Nowe zjawiska w międzynarodowym handlu gazem ziemnym i ich skutki dla Polski
1. Wydobycie gazu z łupków w USA
Stany Zjednoczone należą do krajów posiadających (według najnowszych sza‑
cunków) jedne z najbogatszych złóż gazu z łupków (zob . tabela 1) . Jest to również kraj, który jako jeden z pierwszych (obok Kanady) rozpoczął wydobycie tego surowca na skalę komercyjną . Podczas gdy w 2000 r . niespełna 2,5 % krajowej produkcji gazu stanowił gaz z łupków, to już w 2012 r . – ok . 40 %8 .
Produkcja gazu z łupków w USA wpłynęła istotnie nie tylko na gospodarkę amery‑
kańską, lecz także na światowy rynek gazu ziemnego9 . W przypadku USA wpływ ten zaobserwowano w szeregu badań ekonomicznych dotyczących zarówno gospodarki w skali makro, jak i poszczególnych jej branż czy regionów10 . W większości badania
8 Energy Information Administration, http://www .eia .gov/tools/faqs/faq .cfm?id=907&t=8, 25 .07 .2013 .
9 Opracowania pokazujące wpływ gazu łupkowego np . na politykę zagraniczną USA (np .: K . Medlock (et . al .), Shale Gas and US National Security, James III Baker Institute for Public Policy, RICE University, July 2011) lub politykę ochrony klimatu (np .: J . Broderick (et . al .), Shale Gas: an Updated Assessment of Environmental and Climate Change Impacts, Tyndall Centre – University of Manchester, November 2011;
R . Howarth, Methane and the Greenhouse‑Gas Footprint of Natural Gas from Shale Formations, „Climatic Change”, No . 113/2012, s . 525–535 .) zostały pominięte z uwagi na zakres tematyczny badań . Niemniej jednak autorka ma świadomość wieloaspektowości badanego zjawiska .
10 Między innymi badania: R . Evans, K . Dean, Oklahoma’s Oil and Natural Gas Industry Economic Impact and Jobs, Oklahoma City University, June 2011; L . Scott, The Economic Impact of the Haynesville Shale on the Louisiana Economy in 2008, April 2009; L . Scott, The Economic Impact of the Haynesville Shale on the Louisiana Economy. 2009 Analysis and Projections for 2010–2014, April 2010; A . Higginbotham (et . al .), The Economic Impact of the Natural Gas Industry and the Marcellus Shale Development in West Virginia in 2009, College of Business and Economics, West Virginia University 2010; Projecting the Economic Impact of the Fayetteville Shale Play for 2008–2012, Center for Business and Economic Research, University of Arkansas 2008; Drilling for Dollars: An Assessment of the Ongoing and Expanding Economic Impact of Activity in the Barnett Shale on Fort Worth and the Surrounding Area, Perryman Group, 2008 .
oparte są na modelach przepływów międzygałęziowych . Wyniki badań jednoznacznie wskazują na pozytywny wpływ wydobycia gazu z łupków na gospodarkę USA .
Tabela 1. Kraje o największych zasobach gazu łupkowego na świecie (i Polska)*
Lp. Kraj bln m3 Udział w zasobach światowych (w %)
1 Chiny 31,5 15,28
2 Argentyna 22,7 10,99
3 Algieria 20,2 9,69
4 USA 19,0 9,11
5 Kanada 16,4 7,85
6 Meksyk 15,6 7,47
7 Australia 12,5 5,99
8 RPA 11,1 5,34
9 Rosja 8,1 3,90
10 Brazylia 7,0 3,36
Polska 4,1 1,96
* W raporcie zmniejszono szacunki zasobów m . in . dla Polski (basen podlaski: o ok . 1 bln m3), ale również:
Norwegii (z 3 bln m3 do 0), Meksyku (o ok . 3 bln m3), RPA (o ok . 3 bln m3) i Chin (o ok . 3 bln m3) .
Źródło: opracowanie własne na podstawie Technically Recoverable Shale Oil and Shale Gas Resources: An Asses‑
sment of 137 Shale Formations in 41 Countries Outside the United States, EIA, June 2013 .
Wśród najważniejszych badań identyfikujących skutki makroekonomiczne wy‑
dobycia gazu z łupków w USA można wymienić opracowanie IHS Cambridge Energy Research Associates (CERA)11, w którym skoncentrowano się na analizie wpływu wydobycia gazu łupkowego m . in . na: PKB i poziom zatrudnienia . Badania wykazały, że tylko w 2010 r . PKB USA zwiększył się o 77 mld USD z tytułu prowadzonej działal‑
ności poszukiwawczo ‑wydobywczej za gazem z łupków . Intensywne prace wymagały dodatkowo zatrudnienia ok . 600 000 osób (2010 r .) w skali całej gospodarki . IHS CERA prognozuje, że dzięki poszukiwaniom i wydobyciu węglowodorów niekon‑
wencjonalnych do 2035 r . PKB USA może powiększyć się o 231 mld USD, co przełoży się na wzrost zatrudnienia o ok . 1,6 mln osób i zwiększenie wpływów budżetowych z tytułu podatków o ponad 900 mld USD . Badania pokazały też, że każdy wykonany odwiert tworzy miejsca pracy wynagradzane średnio o 23 USD/godz . lepiej niż średnia płaca w gospodarce USA w 2010 r . Korzyści dla gospodarki amerykańskiej widoczne są również na poziomie poszczególnych branż przemysłu .
Najbardziej wyraźnym przykładem jest przemysł chemiczny, który wykorzystuje gaz jako źródło energii (zasilanie, ogrzewanie) i jako składnik używany przy produkcji
11 The Economic and Employment Contributions of Shale Gas in the United States, IHS CERA, Wa‑
shington, December 2011 .
149
Nowe zjawiska w międzynarodowym handlu gazem ziemnym i ich skutki dla Polski
tworzyw sztucznych i nawozów . American Chemistry Council (ACC)12, używając modelu przepływów międzygałęziowych, zbadała, w jaki sposób zwiększona dzięki produkcji gazu z łupków podaż surowca będzie oddziaływać do 2020 r . na produkcję branży chemicznej . W badaniach, podobnie jak i w przypadku wpływu na gospodarkę na poziomie makro, sprawdzono wpływ m . in . na zatrudnienie i wpływy do budżetu państwa . Pewną modyfikacją – z uwagi na przeniesienie analizy z poziomu makro na poziom branży – jest uwzględnienie wpływu na produkcję branży chemicznej . Wyniki badań ACC pokazują, że 25‑ procentowy wzrost dostaw etylenu przyczyni się do zwiększenia produkcji chemicznej w USA o 32,8 mld USD . Dodatkowo po‑
wstanie 17 000 nowych, wysoko płatnych miejsc pracy w samej branży chemicznej w USA, a także kolejnych 395 000 poza nią . Eksperci American Chemistry Council szacują, że w wyniku wzrostu produkcji chemicznej do budżetu USA wpłynie rocznie dodatkowo 4,4 mld USD z tytułu podatków .
Modelowe szacunki potwierdzają wyniki ( EBITDA – ang . Earnings Before Inte‑
rest, Taxes, Depreciation and Amortization) spółek chemicznych, które zwiększyły się dzięki wykorzystaniu gazu łupkowego . Dotyczy to m . in . ExxonMobil Chemical, która potroiła przychody do 3,14 mld USD w 2010 r ., i Dow Chemical Co ., któ‑
rej zyski w 2010 r . wzrosły o 75 % w stosunku do roku poprzedzającego . Ponadto spółki chemiczne planują ulokować nowe fabryki w okolicach złóż gazu z łupków (Dow Chemical13, Chevron Phillips Chemical14), tak aby wykorzystać zwiększoną międzynarodową konkurencyjność w stosunku do konkurentów .
Najnowsze badanie15 ACC potwierdza również atrakcyjność rynku amerykań‑
skiego dla inwestorów branży chemicznej . Eksperci zaobserwowali pozytywny wpływ 97 inwestycji branży chemicznej (rozpoczętych do końca marca 2013 r .) na gospo‑
darkę USA . Ponad połowa z firm angażujących się w te przedsięwzięcia pochodzi spoza USA . Inwestycje mające głównie na celu zwiększenie produkcji etylenu i jego pochodnych mają do 2020 r . przyczynić się do stworzenia ok . 46 000 miejsc pracy w USA w branży chemicznej i dodatkowych ok . 500 000 poza nią . Amerykański budżet ma być zasilony dodatkowo o 20 mld USD w postaci podatków .
Pomimo iż w Polsce na obecnym etapie prowadzi się głównie prace poszukiwawczo‑
‑rozpoznawcze w zakresie węglowodorów niekonwencjonalnych, pojawiają się pierw‑
sze badania ukazujące potencjalny wpływ gazu łupkowego na rozwój gospodarki .
12 Shale Gas and New Petrochemicals Investment: Benefits for the Economy, Jobs, and US Manufac‑
turing, American Chemistry Council, March 2011, s . 5 .
13 Dow to Build New Ethylene Production Plant at Dow Texas Operations, The Dow Chemical Com‑
pany, 19 April 2012, http://www .dow .com/news/press‑releases/article/?id=5646, 28 .07 .2013 .
14 E . Pickrell, New Chevron Phillips plant boosts Texas as chemical hub, Fuel Fix, 14 June 2012, http://
fuelfix .com/blog/2012/06/14/new‑chevron‑phillips‑plant‑boosts‑texas‑as‑chemical‑hub/, 28 .07 .2013 .
15 Shale Gas, Competitiveness, and New U.S. Chemical Industry lnvestment: An Analysis Based on Announced Projects, American Chemistry Council, May 2013, s . 5–7 .
Jednym z najbardziej wiarygodnych opracowań z uwagi na zastosowane metody badawcze (modele przepływów międzygałęziowych) są rozważania Centrum Analiz Społeczno ‑Ekonomicznych (CASE)16 . Badania przeprowadzono w oparciu o scena‑
riusze zróżnicowanego zaangażowania podmiotów zagranicznych w prace poszuki‑
wawcze i wydobywcze . Wyróżnia się warianty:
a . umiarkowanego wzrostu, w którym główną rolę odgrywają podmioty krajowe;
b . zwiększonych inwestycji zagranicznych, w którym prace poszukiwawcze i wy‑
dobywcze obok spółek krajowych częściowo prowadzą firmy zagraniczne;
c . przyśpieszonego rozwoju, w którym podmioty zagraniczne, tak jak krajowe, działają bez ograniczeń .
Wyniki badań CASE pokazują, iż w zależności od przyjętego scenariusza roczne wydobycie gazu z łupków (do 2025 r .) na terenie Polski może wahać się od 3 mld m3 (w wariancie umiarkowanego wzrostu – a), przez 6 mld m3 (w wariancie zwiększo‑
nych inwestycji zagranicznych – b), do 12 mld m3 (w wariancie przyśpieszonego rozwoju – c) . Równolegle średnioroczne tempo wzrostu PKB w latach 2019–2025 może przyśpieszyć od 0,06 punktu procentowego (w wariancie a), przez 0,08 punktu procentowego (w wariancie b), do 0,8 punktu procentowego (w wariancie c) . Dzięki inwestycjom w gaz z łupków w latach 2012–2025 zatrudnienie w Polsce zwiększy się od 74 000 (w wariancie a), przez 103 000 (w wariancie b), do 501 000 (w wariancie c) . Eksperci CASE prognozują, że w tym samym okresie wpływy podatkowe z tytułu prowadzonej działalności poszukiwawczo ‑wydobywczej za gazem z łupków wyniosą od 20–24 mld PLN (odpowiednio w wariantach a–b) do 87 mld PLN (w wariancie c) . Wpływ gazu z łupków na gospodarkę Polski w scenariuszu przyśpieszonego rozwoju jest porównywalny z wejściem Polski do UE17 .