat, http://epp .eurostat .ec .europa . eu, wrzesień 2013; danych Banku Światowego, http://info .worldbank .org/etools/kam, wrzesień 2013 .

Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gospodarek opartych...

Zdecydowano się także na przeprowadzenie analizy skupień w celu sprawdzenia, co powoduje w zakresie rozpatrywanych wskaźników zdolności technologicznych, że jedne kraje wykazują tendencję spadkową w rankingu GOW, a inne utrzymują swoją pozycję lub ją poprawiają . Podzielono kraje UE na dwie grupy . Pierwszą stanowiły gospodarki w liczbie 18, które utrzymały lub poprawiły swoją pozycję w rankingu GOW BŚ w 2012 r . (tzw . grupa wzrostowa) . W drugiej grupie znalazły się te kraje UE, które odnotowały spadek w rankingu GOW (tzw . grupa spadkowa), a więc: Austria, Belgia, Cypr, Francja, Grecja, Holandia, Polska, Portugalia, Wielka Brytania i Włochy .

Z uwagi na przyjęty cel badania analizę podobieństw i różnic między uwzględ‑

nionymi w tym badaniu cechami krajów UE przeprowadzono w tym przypadku za pomocą analizy skupień na podstawie miary odległości równej 1 – współczynnik r Pearsona . Pogrupowano w niej wobec tego wskaźniki zdolności technologicznych dla wybranej grupy krajów i wprowadzono współczynnik korelacji wielorakiej r‑Pe‑

arsona między kilkoma analizowanymi równocześnie zmiennymi, co dało możliwość prezentacji wyników dla wielowymiarowych zależności między cechami . Tymi cechami (zmiennymi) są wszystkie uwzględnione w badaniu wskaźniki zdolności technologicznych w liczbie 20 . Wyniki analizy skupień przedstawiono graficznie na wykresie 1 w postaci dendrogramu, którego gałęzie reprezentują wielkość odległości między badanymi wskaźnikami zdolności technologicznych .

Wyniki analizy pokazują, które ze skupień są bardziej charakterystyczne dla tych dwóch wyróżnionych grup krajów i jak rozwój tych cech jest ze sobą skorelowany . Przykładowo dla grupy krajów wzrostowych występują dwa główne skupienia połą‑

czone ze sobą, a najwyższe podobieństwo pojawia się między ochroną praw własności intelektualnej, zakresem szkolenia personelu przez firmy, profesjonalizacją zarządzania biznesem, dostępnością specjalistycznych usług badawczych i szkoleniowych, po‑

ziomem zaawansowania procesu produkcji, szerokością łańcucha wartości i stanem rozwoju klastrów . W przypadku tzw . grupy spadkowej nie obserwuje się tak silnych powiązań między cechami w ramach i pomiędzy skupieniami, które to także różnią się układem powiązań między ich elementami .

Wykres 2. Diagramy analizy skupień dla stopnia podobieństwa rozpatrywanych wskaźników zdolności technologicznych w latach 2011–2012 w dwóch grupach krajów UE wyróżnionych ze względu na zmiany zajmowanej pozycji w rankingu GOW Banku Światowego

Kraje UE, które utrzymały lub poprawiły swoją pozycję w rankingu GOW

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6

Odległość wiązania 1- r Pearsona WB+RpcRZWB+RUiBWB+RpcBUSRZPZPPPWKEWTZPITNPKANTAPPI

WB+RpcSZWDSUSZiBOPWISZŁWPZPPSRKPZBSZP

Kraje UE, które pogorszyły swoją pozycję w rankingu GOW

0,00 0,02 0,04 0,06 0,08 0,10 0,12

Odległość wiązania 1- r Pearsona WB+RpcRZWB+RUiBWB+RpcBDSUSZiBSZŁWUSRZPZPPPZPPPWKEWTANTZPITNPKPZBSRKSZPAPPI

WB+RpcSZWOPWI

Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gospodarek opartych...

Kraje z grupy wzrostowej wykazują wobec tego wyraźnie większe podobieństwo cech . Wskaźniki ZT zmieniają się w podobny sposób i prawie wszystkie na raz, a ich zmiany są skorelowane ze sobą . Świadczyć to może o równowadze we wzroście zdol‑

ności technologicznych, co może wynikać z bardziej zaplanowanej i długookresowej polityki tych państw odnośnie do poprawy szeroko rozumianego potencjału inno‑

wacyjnego – w naszym wypadku głównie sektora przedsiębiorstw . To, co je różni, to wielkość wydatków B+R w sektorze rządowym i wysokość eksportu wysokich technologii . W grupie krajów, które spadły w rankingu GOW, występuje natomiast większe zróżnicowanie badanych wskaźników ZT, to znaczy wartości jednych cech rosną, a innych spadają . Innymi słowy, mamy do czynienia z nierównomiernym rozwojem pod względem badanych zmiennych, czyli wskaźników zdolności tech‑

nologicznych .

Zakończenie

Wyniki badań prezentowane w tej pracy pozwalają między innymi na wyciągnię‑

cie wniosku zgodnego z poglądami przedstawicieli teorii wzrostu endogenicznego i ekonomii rozwoju, że kierunki prowadzonej działalności innowacyjnej powinny być wspólnie ustalane przez sektor publiczny i sektor prywatny, a realizowane w miarę możliwości w sektorze szkolnictwa wyższego i w sektorze biznesu . Wskazują na to przykładowo wyższe współczynniki korelacji wyliczone dla związku między wielko‑

ścią wydatków B+R w sektorze szkolnictwa wyższego i w sektorze biznesu a pozycją zajmowaną przez dany kraj w rankingu GOW Banku Światowego w porównaniu do działalności B+R prowadzonej w sektorze rządowym . Tworzenie takich platform współpracy między sektorem prywatnym i publicznym ma bowiem znaczenie dla przyszłej możliwości komercjalizacji wyników badań przez sektor prywatny i dla zasadności wysiłków badawczych podejmowanych w sektorze publicznym . Co więcej, tego typu współpraca zwiększa szansę na rozwój tych obszarów zdolności techno‑

logicznych, które dają wyższe zwroty z inwestycji w działalność innowacyjną dla przemysłu .

W tym kontekście niezwykle ważna staje się również współpraca uniwersytetów z sektorem biznesu w zakresie działalności innowacyjnej, na co wskazują też wyniki badań omawianych w niniejszej pracy . W krajach UE, które utrzymały lub poprawiły swoją pozycję w rankingu GOW Banku Światowego, współpraca uniwersytetów z sektorem biznesu w zakresie działalności B+R tworzy jedno silne skupienie wraz z wydatkami B+R w sektorze biznesu i szkolnictwa wyższego, liczbą zgłaszanych pa‑

tentów, zakresem absorpcji nowych technologii w biznesie i poziomem zaawansowania

technologicznego procesu produkcji . Dlatego też kraje UE, które miały większe udziały wydatków na działalność B+R realizowanych w sektorze rządowym i mniejszy zakres współpracy między uniwersytetami i sektorem biznesu, osiągały gorsze rezultaty w rozwoju zdolności technologicznych .

Ponadto, jak pokazują wyniki nie tylko prezentowanych tu badań, sektor prywatny powinien być chroniony w dostatecznym stopniu prawami własności intelektualnej i charakteryzować się większym stopniem profesjonalizacji zarządzania w biznesie, co jest problemem przykładowo Polski i przekłada się między innymi na niższy po‑

ziom zaawansowania technologicznego procesu produkcji . To wszystko nie przeczy jednak potrzebie realizacji w ramach sektora publicznego badań w obszarach, które są społecznie użyteczne, jak na przykład służba zdrowia, ochrona środowiska czy edukacja . Dodatkowo, co należy podkreślić, niezwykle istotna jest profesjonalizacja działań nie tylko w biznesie, lecz także w sektorze publicznym odpowiedzialnym za wyznaczanie sposobów i metod wsparcia rozwoju zdolności technologicznych . Nie‑

wątpliwie brakuje tego w tych krajach UE, które znajdują się na ostatnich miejscach co do osiągnięć w zakresie rozwoju zdolności technologicznych, i stanowi to jedną z barier rozwoju przez te państwa GOW .

Literatura cytowana

Archibugi D ., Coco A ., Measuring Technological Capabilities at the Country Level: A Survey and a Menu for Choice, „Research Policy” 2005, No . 34 .

Cheng W .L ., Liu M .‑Ch ., Yang X ., A Ricardian Model with Endogenous Advantage and Endo‑

genous Trade Policy Regimes, „The Economic Record” 2000, No . 76 .

Coombs J .E ., Bierly III P .E ., Measuring Technological Capability and Performance, „R&D Ma‑

nagement” 2006, No . 4 .

European Union, Innovation Union Scoreboard 2013. Enterprise and Industry, Belgium 2013 . Filippetti A ., Peyrache A ., The Patterns of Technological Capabilities of Countries: A Dual Ap‑

proach Using Composite Indicators and Data Envelopment Analysis, „World Development”

2011, No . 7 .

Majewska ‑Bator M ., Rozwój endogenicznej przewagi w handlu międzynarodowym a proces zmniejszania luki technologicznej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010 .

Romer P .M ., The Origins of Endogenous Growth, „Journal of Economic Perspectives” 1994, No . 8 .

World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2012–2013, Geneva 2012 . World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2013–2014, Geneva 2013 . Wysocki F ., Lira J ., Statystyka opisowa, Wydawnictwo Akademii Rolnicze w Poznaniu, Poznań

2003 .

Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gospodarek opartych...

Yang X ., Zhang D ., Economic Development, International Trade, and Income Distribution,

„Journal of Economics” 2003, No . 78 .

Zaidi M .F .A ., Othman S .N ., Understanding Dynamic Capability as an Ongoing Concept for Studying Technological Capability, „International Journal of Business and Social Science”

2011, No . 6 .

http://epp .eurostat .ec .europa .eu . http://info .worldbank .org/etools/kam .

Technological Capabilities as a Basis for Development of Endogenous Advantages of Knowledge Economies

Abstract

The main aim of this study is to compare the EU member states classified by the World Bank as the leaders in the development of knowledge economy according to the achieve‑

ments in strengthening endogenous advantages that are based on technological capabili‑

ties . Thus a catalog of countries’ technological capabilities and weighted aggregate index ware created and cluster analysis was performed . The results presented in this work allowed among others the conclusion that the directions of innovation activities should be jointly determined by the public and private sectors, and carried as far as possible in the higher education sector and in the business sector .

Keywords: European Union, innovativeness, knowledge ‑based economy, research and development (R&D), technological capabilities

Umiędzynarodowienie procesu tworzenia innowacji i wiedzy w warunkach gospodarki...

W dokumencie NOWE PROCESY W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ (Stron 71-81)