Uwarunkowania estetyczno-kulturowe w kształtowaniu urządzeń

turystycznego

Autor: dr Wioletta Kacprzyk Urządzenia obsługi ruchu turystycznego zlokalizowane na terenie polskich lasów swym kształtem i stylistyką powinny nawiązywać do charakteru przestrzeni leśnych. Gdy znajdują się wewnątrz drzewostanów, powinny wpisywać się w lokalne krajobrazy (więcej: rozdział 11.1). W przypadku, gdy znajdują się one w miejscach szczególnych, np. w sąsiedztwie budynków, szczególnie o regionalnej stylistyce lub przy większych ośrodkach miejskich, urządzenia te powinny wpisywać się w „ducha miejsca”, a niekiedy również – w tradycyjną stylistykę budownictwa regionalnego.

Oznacza to, że urządzenia obsługi ruchu turystycznego sąsiadujące z budynkami powinny być dobierane lub projektowane indywidualnie. Jest to z jednej strony zaleta, gdyż pozwala na zastosowanie typowych dla danego miejsca rozwiązań, a z drugiej – ograniczenie, związane z większymi kosztami zaprojektowania urządzeń, ich wykonania oraz utrzymania w należytym standardzie.

Tworząc projekty urządzeń spójnych z stylistyką budownictwa regionalnego, należy pamiętać, że ich forma powinna wynikać ze znajomości naturalnych praw rządzących środowiskiem przyrodniczym, utylitaryzmu w budownictwie, w tym szczególnie z dostępności i oszczędności wykorzystywanych materiałów, oraz doświadczenia wypracowanego przez wcześniejsze pokolenia w zakresie budownictwa regionalnego.

Urządzenia obsługi ruchu turystycznego sytuowane w miejscach specjalnych, ewentualnie – lasach, powinny charakteryzować się kilkoma cechami.

Po pierwsze, elementy konstrukcyjne i ewentualnie ściany powinny być wykonywane z materiałów budowlanych dostępnych na danym terenie. Dzięki temu poszczególne elementy urządzeń obsługi ruchu turystycznego będą spójne z lokalnym krajobrazem. Tradycyjnym budulcem niegdyś były drewno, glina (niepalona, a w późniejszych okresach i wypalana), lokalnie występujący kamień, wapień, trzcina, słoma itp. Należy jednak pamiętać, iż:

 najpowszechniej wykorzystywane w budownictwie regionalnym było lokalnie dostępne drewno iglaste, przeważnie sosna, świerk, jodła i modrzew.

Z uwagi na dostępność w PGL Lasy Państwowe drewna wskazane jest wykonywanie urządzeń obsługi ruchu turystycznego właśnie z niego, ale szczególnie z tych gatunków, które są charakterystyczne dla danego miejsca. Na przykład w lesie dębowym właściwsze będą urządzenia wykonane z dębu niż z sosny;

 w regionach ubogich w drewno stosowano materiały zastępcze, np. glinę (w stanie surowym lub po wypaleniu). Drewno wykorzystywane było oszczędnie do wykonania wyłącznie tych elementów budowli, których nie można było zastąpić innym surowcem;

 użycie kamienia kopalnego lub narzutowego w budownictwie nie było zjawiskiem powszechnym, o czym przesądzały parametry cieplne tego

budulca. Głazów narzutowych używano przede wszystkim przy budowie fundamentów budynków drewnianych i murowanych oraz jako elementów ogrodzeń.

Po drugie, pokrycia dachów powinny być wykonane z materiałów dostępnych w otoczeniu. Proponuje się, aby w regionach położonych nad wodami stojącymi (jeziorami, stawami) była stosowana trzcina, a w regionach bez jezior i położonych do wysokości 1000 m n.p.m. – słoma. Pokrycia gontem lub dranicą⁶⁴ powinny być ograniczone prawie wyłącznie do obszarów górskich.

Po trzecie, lokalizacja urządzeń obsługi ruchu turystycznego w danym miejscu powinna uwzględniać ukształtowanie terenu. Urządzenia w obrębie obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych, szczególnie te największe i najważniejsze, np. wiaty turystyczne lub altany, powinny być usytuowane:

 w najwyższym miejscu w obrębie danej powierzchni – główny obiekt będzie najlepiej widocznym akcentem w przestrzeni;

 kalenicą równolegle do warstwic (w miarę możliwości);

 licem do słońca – obiekt będzie możliwie najlepiej doświetlony; wskazane jest dodatkowo, aby od strony dowietrznej posiadał ścianę zabezpieczającą wnętrze obiektu rekreacyjno-wypoczynkowego przed niekorzystnymi warunkami pogodowymi, szczególnie – opadami deszczu i wiatrem.

Ściany (o ile występują) urządzeń obsługi ruchu turystycznego mogą mieć różną grubość. W regionach o najniższych temperaturach grubość ścian wykonanych z drewna może przekraczać wymagania statyczne budowli. Dla przykładu, w budownictwie ludowym ściany stawiane w Polsce centralnej posiadały grubość 14 cm, w Karpatach – 22 cm, a w Polsce Wschodniej – 24 cm. Z uwagi jednak na niemieszkalny charakter urządzeń obsługi ruchu turystycznego zlokalizowanych w lasach te grubości mogą być inne. Wskazane jest jednak, aby grubość ścian w miarę możliwości była zróżnicowana i większa na południu, a mniejsza – na północy Polski.

Otwory i szczeliny pomiędzy poszczególnymi elementami konstrukcyjnymi urządzeń mogą być w miarę potrzeby uszczelniane z uwzględnieniem lokalnie występujących materiałów. W budownictwie ludowym tradycyjnymi materiałami uszczelniającymi były mech, wióry, warkocze słomiane lub glina. Uszczelnienia powinny mieć formę charakterystyczną dla danego regionu etnograficznego. Z uwagi na dostępne w lesie materiały powinny one być wykonywane w miarę możliwości (i w pierwszej kolejności) z mchu, a ewentualnie – z wiórów drewnianych.

Kolejnym, niezwykle ważnym zagadnieniem jest kąt nachylenia połaci dachowych urządzeń obsługi ruchu turystycznego. Powinien on być uzależniony od sumy rocznych opadów atmosferycznych oraz rodzaju zastosowanych pokryć dachowych. Im teren charakteryzuje się większymi

64 Dranica – materiał stosowany do pokryć dachowych wykonany z ręcznie łupanych desek z drewna iglastego.

sumami rocznych opadów oraz im materiał pokryciowy jest bardziej podatny na gnicie, np. słoma, tym dachy powinny być bardziej strome⁶⁵. Na przykład:

 krycie słomą: opady poniżej 500 mm – 88%; opady ok. 600 mm – 100%;

opady ok. 700 mm – 122%; opady ok. 900 mm i więcej – 166%;

 krycie gontem: opady poniżej 500 mm – 77%; opady ok. 600 mm – 88%;

opady ok. 700 mm – 111%; opady ok. 900 mm i więcej – 144%.

Rysunek 61. Propozycja nachylenia połaci dachowy w zależności od lokalizacji obiektu (1) Inną cechą wpływającą na ochronę konstrukcji drewnianych urządzeń przed wilgocią jest wysunięcie okapu połaci dachowych, które powinno być uzależnione od sumy średnich rocznych opadów deszczu (patrz: rysunek 62). Zgodnie z nimi, jeżeli opady wynosiły poniżej 500 mm, wysunięcie powinno wynosić ok. 50 cm;

opady ok. 600 mm – wysunięcie ok. 75 cm; opady ok. 700 mm – wysunięcie ok. 120 cm; opady ok. 900 mm i więcej – wysunięcie ok. 150 cm. Z uwagi na niemieszkalny charakter urządzeń obsługi ruchu turystycznego oraz niewielką tendencję do budowania w ich obrębie pełnych ścian, okapy nie muszą być aż tak bardzo wysunięte poza lico ścian. Wskazane jest jednak, aby w miarę możliwości urządzenia znajdujące się w regionach o wyższych sumach opadów deszczu miały bardziej wysunięte okapy. Dotyczy to szczególnie Polski południowej.

Ostatnią cechą urządzeń lokalizowanych w obrębie specjalnych miejsc są elementy dekoracyjne i zdobnicze. Jeśli są one konieczne, powinny posiadać wzory oraz być wykonane w sposób zgodny z kulturą ludową danego regionu etnograficznego.

65Suma średnich rocznych opadów atmosferycznych maleje z południa na północ Polski za wyjątkiem pobrzeża i fragmentu pojezierza. W celu ukazania uproszczonych zależności pomiędzy nachyleniem połaci dachowych a średnimi sumami rocznych opadów atmosferycznych na rysunku kąty nachylenia połaci dachów ukazano w układzie od północy do południa Polski.

Rysunek 62. Propozycja wysunięcia okapów dachu w zależności od lokalizacji obiektu (1)