Usługi w globalnym łańcuchu wartości dodanej

Rozwój globalnych sieci usługowych wiąże się bezpośrednio z działaniami firm producentów dóbr materialnych, polegającymi na koncentrowaniu się przez nich na działalności uznanej za podstawową i zlecaniu innych czynności – najczęściej usługowych – specjalistom z zewnątrz . Przekazywanie usług dotyczy nie tylko produ‑

centów dóbr materialnych, lecz także usługodawców, którzy w celu obniżenia kosztów działalności przekazują cześć swoich uprawnień wyspecjalizowanym podmiotom gospodarczym² . W ostatnich dwóch dekadach przedsiębiorstwa decydowały się na przekazywanie usług nie tylko wyspecjalizowanym przedsiębiorstwom krajowym, ale coraz częściej przedsiębiorstwom zlokalizowanym za granicą . W efekcie jednym z charakterystycznych procesów we współczesnej gospodarce światowej jest rozwój offshoringu, czyli przenoszenie produkcji usług za granicę .

Offshoring występuje w dwóch postaciach . W pierwszym przypadku mamy do czynienia z przenoszeniem za granicę części własnej firmy w celu świadcze‑

nia usług na użytek wewnętrzny i/ lub zewnętrzny . W drugim przypadku, w tym samym celu jest tam wynajmowana firma miejscowa . Mimo znaczącej ewolucji i dynamicznego rozwoju offshoringu usług niezmienne wyróżnia się trzy główne segmenty tego rynku . Po pierwsze, są to usługi związane bezpośrednio z techno‑

logiami komunikacyjno ‑informacyjnymi (Information Technology Outsourcing) .

1 R . Baldwin, F .R . Nicoud, Trade in Goods and Trade in Tasks: an Integrating Framework, „NBER Working Paper” 2010, No . 15882 .

2 K . Rybiński, Outsourcing i offshoring usług. Siatka pojęć, trendy i bariery rozwojowe, w: Globalizacja usług: outsourcing, offshoring i shared services centers, red . A . Szymaniak, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s . 175–177 .

137

Ewolucja i rozwój globalnych sieci usługowych. Wnioski dla Polski

Po drugie, obserwuje się dynamiczny rozwój usług obszaru BPO (Business Process Outsourcing) przejawiający się w postaci wydzielenia i eksportu nieprodukcyjnych funkcji firm związanych ze zdalną obsługą klienta, zarządzaniem zasobami ludz‑

kimi, obsługą transakcji, księgowością, zarządzaniem i finansami . Coraz większą rolę zaczynają również odgrywać usługi badawczo ‑rozwojowe (Knowledge Process Outsourcing – KPO) .

W związku z dynamicznym procesem rozwoju globalnych sieci usługowych trudno wskazać jednoznaczną klasyfikację kształtujących się łańcuchów wartości dodanej w obszarze offshoringu usług . W łańcuchu wartości dodanej w segmencie offshoringu usług wyróżnia się dwa rodzaje aktywności o charakterze horyzontalnym i wertykalnym . W pierwszym przypadku są to usługi, które mogą być świadczone we wszystkich branżach . Są to wszelkie działania związane ze wspieraniem ogólnych funkcji biznesowych, takie jak network management³, payroll⁴, call center, księgowość . Dodatkowo obejmują one usługi o wyższej wartości dodanej, w tym m . in . analizy rynku, usługi prawnicze . W drugim przypadku są to usługi specyficzne dla konkretnych branż gospodarki i mogą mieć jedynie ograniczone zastosowanie w pozostałych⁵ .

Analizując rynek offshoringu należy zauważyć, iż trudno jest określić kon‑

kretny moment, który można by przyjąć za początek jego rozwoju w obecnej po‑

staci tzn . z wykorzystaniem lokalizacji w krajach o niskich kosztach wytwarzania . Na podstawie danych zawartych w bilansach płatniczych państw można stwierdzić, iż szybki rozwój offshoringu usług nastąpił dopiero w drugiej połowie lat 90 . XX w . Dalsze przyspieszenie rozwoju rynku obserwowane było w pierwszych latach XXI w .⁶ . Mimo kryzysu w gospodarce światowej w ostatnich latach nie nastąpiło znaczące obniżenie dynamiki rozwoju offshoringu usług⁷ . Co prawda część przedsiębiorstw

3 Termin network management (zarządzanie siecią) odnosi się do szerokiego obszaru zadań zwią‑

zanych z zarządzaniem sieciami komputerowymi . W szczególności zadania te obejmują bezpieczeństwo, wydajność i niezawodność sieci .

4 Payroll outsourcing – zadania związane z obsługą pracowników obejmujące m . in . naliczanie listy płac, przygotowywanie przelewów i pasków dla pracowników, wyliczanie urlopów, premii, wszelkich niestandardowych składników płacowych, składanie deklaracji ZUS i PIT, prowadzenie dokumentacji kadrowej .

5 G . Gereffi, K . Fernandez ‑Stark, The Offshore Services Value Chain. Developing Countries and the Crisis, „Policy Research Working Paper” 2010, No . 5262, s . 4–5 .

6 K . Rybiński, Globalizacja w trzech osłonach: offshoring – globalne nierównowagi – polityka pie‑

niężna, Difin, Warszawa 2007, s . 64 .

7 Należy jednak zauważyć, iż pomiar obrotów usługowych, który mógłby przybliżyć skalę offshoringu usług, nie jest prosty . Wyróżnić można dwa rodzaje opracowań statystycznych ukazujących analizowane zjawisko . Po pierwsze, przygotowywane są kompleksowe raporty analizujące proces przekazywania usług zarówno podmiotom funkcjonującym na tym samym rynku (domestic outsourcing), jak i podmiotom zagranicznym (offshore outsourcing) . Przykładem opracowań tego typu są analizy agencji doradczej Gartner . Po drugie, analizowany jest tylko rynek offshoringu usług . Takie podejście spotkać można w raportach OECD, Boston Consulting Group i NASSCOM‑Everest .

wobec trudności obserwowanych w gospodarce światowej nie decydowała się na nowe kontrakty offshoringowe, ale wiele podmiotów w poszukiwaniu możliwości redukcji kosztów podjęło współpracę z wyspecjalizowanymi przedsiębiorstwami usługowymi z innych rynków . Skutki kryzysu na rynku offshoringu usług były różne w zależno‑

ści od segmentu rynku . W największym stopniu został dotknięty segment usług IT i BPO . W mniejszym stopniu spowolnienie dynamiki wzrostu obserwowane było w obszarze KPO⁸ . W efekcie możemy mówić jedynie o spowolnieniu rozwoju rynku offshoringu usług w związku ze światowym kryzysem, a nie o jego załamaniu .

Głównymi lokalizacjami dla offshoringu usług w ostatnich latach były Indie, Chiny, Filipiny, Kanada, Irlandia . Przykładowo według danych UNCTAD w 2004 r . udział tych gospodarek w rynku BPO wyniósł 95 % . W 2008 r . mimo odnotowanego spadku związanego z rozwojem innych lokalizacji dla offshoringu usług udział ten co prawda spadł, ale nadal pozostał na wysokim poziomie, tj . 80 % . Spośród wskazanych państw niewątpliwym liderem są Indie . Pozostają one najczęściej wybieranym miej‑

scem delokalizacji działalności usługowej i zajmują czołową pozycję w rankingach atrakcyjności dla offshoringu usług⁹ . Atrakcyjność Indii potwierdzają również badania ankietowe przeprowadzane wśród potencjalnych inwestorów i przedsięwzięcia już zrealizowane .

Mimo niewątpliwej dominacji Indii i znaczących pozycji na rynku offshoringu usług Chin, Filipin, Kanady i Irlandii należy podkreślić, iż światowy rynek offshoringu usług nie został jeszcze ostatecznie podzielony . Obok wspomnianej piątki gospodarek coraz większe role na rynku offshoringu usług zaczynają również odgrywać inne lokalizacje, w tym m . in . Malezja, Wietnam, Tajlandia, Singapur, Czechy, Węgry, Polska, Ukraina, Rumunia, Argentyna, Brazylia, Gwatemala, Salwador, Kostaryka, Meksyk¹⁰ . Wraz z rozwojem nowych lokalizacji w najbliższych latach należy się spodziewać większej dywersyfikacji rynku .

Spośród czynników, które przyczyniły się do dynamicznego rozwoju offshoringu usług obserwowanego w gospodarce światowej od lat 90 . XX w ., należy przede wszystkim zwrócić uwagę na postęp w dziedzinie technologii informacyjnych i ko‑

munikacyjnych . Umożliwił on bowiem międzynarodową produkcję i handel usłu‑

gami . Dodatkowym ułatwieniem w tym zakresie jest również postępujący proces standaryzacji usług i liberalizacja obrotów usługami realizowana w skali globalnej

8 G . Gereffi, K . Fernandez ‑Stark, The Offshore..., op .cit ., s . 12 .

9 Zob .: A .T . Kearney, Offshoring Opportunities Amid Economic Turbulence, The A.T. Kearney Global Services Location IndexTM, A .T . Kearney, Chicago 2011 .

10 N . Palugod, P .A . Palugod, Global Trends in Offshoring and Outsourcing, „International Journal of Business and Social Science” 2011, Vol . 2, No . 16, s . 14 .

139

Ewolucja i rozwój globalnych sieci usługowych. Wnioski dla Polski

w ramach Światowej Organizacji Handlu, regionalnej i na podstawie dwustronnych porozumień o wolnym handlu .