Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gospodarek opartych
1. Zdolności technologiczne jako materiał badań
Przewaga endogeniczna jest rozumiana jako wynik rozwoju w danym obszarze czy proces dochodzenia do pewnego stanu rzeczy, a więc ma charakter dynamiczny i jest nazywana nabytą przewagą . Przewagi endogeniczne mają między innymi źródło w rozwijanych przez kraj ZT, czyli również we wzroście jakości posiadanego wypo‑
sażenia w różnego rodzaju czynniki produkcji . Do źródeł przewagi endogenicznej zalicza się także bardzo często rozwój infrastruktury różnego typu, działalność B+R, w tym właśnie w jakość czynników produkcji, szeroko rozumiany system edukacji
69
Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gospodarek opartych...
przyszłych pracowników i tym podobne czynniki sterowalne, na których rozwój ma wpływ kapitał ludzki . Kraj ma zatem wpływ na swój rozwój poprzez kształtowanie tak zwanych czynników sterowalnych, które poddają się oddziaływaniu . Endoge‑
niczna przewaga stanowi w takim razie rezultat indywidualnego wyboru zarówno rodzaju działalności, jak i poziomu specjalizacji . W związku z tym w koncepcji przewagi endogenicznej kraje nie są wyłącznie zdeterminowane sytuacją wyjściową i mogą same kształtować kierunki rozwoju swoich przewag, co nazywamy specjali‑
zacją endogeniczną . W modelach opartych na tego typu endogenicznej przewadze, w przeciwieństwie do neoklasycznych teorii, bodźce rynkowe i polityki rządowe mają łącznie wpływ na odkrycia będące innowacjami i dyfuzję wiedzy, a więc i na możliwość pojawienia się zmiany technologicznej .
Wobec tego w endogenicznym procesie specjalizacji kładzie się nacisk na kształto‑
wanie warunków do rozwoju określonych zdolności, które mają dać krajowi poprawę dobrobytu – są to głównie obecne w przypadku GOW zdolności technologiczne . Podkreśla się, że uzyskanie trwałej przewagi endogenicznej, której źródłem są ZT, wymaga celowych wysiłków na poziomie organizacji i gospodarki, a w procesie wspierania ich rozwoju powinien współpracować sektor prywatny i publiczny . Dla‑
tego też przy definiowaniu zdolności technologicznych przyjmuje się coraz częściej szersze spojrzenie, według którego są one rozumiane także jako różnego typu umie‑
jętności w zakresie tworzenia warunków do wystąpienia postępu technologicznego i przejawiają się we wprowadzanych zmianach technicznych w danym społeczeń‑
stwie . Należy tutaj dodać, że rozwój ZT jest również ściśle związany ze wzrostem potencjału absorpcji wiedzy pochodzącej z różnych kanałów jej przepływu, co jest charakterystyczne dla GOW1 .
W badaniu postanowiono podzielić wskaźniki zdolności technologicznych, które stanowią w większości przypadków pośrednie miary zjawisk jakościowych, na dwie grupy, to jest wskaźniki osiągniętego już przez kraj potencjału ZT i wskaźniki działań w sektorze prywatnym i publicznym na rzecz poprawy ich poziomu . W ich doborze kierowano się przede wszystkim charakterystyką GOW jako etapu rozwoju gospodar‑
czego . Należy dodać, że podział wskaźników ZT na te dwie grupy jest rzeczą umowną i trudną, tak jak cała problematyka pomiaru aktywów niematerialnych, gdyż niektóre z tych wskaźników mogłyby zostać zaliczone jednocześnie do obu kategorii . W tym
1 Zob . np .: P .M . Romer, The Origins of Endogenous Growth, „Journal of Economic Perspectives”
1994, No . 8, s . 3–22; W .L . Cheng, M .‑Ch . Liu, X . Yang, A Ricardian Model with Endogenous Advantage and Endogenous Trade Policy Regimes, „The Economic Record” 2000, No . 76, s . 172–183; X . Yang, D . Zhang, Economic Development, International Trade, and Income Distribution, „Journal of Economics” 2003, No . 78, s . 163–191; M . Majewska ‑Bator, Rozwój endogenicznej przewagi w handlu międzynarodowym a proces zmniejszania luki technologicznej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010 .
badaniu celowo pominięto wskaźniki ZT związane z rozwojem kapitału ludzkiego w ramach szeroko rozumianych systemów edukacji, bo chciano się skupić bardziej na samym sektorze przedsiębiorstw2 .
Dlatego też jako źródło danych, co do oceny zdolności technologicznych kra‑
jów UE wybrano głównie ranking The Global Competitiveness Report publikowany przez Światowe Forum Ekonomiczne, gdyż powstaje on w oparciu o wyniki badań sondażowych wśród przedstawicieli biznesu przeprowadzanych obecnie w 148 kra‑
jach świata . Większość wskaźników zdolności technologicznych uwzględnionych w badaniu, oprócz wskaźników wydatków na działalność B+R i wielkości eksportu wysokich technologii, pochodzi właśnie z tego opracowania . Respondenci oceniali siłę występowania danego zjawiska w ich kraju na skali siedmiopunktowej, gdzie 1 oznaczało najniższy (niepożądany) jego poziom, a 7 – najwyższą (pożądaną) jego skalę . Skrótowe ich definicje zamieszczone w rankingu The Global Competitiveness Report podano poniżej przy wymienianiu rozpatrywanych w niniejszej pracy wskaź‑
ników zdolności technologicznych w podziale na dwie ich główne grupy3 .
Skorzystano także ze statystyk Eutostatu w zakresie danych dotyczących wielkości i struktury wydatków na działalność B+R oraz wysokości eksportu wysokich techno‑
logii . Ranking GOW Banku Światowego4 posłużył natomiast do uszeregowania krajów UE co do osiągnięć w zakresie rozwoju zdolności technologicznych tych państw, gdyż w literaturze przedmiotu powszechnie przyjmuje się, że warunkiem osiągnięcia tego etapu rozwoju gospodarczego jest posiadanie wysokiej jakości ZT .
Do grupy wskaźników potencjału zdolności technologicznych GOW zali‑
czono:
poziom zaawansowania procesu produkcji, w sensie stosowania pracochłonnych
• lub przestarzałych metod albo wydajnych i zaawansowanych technologicznie (PZPP),
dostępność najnowszych technologii (DNT),
• zakres absorpcji nowych technologii w biznesie (ANT),
• poziom wymagań konsumentów (PWK),
• stan rozwoju klastrów (NPK),
•
2 Zob .np .: D . Archibugi, A . Coco, Measuring Technological Capabilities at the Country Level: A Survey and a Menu for Choice, „Research Policy” 2005, No . 34, s . 175–194; J .E . Coombs, P .E . Bierly III, Measuring Technological Capability and Performance, „R&D Management” 2006, No . 4, s . 421–438; A . Filippetti, A . Peyrache, The Patterns of Technological Capabilities of Countries: A Dual Approach Using Composite Indicators and Data Envelopment Analysis, „World Development” 2011, No . 7, s . 1108–1121; M .F .A . Zaidi, S .N . Othman, Understanding Dynamic Capability as an Ongoing Concept for Studying Technological Ca‑
pability, „International Journal of Business and Social Science” 2011, No . 6, s . 367–378 .
3 Zob . np .: World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2013–2014, Geneva 2013, s . 90–92, 410–540 .
4 http://info .worldbank .org/etools/kam .
71
Zdolności technologiczne podstawą rozwoju endogenicznych przewag gospodarek opartych...
naturę przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych,
• w sensie, czy jest ona oparta na kosztach i zasobach naturalnych czy na unikalnych procesach i produktach (NPK),
szerokość łańcucha wartości firm eksportowych, w sensie, czy jest on wąski i ogra‑
• niczony do wytwarzania dóbr czy obejmuje także bardziej złożone działania jak projektowanie, marketing, logistyka i usługi posprzedażne (SZŁW),
potencjał innowacyjny przejawiający się w tym, w jaki sposób firmy uzyskują
•
technologie, to znaczy, czy wyłącznie w drodze licencjonowania i imitacji firm zagranicznych czy w drodze prowadzenia działalności B+R i bycia pionierem we wprowadzaniu nowych produktów i procesów (PI),
liczbę zgłoszonych patentów w przeliczeniu na 1 mln mieszkańców (AP),
• wielkość eksportu wysokich technologii w % (EWT),
• wydatki na działalność B+R w euro w przeliczeniu na mieszkańca (WB+R
• pc) .
W skład kategorii działań podejmowanych w sektorze prywatnym i publicznym na rzecz poprawy ZT weszły następujące wskaźniki:
dostępność specjalistycznych usług badawczych i szkoleniowych ( DSUSZiB),
•
współpraca uniwersytetów z biznesem w działalności B+R (WB+RUiB),
• ochrona praw własności intelektualnej (OPWI),
• usługi świadczone przez rząd w celu poprawy wydajności biznesu (USRZ),
• zakres szkolenia personelu przez firmy (SZP),
• profesjonalizacja zarządzania w biznesie (PZB),
• zamówienia publiczne wspierające innowacje technologiczne (ZPIT),
• wielkość wydatków B+R w sektorze biznesu (WB+R
• pcB), w sektorze rządowym
(WB+RpcRZ) i w sektorze szkolnictwa wyższego (WB+RpcSZW) w euro w prze‑
liczeniu na mieszkańca .