Autor: dr Wioletta Kacprzyk Szlaki piesze – zarówno te istniejące, jak i nowo projektowane – muszą być zgodne z obowiązującymi w Polsce przepisami prawa ogólnokrajowego oraz aktami prawa wewnętrznego PGL LP. Z perspektywy Lasów Państwowych najważniejsza jest ustawa o lasach (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 788 ze zm.). Zgodnie z art. 26 ust.
1. tej ustawy lasy stanowiące własność Skarbu Państwa, z zastrzeżeniem ust.
2 i 3, są udostępniane dla ludności. Jak wskazuje zapis w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 22 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 7 czerwca 2017 r.4 lasy są ogólnodostępne a udostępnianie lasu powinno odbywać się na warunkach nieodpłatnych szczególnie, jeśli świadczenia pobytowe są organizowane wyłącznie staraniem własnym osób korzystających z lasu. Odpłatność za świadczenia pobytowe o charakterze podstawowym nie została jednak wykluczona.
„Jeżeli pobór zasadniczych świadczeń pobytowych łączy się z bieżącym angażowaniem struktur organizacyjnych nadleśnictwa lub zewnętrznych jednostek organizacyjnych, działających na zlecenie nadleśnictw (np. przewodnictwo personalne lub wirtualne, przejażdżki powozami, zwiedzanie izb edukacyjnych, działanie służb zabezpieczenia i organizacji imprez masowych, udostępniania niektórych urządzeń turystycznych itp.) – wówczas (jak się wydaje) pobór świadczeń pobytowych może wiązać się z określoną odpłatnością (…). Świadczeniom pobytowym zasadniczym mogą oczywiście towarzyszyć świadczenia, nie związane z prowadzeniem gospodarki leśnej sensu stricto (usługi sportowe, usługi noclegowe, usługi gastronomiczne, usługi krótkiego odpoczynku biernego, usługi kulturalne, a także usługi specjalne). Usługi towarzyszące, nie będące przejawem gospodarki leśnej powinny być traktowane jako działalność dodatkowa, oferowane na warunkach komercyjnych”.
Formalnym organizatorem usług turystyki pieszej na terenie danej j.o. PGL LP może być sensu stricto podmiot uprawniony, zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami prawa. Proponuje się, aby szlaki oraz zlokalizowane w ich obrębie powierzchniowe obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe tworzone były w porozumieniu lub z inicjatywy podmiotów zewnętrznych oraz funkcjonowały na podstawie podpisanych stosownych umów5. Dzięki temu możliwy będzie podział kosztów ich
4 Załącznik nr 1 do zarządzenia nr 22 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 7 czerwca 2017 r. nosi tytuł „Studium analityczne na temat infrastruktury technicznej w Lasach Państwowych z uwzględnieniem problematyki ustawowej definicji lasu.
5 Nie jest wskazane i właściwe podpisywanie porozumień zamiast umów dzierżawy gruntów leśnych oraz najmu (innych nieruchomości, o których mowa w art. 4 ust. 3) z podmiotami trzecimi prowadzącymi komercyjną działalność gospodarczą. Nie są one równorzędne w stosunku do jednostek organizacyjnych PGL LP, tj. nie posiadają tożsamego statusu. Ponadto ustawa o lasach nie przewiduje udostępniania gruntu leśnego czy lasu w innej formie niż na podstawie umowy cywilnej. Wobec powyższego wydaje się słuszne, by udostępnianie gruntów leśnych na cele komercyjne podmiotom trzecim odbywało się na podstawie umów cywilnoprawnych. Nie ulega też wątpliwości, że udostępnianie terenu za wynagrodzeniem podmiotom, które czerpią korzyści z organizowanych przez siebie imprez, jest jak najbardziej pożądaną formą rekompensaty – szczególnie ze względu na środki
utrzymania, a zatem – również obowiązków w zakresie organizacji turystyki pieszej na danym terenie. W przeciwnym razie ciężar utrzymania szlaków i ich infrastruktury w należytym stanie technicznym i estetycznym, o którym mowa w prawie budowlanym, jak również dozoru spoczywa na nadleśnictwach – organizatorach zorganizowanego udostępniania lasu.
Najprostszym rozwiązaniem na współdzielenie organizacji turystyki pieszej na terenach leśnych zarządzanych przez PGL LP jest dzierżawa6 lub najem7 np.
powierzchniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych znajdujących się w obrębie szlaku pieszego pod działalność gospodarczą. Na podstawie art. 35 ust.
1 pkt 1 ustawy o lasach nadleśniczy reprezentuje Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych w zakresie swojego działania8, a na podstawie art. 39 ustawy o lasach9 może zawrzeć umowę dzierżawy gruntu. Z punktu widzenia nadleśnictwa ważne jest zamieszczenie w umowach zapisów precyzujących wzajemne prawa i obowiązki w zakresie tworzenia i funkcjonowania oraz korzystania ze szlaków pieszych i powierzchniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych, w tym również – zakres odpowiedzialności obu stron i koszty utrzymania omawianej infrastruktury.
Turystyka piesza w lasach powinna być organizowana z uwzględnieniem również innych, niżej wymienionych przepisów prawa i regulacji wewnętrznych obowiązujących w LP.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. W rozdziale II art. 32 Konstytucja gwarantuje równe traktowanie wszystkich obywateli w każdej dziedzinie życia politycznego, społecznego lub gospodarczego. Jednostki organizacyjne PGL LP udostępniając las, powinny przestrzegać zasady równego traktowania. Ze względu na specyfikę środowiska leśnego bezwzględne stosowanie się do tego zapisu jest trudne. Konieczne jest więc
wydatkowane przez jednostki LP w celu utrzymania infrastruktury szlaków pieszych (chyba że środki te są wkładem podmiotu trzeciego).
6 Umowa dzierżawy gruntu leśnego na potrzeby organizacji turystyki pieszej nie będzie zatem de facto umową dzierżawy, gdyż dzierżawca nie będzie pobierał z gruntu pożytków naturalnych, a pobór pożytków cywilnych jest sprawą dyskusyjną (pożytki cywilne daje dzierżawcy pewien zespół składników majątkowych jego przedsiębiorstwa, nie zaś sam grunt PGL LP). Jeśli jednak uznać, że dojdzie do zachowania celów i zadań gospodarki leśnej określonych w planie urządzenia lasu, można przyjąć, że mamy do czynienia z umową, która ma cechy zbliżone do umowy dzierżawy. Powyższe zastrzeżenia dotyczące dzierżawy dotyczą gruntów wskazanych w art. 3 pkt 1 lit. a oraz pkt 2, choć uwagi dotyczące pożytków naturalnych lub cywilnych odnoszą się zarówno do art. 3 pkt 1 lit. a oraz pkt 2, jak i art. 4 ust.
3 ustawy o lasach.
7 Procedura podpisywania umów dzierżawy czy też najmu jest regulowana przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych oraz odpowiadające im regulacje wewnętrzne wydane przez odpowiednie Regionalne Dyrekcje LP. Na jej podstawie regionalne dyrekcje Lasów Państwowych wydają stosowne zgody, dostosowane do warunków lokalnych, zawierające m.in. kalkulacje stawek czynszu.
8 W sprawach o roszczenia związane z działalnością państwowych jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej powołanych na podstawie ustawy z 1991 r. o lasach stroną jest Skarb Państwa, reprezentowany przez właściwą jednostkę organizacyjną wchodzącą w skład Lasów Państwowych, tj. Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych, regionalne dyrekcje Lasów Państwowych i nadleśnictwa jako statio fisci Skarbu Państwa (art. 32 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 1991 r.
o lasach) [wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 kwietnia 2013 r., sygn. akt: I ACa 26/13, LEX nr 1307392].
9 Art. 39 ustawy o lasach: Lasy, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. a oraz pkt 2, pozostające w zarządzie Lasów Państwowych, mogą być za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych wydzierżawione przez nadleśniczego, z zachowaniem celów i zadań gospodarki leśnej określonych w planie urządzenia lasu. Inne nieruchomości, o których mowa w art. 4 ust. 3, pozostające w zarządzie Lasów Państwowych, mogą być wydzierżawiane i wynajmowane przez nadleśniczego za zgodą dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych.
wypracowanie kompromisu godzącego możliwości lasu i obowiązujące przepisy prawa. Proponuje się, aby powierzchniowe obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe, szczególnie te, z których rozpoczyna się wędrówkę, były łatwo dostępne, a część urządzeń zlokalizowanych w ich obrębie była dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.
Instrukcja ochrony przeciwpożarowej lasu10. Zgodnie z nią na zagrożenie pożarowe mają wpływ m.in. atrakcyjność turystyczna danego obszaru i obfitość płodów runa leśnego, ponieważ sezonowo są one głównym powodem wycieczek pieszych do lasu. Narzędziem działań profilaktycznych są, zgodnie z Instrukcją, „tablice ostrzegawcze wywieszane na terenach leśnych wzdłuż szlaków wycieczkowych i turystycznych, przy schroniskach, obozach młodzieżowych i innych miejscach o dużej penetracji ludności”.
Ponadto posługiwanie się otwartym ogniem w lesie jest dopuszczone jedynie w wyznaczonych przez nadleśniczego miejscach.
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. „Prawo budowlane” (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz.
1332 ze zm.). Reguluje ona m.in. zasady posadowienia i kontroli obiektów budowlanych, a zatem i urządzeń obsługi ruchu turystycznego.
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U.
z 2016 r., poz. 353 ze zm.). Projekty szlaków pieszych, szczególnie tych zlokalizowanych na terenie rezerwatów przyrody, należy uzgodnić z właściwą terytorialnie Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska.
„Księga identyfikacji wizualnej PGL LP” w zakresie infrastruktury informacyjno-porządkowej stosowanej w obrębie obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych PGL LP.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. „Kodeks cywilny” (Dz.U. z 2014 r., poz.
121 ze zm.).
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” (t.j. Dz.U.
z 2017 r., poz. 519 ze zm.).
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 2134).
Ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz.U. z 2001 r., Nr 97, poz.
1051 ze zm.).
10 Instrukcja ochrony przeciwpożarowej lasu jest załącznikiem do Zarządzenia nr 54 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 21 listopada 2011 r., obowiązującą w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych od dnia 1 stycznia 2012 r.