– nowe wymiary pomocy pożyczkowej i programowej
1. Pomoc finansowa MFW w czasie globalnego kryzysu
Globalny kryzys finansowy w latach 2008–2013 spowodował szereg poważnych problemów w systemach gospodarczych zarówno krajów rozwiniętych, jak i rozwi‑
jających się . Liczna grupa państw doświadczyła wówczas różnych form destabilizacji ekonomicznej i finansowej, a w konsekwencji została zmuszona do podejmowania radykalnych często działań w obszarze prowadzonej przez siebie polityki gospodar‑
czej . Jednocześnie ujawnione nierównowagi (m . in . fiskalne i bilansu płatniczego) oraz wyraźna awersja inwestorów do ryzyka na rynkach finansowych implikowały konieczność aplikowania pogrążonych w kryzysie państw o zewnętrzne wsparcie finansowe umożliwiające podjęcie działań stabilizacyjnych i sanacyjnych . Powstała zatem trudna sytuacja w wielu regionach świata, skutkująca również znaczącym obni‑
żeniem tempa wzrostu gospodarczego lub w części przypadków wystąpieniem nawet głębokich zjawisk recesyjnych, kreowała wzmożony popyt na relatywnie bezpieczne
195
MFW wobec globalnego kryzysu finansowego – nowe wymiary pomocy pożyczkowej...
środki finansowe organizacji międzynarodowych . W tych okolicznościach znaczącą rolę z naturalnych względów odgrywał MFW, który realizując swój zasadniczy mandat wykonawczy – zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności finansowej krajów człon‑
kowskich1 – określony wyraźnie w statucie instytucji, podejmował szereg działań operacyjnych, w tym zwłaszcza udzielał wsparcia pożyczkowego .
Wykres 1. Łączna aktywność kredytowa MFW w latach 1984–2013 (w SDR)2
Globalny kryzys finansowy
20 000 000 000,00 0,00
12-31-1984 12-31-1985 12-31-1986 12-31-1987 12-31-1988 12-31-1989 12-31-1990 12-31-1991 12-31-1992 12-31-1993 12-31-1994 12-31-1995 12-31-1996 12-31-1997 12-31-1998 12-31-1999 12-31-2000 12-31-2001 12-31-2002 12-31-2003 12-31-2004 12-31-2005 12-31-2006 12-31-2007 12-31-1984 12-31-2008 12-31-2009 12-31-2010 12-31-2011 12-31-2012 01-31-2013 40 000 000 000,00
60 000 000 000,00 80 000 000 000,00 100 000 000 000,00 120 000 000 000,00
Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF, Total IMF Credit Outstanding for all members from 1984–2013, www .imf .org, 10 .09 .2013 .
Przebieg krzywej na wykresie 1 jednoznacznie wskazuje na bezprecedensowy w ostatnich trzech dekadach wzrost wartości udzielonych kredytów przez MFW, obserwowany wyraźnie od 2008 r . W rezultacie na początku 2013 r . skala udzielonych pożyczek przez MFW w ujęciu wartościowym wzrosła już niemal 10‑ krotnie w po‑
równaniu do poziomu minimum z 2007 r . (wg stanu na 31 .08 .2013 było to łącznie 91,331,570,651 SDR) . Ponadto warto podkreślić, iż instytucja w dotychczasowym okresie kryzysu – co prezentuje tabela 1 – wykazywała aktywność pożyczkową w skali globalnej, wspierając kraje zagrożone destabilizacją w różnych regionach świata .
Należy również zaznaczyć, iż tabela 1 prezentuje tylko te przypadki wsparcia finan‑
sowego, które MFW łączy (i wskazuje w swoich opracowaniach) z pomocą kryzysową . Znamienne, iż instytucja podejmowała szczególnie aktywne działania pożyczkowe w czasie tzw . pierwszej (2008 do połowy 2009) i drugiej (2009–2011)3 fali globalnego załamania oraz w kolejnych miesiącach do 2013 r . W konsekwencji, na podstawie danych
1 IMF, Articles of Agreements of the International Monetary Fund, www .imf .org .
2 Dostępne w zasobach sprawozdawczych dane w formie zagregowanej (łącznie dla wszystkich członków MFW) odnośnie do aktywności kredytowej instytucji obejmują tylko okres 1984–2013, jed‑
nakże również we wcześniejszych okresach MFW udzielał systematycznie wsparcia finansowego krajom członkowskim .
3 IMF, Crisis Assessment, IMF Survey. Online Magazine, April 15, 2011 (5 .09 .2013) .
z tabeli 1, można też zauważyć, iż MFW w okresie 2008–2013 (stan na sierpień 2013) za‑
warł porozumienia pożyczkowe z krajami członkowskimi na kwotę ponad 168 mld SDR, z czego ponad 85 % przyznanej pomocy finansowej – co z kolei prezentuje wykres 2 – dotyczyło wsparcia krajów europejskich, w tym zwłaszcza państw strefy euro . Wprawdzie przyznane kwoty nie oznaczają automatycznie ich maksymalnego wykorzystania przez beneficjentów, jednak już sama skala tych porozumień wydaje się spektakularna . Do‑
datkowo w latach 2009–2013 instytucja uzgodniła jeszcze z trzema krajami – Kolumbią, Meksykiem i Polską – uruchomienie specyficznej pomocy w formie elastycznej linii kredytowej na łączną kwotę 194,12 mld SDR4 . Środki te nie zostały jednak jak dotąd wykorzystane przez żaden wskazany kraj, ale miały wyraźnie charakter prewencyjny i zabezpieczający przed potencjalnym pogorszeniem sytuacji wewnętrznej .
Tabela 1. Pomoc pożyczkowa MFW w czasie globalnego kryzysu finansowego w latach 2008–2013 – wybrane przykłady (w mln SDR, stan na 31.08.2013)*
Afryka Azja i Pacyfik Europa Ameryka Łacińska
i Karaiby Bliski Wschód i Azja Centralna
* Podane w tabeli dane finansowe dotyczą tylko tzw . kwot uzgodnionych (ang . ammount agreed) wsparcia pomiędzy MFW i beneficjentem (a nie realnie wykorzystanych przez kraje członkowskie) .
** Instrument w postaci ułatwień kredytowych wobec szoków zewnętrznych (ang . Exogenous Shocks Facility, ESF) został zastąpiony w 2010 r . przez SCF .
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych IMF, General Resources Account oraz IMF, IMF Members’
Financial Data by Country, www .imf .org, 31 .09 .2013 .
4 Obliczenia własne na podstawie danych: IMF, IMF Members’ Financial Data by Country, www . imf .org, 15 .09 .2013 .
197
MFW wobec globalnego kryzysu finansowego – nowe wymiary pomocy pożyczkowej...
Wykres 2. Struktura geograficzna aktywności pożyczkowej MFW (udział w %, stan na 31.08.2013)
Europa 85%
Bliski Wschód i Azja Centralna 8%
Ameryka Łacińska i Karaiby
0% Afryka
5% Azja i Pacyfik;
2%
Źródło: IMF, General Resources Account oraz IMF, IMF Members’ Financial Data by Country, www .imf .org, 31 .09 .2013 .
W rezultacie można więc uznać, iż skala wsparcia pożyczkowego MFW była znacząca w całym dotychczasowym okresie globalnego kryzysu finansowego . Jed‑
nocześnie wsparcie to zostało udzielone relatywnie szybko, zważywszy na procedury wewnętrzne instytucji i jej aktywność (często spóźnioną) wobec wcześniejszych zała‑
mań finansowych w poprzednich dwóch dekadach . Pomoc pożyczkowa MFW stała się zatem istotnym wsparciem dla wielu krajów doświadczających poważnych turbulencji finansowych i gospodarczych, umożliwiającym stabilizację sytuacji wewnętrznej i oddalającym w części przypadków, wraz z innymi formami pomocy multilateral‑
nej, nawet groźbę bankructwa (m . in . przypadki Grecji, Portugalii, Irlandii) . Należy bowiem zauważyć, iż kredyty i pożyczki MFW w zaistniałych okolicznościach często stawały się ostatnią możliwością pozyskania zewnętrznych środków finansowych . W ten sposób MFW stawał się do pewnego stopnia quasi ‑pożyczkodawcą ostatniej instancji, co miało później swoje konsekwencje w ogólnej percepcji działalności organizacji w czasie kryzysu . W jednym z ostatnich raportów przygotowanych na podstawie badań empirycznych Niezależnego Biura Ocen (ang . Independent Evalu‑
ation Office, IEO), agendy monitorującej aktywność MFW, wyrażono opinię stwier‑
dzającą nawet znaczącą poprawę wizerunku Funduszu w wyniku obserwowanej przez beneficjentów pomocy większej elastyczności, wiarygodności i efektywności działań MFW5 . Obserwację tę można uznać za znamienną z uwagi na wcześniejszą bardzo intensywną krytykę działalności kredytowej MFW i długotrwały spadek popytu na aktywa pożyczkowe instytucji notowane w latach 2003–2007 .
5 IEO, The Role of the IMF as Trusted Advisor, Washington 2013 .