Miejsca odpoczynku

Autor: dr Wioletta Kacprzyk Większość ludzi spędza dziennie w pozycji siedzącej nawet 10 godzin. Może to skutkować ich małą odpornością na wielogodzinną aktywność fizyczną (aktywny wypoczynek) i częstszą potrzebą odpoczynku. Oznacza to, iż miejsca odpoczynku⁸¹ lub inne miejsca wyposażone choćby w pojedynczą ławkę są niezwykle ważne i mogą wpływać na bezpieczeństwo turystów przebywających w lesie.

Miejsca odpoczynku to obiekty, które powinny znajdować się wzdłuż szlaków turystycznych, w tym również pieszych. Są one na ogół miejscem krótkotrwałego odpoczynku, gdzie w komfortowych i atrakcyjnych krajobrazowo warunkach turyści mogą się posilić oraz zregenerować siły przed dalszą wędrówką. Miejsca te poza zwiększaniem bezpieczeństwa turystów mogą również przyczyniać się do zwiększania ich zadowolenia z wypoczynku w lesie.

Liczba miejsc odpoczynku w obrębie szlaku turystycznego powinna wynikać z charakteru szlaku i nieformalnego poziomu trudności. Im szlak ma być łatwiej dostępny, tym odległość pomiędzy nimi powinna być mniejsza. W obrębie łatwo dostępnych szlaków powinny one znajdować się co 3 km, a średnich i trudno dostępnych – nie rzadziej niż co 10 km. Warto jednocześnie pamiętać, iż na terenach górskich odległości te powinny być nieco mniejsze. Jednocześnie zachęca się do postawienia pomiędzy nimi (wzdłuż szlaku pieszego, najlepiej w miejscu atrakcyjnym turystycznie) pojedynczej ławki np. z tablicą informacyjno-edukacyjną.

Na trasach o łatwo dostępnym charakterze pojedyncze ławki powinny znajdować się co 500 m, a o wyższym poziomie trudności – nie rzadziej niż co 1 km. Im teren charakteryzuje się większym natężeniem ruchu, tym odległości te powinny być mniejsze. Dzięki temu turyści, pokonując trasę, mają możliwość krótkiego odpoczynku w trakcie wędrówki.

Aby poszczególne miejsca odpoczynku były łatwiej identyfikowalne zarówno przez turystów, jak również przez jednostki organizacyjne PGL LP zarządzające danym terenem, każde powinno posiadać swoją własną nazwę. Nazwy te powinny być umieszczone na tablicach informacyjnych z mapami, na kierunkowskazach zlokalizowanych wzdłuż szlaków oraz na tablicy przy wejściu na teren obiektu itp.

Projektując miejsca odpoczynku, należy spełnić zapisy rozdziału 12.1 oraz poniższe zalecenia. W zakresie doboru ich najkorzystniejszej lokalizacji zaleca się, aby znajdowały się:

 na początku i końcu systemu szlaków pieszych zlokalizowanych w danym kompleksie leśnym, chyba że już istnieją tam parkingi, miejsca

81 Miejsce odpoczynku to ogólnodostępny, powierzchniowo wydzielony obiekt rekreacyjno-wypoczynkowy, zlokalizowany np. przy szlakach turystycznych. Obiekt ten jest wyposażony m.in.

w urządzenia obsługi ruchu turystycznego i infrastrukturę informacyjno-porządkową, w tym szczególnie – w regulamin.

postoju pojazdów lub inne powierzchniowe obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe;

 w miejscach atrakcyjnych wizualnie, w bezpośrednim sąsiedztwie szlaku, i były optycznie widoczne, ale niejako wydzielone we wnętrzu danego kompleksu leśnego. Wskazane jest zatem, aby wokół miejsc odpoczynku wykonać dodatkowe rodzime dla danego miejsca nasadzenia roślinne, które podkreślą ciekawe widoki, a dodatkowo – ograniczą penetrację przestrzeni leśnych przez turystów. Miejscem szczególnie atrakcyjnym wizualnie zawsze jest sąsiedztwo obiektów wodnych, szczególnie tych naturalnych, takich jak strumienie, rzeki, jeziora oraz, ewentualnie, zbiorniki małej retencji;

 po jednej stronie szlaku turystycznego, najlepiej tej, która jest widoczna i wyniesiona, tj. znajduje się nieco wyżej niż okoliczny teren lub sam szlak pieszy. W ten sposób podniesie się poziom bezpieczeństwa wypoczynku w obrębie takiego miejsca oraz zminimalizuje niebezpieczeństwo potencjalnych aktów wandalizmu;

 w obrębie płaskich powierzchni (o podłużnym lub poprzecznym nachyleniu nieprzekraczającym 5%) i miejscach odsuniętych od obiektów potencjalnie niebezpiecznych (np. stoku).

Przy projektowaniu układu przestrzennego miejsc odpoczynku zaleca się, aby:

 były one łatwo dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, szczególnie jeżeli miejsca znajdują się w obrębie szlaków o nieformalnym łatwym i parkingów czy miejsc postoju pojazdów, ich powierzchnia powinna pozwalać na ustawienie ławostołów (których liczba będzie połową stanowisk postojowych dla samochodów osobowych) i powinna być większa niż 20 m x 20 m. Jeżeli natomiast miejsce odpoczynku znajduje się wewnątrz lasu, wzdłuż szlaku turystycznego, powinno być możliwie najmniejsze i składać się na ogół z dwóch lub trzech kompletów ławostołów odsuniętych od siebie o minimum 3 m, ustawionych w możliwie naturalny sposób wśród istniejącego drzewostanu;

 było ono podzielone na mniejsze i większe „wnętrza”, tak aby nie wszystkie ławki stały obok siebie, ale w pewnych odległościach, a pomiędzy nimi znajdowały się elementy nadające przestrzeni charakter leśny. Charakter ten można wzmocnić poprzez stworzenie dodatkowych nasadzeń z gatunków charakterystycznych dla danego siedliska leśnego;

 miejsca do spożycia posiłku, np. ławostoły, znajdowały się na obrzeżach danego miejsca odpoczynku, a nie stanowiły jego centralnej części.

Dodatkowo urządzenia te powinny być zlokalizowane tak, aby umożliwiać widok na różne obiekty znajdujące się w sąsiedztwie szlaku, np. na wybrane stanowiska postojowe, jezioro, tereny zabaw itp.;

 w obrębie przestrzeni komunikacyjnych i nad urządzeniami obsługi ruchu turystycznego nie znajdowały się gałęzie zwisające niżej niż 200 cm nad poziomem gruntu.

Rysunek 100. Przykład organizacji miejsc odpoczynku z uwzględnieniem różnych stref widokowych (1)

Każde miejsce odpoczynku powinno składać się z urządzeń obsługi ruchu turystycznego, np.: ław, stołów, ławostołów, wiat lub altan, toalet itd. Bardzo ważną infrastrukturą w ich obrębie są również tablice z regulaminem korzystania z obiektu, tablice informacyjno-edukacyjne oraz kierunkowskazy mówiące o kierunku i odległości do innego najbliższego miejsca odpoczynku (zarówno kolejnego, jak i poprzedniego). Wyposażając miejsca odpoczynku, poza zaleceniami opisanymi w rozdziale nr 11, należy mieć na uwadze kilka reguł:

1. Stoły, ławy, ławostoły powinny być zlokalizowane zarówno w cieniu, jak i w słońcu (biorąc pod uwagę różne pory dnia i roku). Jednocześnie część z nich powinna znajdować się blisko ścieżki, a część – być od niej odsunięta. Pomiędzy poszczególnymi elementami należy zachować strefę prywatności, tj. ławki muszą być odsunięte od siebie o minimum 3 m. Układ taki gwarantuje możliwość wyboru warunków odpoczynku, adekwatnych do potrzeb turystów.

2. Urządzenia obsługi ruchu turystycznego muszą być wygodne dla turystów. Siedziska ławek nie powinny być zbyt wąskie, a część z nich (najlepiej połowa) powinna mieć oparcia oraz podłokietniki (najlepiej z jednej strony).

Jednocześnie urządzenia te powinny mieć taką konstrukcję i formę, aby turysta mógł

z nich skorzystać bez konieczności np. podnoszenia wysoko nóg w celu dostania się do siedziska ławy.

3. Na komfort wypoczynku wpływa również charakter nawierzchni komunikacyjnych i pod urządzeniami. Zaleca się, aby przestrzeń pod urządzeniami obsługi ruchu turystycznego była zabezpieczona przed tworzeniem się wydeptów i gromadzeniem kałuż. Jednym ze sposobów jest zamontowanie kratownic w gruncie. Nie zaleca się natomiast utwardzania nawierzchni ścieżek⁸² pomiędzy wszystkimi urządzeniami znajdującymi się w obrębie tego typu obiektu rekreacyjno-wypoczynkowego, a jedynie pomiędzy wybranymi z nich, prowadzącymi np. od łatwo dostępnego stanowiska postoju pojazdów do wiaty z ławostołem dostosowanym do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

4. Do budowy urządzeń obsługi ruchu turystycznego zaleca się wykorzystanie lokalnych surowców budowlanych, w tym szczególnie – drewna i skał. Priorytetem jest, aby urządzenia były solidne, trwałe, o gabarytach i estetyce pasującej do lokalnych krajobrazów⁸³ (więcej: rozdział 11.1). Z uwagi na komfort wypoczynku zaleca się jednak, aby w obrębie miejsc odpoczynku zlokalizowane na początku i na końcu szlaku ławostoły miały podobną formę, ale różną wielkość, tj.

aby część z nich pozwalała na jednoczesne siedzenie 2–4 osób, a część była większa – na 4–8 osób i więcej.

5. W celu zwiększenia odporności urządzeń obsługi ruchu turystycznego na naturalne procesy niszczenia zaleca się taki ich montaż, aby powierzchnie poziome siedzisk, blatów miały niewielki spadek w jedną stronę – najlepiej w tę, gdzie nie są ustawione ławki. Dzięki temu woda opadowa będzie z nich w sposób naturalny spływała.

6. Urządzenia obsługi ruchu turystycznego powinny mieć konstrukcję umożliwiającą łatwe utrzymanie ich w czystości. Oznacza to, że pomiędzy deskami mogą być szpary i szczeliny, ale musi być możliwe ich wyczyszczenie i ponowne zaimpregnowanie oraz wymiana poszczególnych elementów – bez konieczności demontażu całego urządzenia. Bardzo ważne jest jednak to, aby urządzenia były bezpieczne dla ludzi, tj. by szczeliny nie stwarzały zagrożenia zaklinowania się palca, zadrapania, wbicia się drzazgi czy zahaczenia się. Ponadto żaden element konstrukcyjny (np. śruba) nie może wystawać poza zewnętrzną krawędź urządzenia. Urządzenia powinny być dodatkowo odporne na wandalizm oraz kradzież, a zatem być zakotwione w gruncie.

82 Nawierzchnia ta powinna spełniać standardy opisane w rozdziale 10.7.

83 Stosowanie metali, stali ocynkowanej, tworzyw sztucznych lub różnego rodzaju kolorowych farb wprawdzie może spowodować wzrost wytrzymałości urządzeń obsługi ruchu turystycznego i podnieść ich odporność na wandalizm, ale może bardzo łatwo zaburzyć naturalny wygląd krajobrazów leśnych. Pasują one bardziej do krajobrazów zurbanizowanych, a w przestrzeniach leśnych wyglądają obco, jeśli nie agresywnie. Połączenie drewna i ww. elementów zaleca się jedynie w sytuacjach, kiedy otrzymają one prostą formę nienawiązującą do stylistyki miejskiej.