odpowiedzialność organizatora turystyki pieszej
Autor: dr Wioletta Kacprzyk Jednostki organizacyjne PGL LP jako podmioty zarządzające mieniem Skarbu Państwa ponoszą odpowiedzialność11 w związku z udostępnianiem społeczeństwu zarządzanych przez siebie terenów leśnych. Lasy Państwowe nie prowadzą jednak działalności gospodarczej stricte w zakresie turystyki.
Formalnym organizatorem usług turystyki pieszej na terenie danej j.o. PGL LP może być sensu stricto podmiot uprawniony, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami prawa.
Wychodząc naprzeciw potrzebom społeczeństwa, bardzo często nadleśnictwa organizują różnego rodzaju atrakcje turystyczne, w tym szlaki piesze. Należy wówczas pamiętać, że najwłaściwszym rozwiązaniem jest, aby Lasy Państwowe były udostępniającym swój teren na mocy stosownych umów, a nie jej organizatorem. Formalnym organizatorem powinny być podmioty zewnętrzne, które przy tej okazji mogą czerpać korzyści finansowe. Jeżeli jednak j.o. PGL LP utworzyły autorskie szlaki, wskazane jest, aby mimo to podjęły współpracę na zasadzie umów cywilnoprawnych12 z podmiotami zewnętrznymi. Dzięki temu ofertę programową szlaku pieszego będzie łatwiej dostosować do potrzeb społecznych, a jednostki organizacyjne będą odciążone finansowo oraz organizacyjnie.
Odpowiedzialność cywilna i karna za ewentualne zdarzenia w obrębie szlaków pieszych i towarzyszących im powierzchniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych jest analogiczna, jak w przypadku szlaków konnych. Jest ona szczegółowo opisana w opracowaniu W. Kacprzyk, Szlaki konne w Lasach Państwowych, ORWLP, Bedoń 2015.
Zasady ponoszenia odpowiedzialności karnej reguluje przede wszystkim Kodeks karny13, a kwestie odpowiedzialności cywilnej zostały uregulowane w Kodeksie cywilnym. Najważniejsze zagadnienia omówiono poniżej.
11 Odpowiedzialność cywilna dotyczy zarówno jednostek organizacyjnych PGL LP, jak i ich pracowników.
Odpowiedzialność karna ogranicza się wyłącznie do osób fizycznych.
12 Celem ww. umów cywilnoprawnych jest, aby formalnym organizatorem turystyki pieszej w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz.U. z 2004 r., Nr 223, poz. 2268) były podmioty spoza Lasów Państwowych. Zawarcie umów cywilnoprawnych powinno scedować przynajmniej część odpowiedzialności na dzierżawcę oraz być poprzedzone uprzednim oszacowaniem kosztów utrzymania infrastruktury szlaków pieszych. Prawną przesłanką do podpisania umów z organizatorami turystyki pieszej jest zasada swobody umów, wynikająca z art. 3531 Kodeksu cywilnego, a także art. 39 ustawy o lasach – rozwiązanie sprowadza się do spisania właściwej umowy dzierżawy na teren leśny lub umowy najmu na inne nieruchomości w zarządzie LP, w których zakreślone będą obowiązki stron w zakresie utrzymania i ponoszenia kosztów przez dany podmiot.
Podpisywanie innych umów udostępniania nieruchomości Skarbu Państwa jest niedopuszczalne.
13 Na podstawie przepisów Kodeksu karnego odpowiadać może wyłącznie osoba fizyczna, która popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (art. 1 Kodeksu
W chwili nieszczęśliwego wypadku na szlaku, w wyniku którego turysta poniósł szkodę, zgodnie z art. 361 Kodeksu cywilnego jednostki organizacyjne ponoszą odpowiedzialność za normalne następstwa za działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Wówczas naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Naprawienie jej powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody obowiązek jej naprawienia ulega zmniejszeniu stosownie do okoliczności a zwłaszcza stopnia winy obu stron. Należy jednak podkreślić, iż wysokość odszkodowania będzie uzależniona od tego, czy turysta poruszał się po szlaku, czy też poza nim.
o Jeżeli turysta porusza się wzdłuż szlaku turystycznego, to kwestia, czy szlak był stworzony w uzgodnieniu z nadleśnictwem, czy też bez jego wiedzy, nie ma znaczenia dla samego faktu wystąpienia
Kluczowe dla organizacji turystyki na terenach leśnych jest umieszczenie tablic informacyjnych z regulaminem udostępnienia lasu przy wszystkich wejściach na szlaki piesze (oraz w miarę możliwości na stronach internetowych i w innych miejscach). Potrzeba ta wiąże się z zapisami art. 384 Kodeksu cywilnego. Przekładając jego zapisy na organizację turystyki pieszej w lasach, organizator zobowiązany jest dostarczyć regulamin udostępniania terenu w miejscach wejścia do lasu (szczególnie na teren obiektów o charakterze liniowym i powierzchniowym).
Wejście turysty do lasu będzie jednoznaczne ze złożeniem oświadczenia woli o przystąpieniu do umowy skorzystania z oferty rekreacyjnej danego miejsca.
J.o. PGL LP organizując imprezy masowe14 na swym terenie, np.
maratony piesze, mogą być ich formalnymi organizatorami15, choć nie
karnego). W odniesieniu do turystyki pieszej ewentualna odpowiedzialność karna osoby organizującej usługi turystyczne może dotyczyć m.in. nieudzielenia pomocy osobie znajdującej się w bezpośrednim niebezpieczeństwie utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
14 Impreza masowa w rozumieniu ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. z 2013 r., poz. 611 ze zm.) może mieć formę imprezy artystyczno-rozrywkowej lub sportowej dla minimum 1000 osób. Definicje imprezy masowej – imprezy masowej artystyczno-rozrywkowej oraz masowej imprezy sportowej – znajdują się w ww. ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych i nie mogą być dowolnie zmieniane. Przepisy tej ustawy są bezwzględnie obowiązujące, w związku z czym impreza może zostać uznana za masową w rozumieniu tejże ustawy jedynie w tych przypadkach, gdy spełnia wymagania w niej określone. Jeżeli impreza nie spełnia wymagań przewidzianych w tej ustawie, nie jest imprezą masową w jej rozumieniu, w związku z czym nie znajdą zastosowania jej uregulowania.
15 Aby być formalnym organizatorem imprez masowych, trzeba posiadać zezwolenie na ich organizację wydane w drodze decyzji przez wójta, burmistrza lub prezydenta. Wniosek składa się minimum 30 dni przed planowaną imprezą. Zgodnie z art. 27 ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych Organ może zażądać od organizatora dodatkowej dokumentacji w postaci:
1) kopii aktualnych protokołów z kontroli, o których mowa w art. 62 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r.
„Prawo budowlane” (Dz.U. z 2013 r., poz. 1409 ze zm.);
jest to najkorzystniejsze rozwiązanie. Jest to ważne zagadnienie, gdyż ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych zakreśla odpowiedzialność karną w zakresie naruszeń przepisów wskazanej powyżej ustawy, w tym – przez organizatora imprezy (art. 54 i dalej ustawy). Z formalnoprawnego punktu widzenia łatwiejsze będzie jednak podpisanie stosownych umów dzierżawy16 terenu na organizację imprez masowych z zewnętrznym organizatorem17.
J.o. PGL LP nie mogą świadczyć stricte usług turystycznych.
Formalnym organizatorem usług turystyki pieszej na terenie danej j.o. PGL LP może być sensu stricto podmiot uprawniony, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami prawa. Najdogodniejsze z formalnego punktu widzenia jest, aby zawierały one stosowne umowy dzierżawy w związku ze świadczeniem usług turystycznych bezpośrednio z podmiotami zewnętrznymi (organizatorami usług turystycznych)18. Powinny jednak unikać zawierania umów z lokalnymi stowarzyszeniami, gdyż może to skomplikować ustalenie stron, ich zobowiązań oraz odpowiedzialności za ewentualne zdarzenia w lesie. W tym miejscu należy zwrócić szczególną uwagę na reprezentację wskazaną w Krajowym Rejestrze Sądowym takiego stowarzyszenia. Nie dotyczy to stowarzyszeń tzw. zwykłych, które nie mogą prowadzić działalności gospodarczej (patrz: art. 42 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 07 kwietnia 1989 r. „Prawo o stowarzyszeniach”, t.j. Dz.U. z 2017 r., poz.
210). Organizator usług turystycznych powinien zawrzeć z zarządzającym terenem umowę dzierżawy lub najmu terenu, w której strony określą, kto jest organizatorem usługi turystycznej, czas jej trwania, ograniczenia co do liczby osób oraz zakres odpowiedzialności i rozliczeń. Warto zwrócić uwagę na czynności, jakie podejmuje przedstawiciel (pracownik) LP w związku z funkcjonowaniem szlaku. Tym samym szczególnego znaczenia nabierają wszelkie czynności kontrolne, które znajdują odpowiednie odzwierciedlenie w protokołach kontroli okresowych (wzory – na końcu opracowania). Ich prawidłowe i szczegółowe wypełnianie, poparte dokumentacją fotograficzną, ma istotne znaczenie w przypadku wzajemnych roszczeń kierowanych przez strony w związku z powstałym sporem co do zakresu wzajemnej odpowiedzialności, ale także ma istotne znaczenie w przypadku, gdy dane urządzenie lub obiekt są udostępniane podmiotowi trzeciemu, a szkoda
2) dokumentu poświadczającego spełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia, o którym mowa w art. 53 ust. 1;
3) pisemnej zgody na przeprowadzenie imprezy masowej, wydanej przez kierownika jednostki organizacyjnej PGL LP, parku narodowego lub krajobrazowego – w razie przeprowadzania imprezy na terenach będących w zarządzie tej jednostki [podkr.: autor].
16 W umowach dzierżawy muszą być określone warunki przeprowadzania imprez masowych, m.in. środki bezpieczeństwa, odpowiedzialność za ewentualne szkody oraz inne kwestie przewidziane ustawą o bezpieczeństwie imprez masowych, kwestie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone osobom w niej uczestniczącym, odpowiedzialności za szkody powstałe podczas imprez oraz roszczeń, z jakimi zwrócą się do PGL LP uczestnicy imprez.
17 Zgodnie z art. 29 ust. 4 ustawy o lasach imprezy sportowe oraz inne imprezy o charakterze masowym organizowane w lesie wymagają zgody właściciela terenu. W związku z tym organizator ma obowiązek uzyskania zgody nadleśniczego na imprezę, która ma się odbywać w nadleśnictwie. Jak bowiem wynika z art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy o lasach, nadleśniczy reprezentuje Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych w zakresie swojego działania i zarządza mieniem mu powierzonym, tj.
lasem.
18 Zgodnie z art. 4 ust. 1 i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz.U.
z 2014 r., poz. 196 ze zm.) organizowanie lub świadczenie usług turystycznych jest działalnością regulowaną i wymaga wpisu w stosownym rejestrze prowadzonym przez marszałka województwa.
powstała na osobie lub mieniu osoby (turysty). Prawidłowe udokumentowanie stanu takich urządzeń powoduje, że jednostki LP ograniczają swoją odpowiedzialność (lub nawet wyzbywają się odpowiedzialności) w tym zakresie za powstałe zaniedbania leżące po stronie dzierżawcy czy najemcy.