Leśne miejsca zabaw

Autor: dr Wioletta Kacprzyk Las powinien być miejscem, gdzie znajdują się urządzenia zabawowe typowe dla terenów otwartych. Wynika to nie tylko z aspektów estetycznych, ale i prawnych.

Wygląd typowych urządzeń wytwarzanych przez większość producentów nie pasuje do leśnych krajobrazów, gdyż zawierają one dużą liczbę elementów metalowych.

Urządzenia zabawowe w lesie powinny być bardziej nietypowe¹⁰¹ i najlepiej – drewniane. Z prawnego punktu widzenia natomiast miejsca takie, niezależnie od wielkości (nawet jeżeli będą wyposażone tylko w jedno urządzenie zabawowe), należy traktować jako typowe place zabaw dla dzieci¹⁰² (o ile urządzenia są dla

101 Typowe urządzenia metalowe lub kolorowe drewniane, umieszczane w obrębie placów zabaw dla dzieci na terenach zabudowanych, nie tylko na ogół nie pasują wyglądem do terenów leśnych, ale przede wszystkim nie umożliwiają poznania specyfiki lasu. Należy pamiętać, że urządzenia o ściśle określonym przeznaczeniu, np. domki, huśtawki i zwiśnie, bujaki i skocznie, karuzele, zjeżdżalnie, urządzenia typu mostki, kładki nie uczą kreatywnego myślenia, a tylko pozwalają spędzić czas w ściśle określony sposób (i często są przeznaczone jedynie dla dzieci w ściśle określonym wieku).

102 Pojęcie plac zabaw jest określeniem prawnym występującym w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, gdzie jest mowa m.in. o konieczności spełnienia przez takie place:

 określonego nasłonecznienia (co najmniej 4 godziny liczone w dniach równonocy 21 marca i 21 września w godzinach 10:00–16:00),

 określonej odległości od linii rozgraniczających ulicę, od okien pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz miejsc gromadzenia odpadów (minimum 10 m),

 określonej odległości od wydzielonych miejsc postojowych (7 m w przypadku 4 stanowisk; 10 m w przypadku 5–60 stanowisk; 20 m w przypadku większej liczby stanowisk).

W rozumieniu prawa budowlanego z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.) plac zabaw dla dzieci jest obiektem budowlanym, a konkretnie obiektem małej architektury, który służy rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku. Urządzenia budowlane w obrębie ww. obiektów należy projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając:

 spełnienie wymagań podstawowych (bezpieczeństwa konstrukcji, pożarowego, użytkowania, odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska, ochrony przed hałasem i drganiami, oszczędności energii i odpowiedniej izolacji cieplnej przegród),

 warunki użytkowe zgodnie z przeznaczeniem obiektu,

 możliwość utrzymania właściwego stanu technicznego,

 odpowiednie usytuowanie na działce budowlanej.

Obiekty budowlane należy użytkować w sposób zgodny z przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia ich właściwości użytkowych i sprawności technicznej, w szczególności w zakresie związanym z wymogami, o których mowa w ust. 1 pkt. 1–7 ww. prawa.

W skład placów zabaw mogą wchodzić różne elementy składowe rozmieszczone w sposób umożliwiający ich bezkolizyjne użytkowanie, tj.:

 obiekty budowlane małej architektury, np. piaskownice, huśtawki, drabinki, zjeżdżalnie, wieże, ławki, tablice informacyjne, przeplotnie, bujawki, domki itp.;

 urządzenia techniczne, np. karuzele, wielofunkcyjne elementy zabawowe, zestawy sprawnościowe, ruchome pomosty, linaria itp.;

 urządzenia budowlane, np. ogrodzenia, chodniki, specjalne nawierzchnie amortyzujące upadek, urządzenia instalacyjne itp.

Częste nieprawidłowości na placach zabaw to:

 brak ogrodzenia,

 brak regularnych przeglądów i konserwacji,

 brak zachowania minimalnych stref manewrowania,

 brak zakotwienia urządzeń,

dzieci przeznaczone) i dopilnować, aby spełniały przepisy prawne i normy ich dotyczące. Leśne miejsca zabaw powinny mieć charakter terenów promujących rekreację wszystkich grup wiekowych, a nie tylko wybranych użytkowników, i być wyposażone raczej w atrybuty typowe dla terenów leśnych niż dla urządzeń zabawowych.

Dobre miejsce zabaw (w tym również dla dzieci) to teren pozwalający na kreatywną zabawę, gdzie urządzenia obsługi ruchu turystycznego pełnią rozmaite, ale nie do końca sprecyzowane funkcje. Szczególnie dzieci powinny mieć możliwość podejmowania niewielkich, ale samodzielnych decyzji co do sposobu, formy oraz miejsca zabawy. Las jest miejscem szczególnie predestynowanym do tego typu zabaw, gdyż posiada wiele atrybutów rzadko spotykanych na terenach zurbanizowanych. Pozwala zdobyć nowe doświadczenia, uczy zachowania w środowisku naturalnym, a również – co bardzo ważne – doskonale sprawdza się jako przestrzeń wspólnej zabawy rodziców i dzieci.

Leśne miejsca zabaw powinny być atrakcyjnymi miejscami do obserwacji i nauki przez zabawę dla każdego. Jednocześnie powinny umożliwiać realizację nietypowych form zabawy z wykorzystaniem lokalnie występujących elementów i materiałów. Ważne jest jednocześnie, aby wspierały rozwój psychoruchowy, szczególnie dzieci. Zaleca się, aby w miarę możliwości na terenie takiego miejsca znajdowały się elementy umożliwiające realizację:

 gier i zabaw motorycznych bazujących na aktywności fizycznej (bieganie, skakanie, kołysanie i wspinanie);

 gier i zabaw społecznych polegających na współpracy dzieci oraz dzieci i rodziców w rozmaitych sytuacjach społecznych (gra indywidualna, równoległa gra, wspólna gra);

 górki lub niewielkie wzniesienia, najlepiej o charakterze naturalnym;

 miejsca o charakterze łąkowym lub trawnikowym, mogące posłużyć za

 drewno w bezpośrednim kontakcie z gruntem,

 niewłaściwe zabezpieczenie sklejki,

 korozja elementów metalowych,

 błędy w fundamentowaniu,

 niewłaściwe otwory grożące zakleszczeniu,

 brak odpowiednich zabezpieczeń w karuzelach,

 ostre krawędzie,

 brak elementów hamujących ruch.

 skały i głazy narzutowe średniej wielkości, naturalnie występujące na danym terenie, które mogą być miejscem wspinaczek, kryjówek itp.;

 grupy drzew i krzewów (wyższych niż dzieci), które mogą być kryjówkami, dawać cień podczas upalnych dni oraz stanowić miejsce obserwacji ptaków, motyli i innych drobnych zwierząt leśnych. Obecność grupy drzew i krzewów podnosi walory estetyczne miejsca. Ważne jest jednak, aby były to gatunki i odmiany bezpieczne dla dzieci. Nie powinny one posiadać trujących kwiatów lub owoców, cierni, kolców sztywnego igliwia czy ostrych krawędzi liści. Leśne miejsca zabaw zaleca się lokalizować na terenie zadrzewionym, szczególnie pod drzewami o rozłożystych koronach, zapewniających zacienienie. Drzewa takie mogą minimalizować w okresie letnim ryzyko udarów spowodowanych długim przebywaniem na słońcu, a w czasie niewielkich deszczów być miejscem schronienia. Ważne jest, by drzewa w miejscach zabaw były odpowiednio przygotowane, tj. aby nisko zwisające gałęzie nie stanowiły zachęty dla dzieci do wchodzenia na drzewo. Zaleca się ponadto, aby miały one, o ile to możliwe, gładkie pnie. Na terenie leśnych miejsc zabaw nie powinny rosnąć rośliny wymagające intensywnej pielęgnacji oraz bujnie rosnące czy nieodporne na łamanie i wyrywanie.

Zaleca się stosowanie wyłącznie tych roślin, które są typowe dla danego siedliska leśnego, szczególnie – krzewów¹⁰³;

 kłody, patyki, szyszki, piasek itp. Ważne jest, aby dzieci miały możliwość samodzielnego ich gromadzenia i twórczego wykorzystywania w trakcie zabawy. Należy jednak podkreślić, że piasek nie powinien znajdować się w typowej piaskownicy, gdyż w przeciwnym razie powinien on być wymieniany corocznie przed rozpoczęciem sezonu oraz przynajmniej raz w jego trakcie. Ponadto typowe piaskownice powinny być zabezpieczone przed wchodzeniem do nich okolicznych zwierząt. Właściwsze może być więc usypanie niczym nieogrodzonej górki z piasku;

 ewentualnie płytki, niewielki obiekt wodny, np. strumyk, gdzie dzieci mogłyby tworzyć zapory, tamy itd.

Lokalizując leśne miejsca zabaw, niezależnie od ich zagospodarowania, warto pamiętać o kilku zasadach:

 musi być możliwość dojazdu do tego miejsca samochodami Straży Pożarnej, służb ratunkowych i leśnych;

 poziom nasłonecznienia i zacienienia powinien być przemyślany podczas planowania rozmieszczenia poszczególnych miejsc i urządzeń zabawowych.

Część z nich może znajdować się w obszarze nasłonecznionym, a część – w półcieniu. Pozwoli to na wybór miejsca zabaw w zależności od upodobań oraz pory roku i dnia;

 nie powinny być zbyt rozległe, gdyż może to negatywnie wpływać na komunikację pomiędzy uczestnikami zabawy, jak również między opiekunami a dziećmi;

 powinny mieć urozmaicone ukształtowanie terenu, tj. posiadać górki, zagłębienia, rowy itd. Najlepiej, aby ukształtowanie terenu miało charakter naturalny, ale jeżeli tak nie jest, wskazane jest usypanie niewielkiej górki lub wypełnienie piaskiem lub żwirem części powstałego zagłębienia;

103 Inspiracje w tym zakresie można znaleźć m.in. w: E. Marszałek, M. Scelina, Krzewmy krzewy, 2015.

 leśne miejsca zabaw mogą być projektowane jako samodzielne obiekty lub też znajdować się w sąsiedztwie innych powierzchniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych, np. miejsc odpoczynku. Jeżeli mają być samodzielnymi obiektami zlokalizowanymi w przestrzeni leśnej, powinny posiadać niezbędną podstawową infrastrukturę dla dorosłych w postaci ławek, stołów, ławostołów, wiat lub altan itp. Urządzenia te nie powinny znajdować się w miejscach, które kolidowałyby z urządzeniami zabawowymi, a rodzice czy opiekunowie powinni mieć zapewnioną dobrą widoczność najlepiej całego terenu zabaw. Na terenie miejsc zabaw bardzo ważne są kosze na śmieci, które pozwolą zachować porządek i czystość – powinny one znajdować się w pobliżu ławek, ale nie w ich bezpośrednim sąsiedztwie (więcej: rozdział 11.5);

 jeżeli leśne miejsce zabaw jest wyposażone w typowe urządzenia zabawowe, zaleca się podzielenie terenu na nieformalne strefy dedykowane dzieciom w konkretnym wieku (zalecenie to dotyczy szczególnie najmłodszej grupy wiekowej dzieci). Centralnie położony obszar na placu powinien być wspólny dla wszystkich. Bardzo istotne jest jednak, aby strefa dla najmłodszych dzieci była doskonale widoczna z miejsca odpoczynku dla dorosłych. W przypadku wykorzystania nietypowych urządzeń nie ma potrzeby stosowania się do tego zalecenia;;

 lokalizacja miejsc zabaw powinna być tak dobrana, aby nie wymagała stosowania płotów i ogrodzeń, jak to się czyni w przypadku typowych placów zabaw, z dala od elementów potencjalnie niebezpiecznych, np.

stanowisk postojowych dla samochodów, obiektów wodnych itp.;

 miejsce zabaw powinno być dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, a w jego obrębie musi znajdować się minimum jeden łatwo dostępny element zabawowy;

 nie jest wskazane tworzenie utwardzonych ścieżek dostępu pomiędzy poszczególnymi urządzeniami na terenie leśnych miejsc zabaw. Na etapie projektowania miejsca zabaw należy natomiast dokładnie przemyśleć, jak dzieci będą się przemieszczały pomiędzy poszczególnymi urządzeniami. Na przykład umieszczenie huśtawki wahadłowej między dwoma wielofunkcyjnymi urządzeniami może być nie tylko niekorzystne funkcjonalnie, ale też niebezpieczne. W przypadku urządzeń wymagających dużych stref bezpieczeństwa, takich jak huśtawki wahadłowe, zaleca się, aby lokalizować je na obrzeżach terenu.

Zarówno typowe, jak i nietypowe urządzenia zabawowe zlokalizowane w obrębie leśnych miejsc odpoczynku powinny spełniać normy bezpieczeństwa wynikające z Polskich Norm PN-EN 1176:2009¹⁰⁴ oraz PN-EN 1177:2009¹⁰⁵

104 Norma PN-EN 1176 składa się z dziewięciu części:

 PN-EN 1176-1:2008 – Wyposażenie placów zabaw i nawierzchnie. Część 1. Ogólne wymagania bezpieczeństwa i metody badań.

 PN-EN 1176-2:2008 – Wyposażenie placów zabaw i nawierzchnie. Część 2. Dodatkowe wymagania bezpieczeństwa i metody badań huśtawek.

 PN-EN 1176-3:2008 – Wyposażenie placów zabaw i nawierzchnie. Część 3. Dodatkowe wymagania bezpieczeństwa i metody badań zjeżdżalni.

 PN-EN 1176-4:2008 – Wyposażenie placów zabaw i nawierzchnie. Część 4. Dodatkowe wymagania bezpieczeństwa i metody badań kolejek linowych.

 PN-EN 1176-5:2008 – Wyposażenie placów zabaw i nawierzchnie. Część 5. Dodatkowe wymagania bezpieczeństwa i metody badań karuzeli.