Uwarunkowania krajobrazowe w projektowaniu powierzchniowych

rekreacyjno-wypoczynkowych

Autor: mgr inż. Maria Rothert Kształtowanie atrakcyjnego wypoczynku polega nie tylko na wyposażeniu obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych w urządzenia obsługi ruchu turystycznego, lecz także na kreowaniu wrażeń i doznań emocjonalnych z oglądanych krajobrazów i widoków.

Krajobrazy leśne są zróżnicowane nie tylko z uwagi na rodzime dla danego obszaru czynniki abiotyczne i biotyczne. W zależności od rodzaju obiektu rekreacyjno-wypoczynkowego mogą one wywoływać również różne wrażenia.

Z uwagi na to, że inaczej odbiera się punktowe obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe, np. punkty widokowe, a inaczej – powierzchniowe obiekty zlokalizowane na ogół wewnątrz drzewostanów, wymagają one odmiennego podejścia projektowego.

Punktowe obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe w postaci punktów widokowych mają na ogół dwojaką formę: naturalną, np. wychodni skalnych, z których rozpościera się widok na okoliczne niżej położone tereny, lub sztuczną – platform lub wież widokowych wyniesionych ponad poziom szlaku pieszego. Szczególnie atrakcyjny jest pierwszy typ punktu widokowego, gdyż potencjalnie niesie ze sobą największy ładunek emocjonalny wynikający ze zróżnicowania krajobrazów. Wieże i platformy mogą być natomiast budowane w miejscach, gdzie ukształtowanie terenu lub obecność drzew przysłania widok, np.

na obszarach leśnych pozbawionych naturalnych wzniesień.

Kształtując atrakcyjne krajobrazy w obrębie punktów widokowych, należy zdawać sobie sprawę z kilku kwestii.

Po pierwsze, punkt widokowy wyróżnia się z otoczenia i powinien ułatwiać odbiór obrazu poprzez uzyskanie tzw. ekspozycji czynnej, tj.

rozległego, niczym niezakłóconego widoku. Najłatwiej to osiągnąć w lasach zlokalizowanych na terenach górskich, gdzie istnieją naturalne „otwarcia” na pasma górskie, szczyty itp.

Po drugie, punkty widokowe, o ile jest to możliwe ze względów technicznych, powinny być łatwo dostępne, tj. dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Dotyczy to szczególnie punktów widokowych o charakterze naturalnym (więcej: W. Kacprzyk, Las bez barier – obiekty terenowe, ORWLP, Bedoń 2013).

Po trzecie, stylistyka urządzeń obsługi ruchu turystycznego zlokalizowanych w obrębie punktów widokowych nie powinna wizualnie konkurować z lokalnym krajobrazem, a jedynie wtapiać się w niego.

Szczególnie ważne jest, aby urządzenia te były wykonane z lokalnie występujących materiałów i pasowały wielkością i formą do np. drzewostanu (więcej: rozdział 11.2).

Po czwarte, krajobrazy w obrębie punktów widokowych mogą mieć wieloraki charakter: widoków panoramicznych, widoków zadaszonych, widoków filtrowanych, widoków zogniskowanych oraz widoków z elementem. Zaleca się, aby w obrębie systemu szlaków pieszych danego kompleksu leśnego znajdowały się wszystkie z nich.

Widoki panoramiczne można utworzyć na klifowych brzegach, górskich szczytach czy krawędziach stromych skarp. Ten typ widoku roztacza się również ze szlaków górskich biegnących najczęściej liniami grzbietowymi. Widok taki nie powinien być zakłócony drzewami lub innymi elementami, jak tablica informacyjna lub barierki ochronne. Pierwszy plan powinien być możliwie jak najprostszy, bez dodatkowych, rozpraszających elementów. Należy zwrócić uwagę na to, czy roślinność nie przysłoni widoku osobom niskiego wzrostu. W górach ze względu na zwiększone ryzyko nagłego załamania pogody warto zaplanować w tym miejscu zadaszenie. Z uwagi na specyfikę górskich wędrówek (pokonywanie trasy etapami i często w grupie) warto przewidzieć również miejsca odpoczynku dopiero w miejscach, które pomieszczą większą liczbę osób i będą mogły być wyposażone w stoliki, ławy itp. Ważne jest, aby ich stylistyka wpisywała się w lokalne krajobrazy.

Widoki zadaszone tworzą się na skraju lasu pomiędzy okapem koron a podłożem. Najlepszy efekt dają dojrzałe, dorodne drzewa, gdzie obecne są poziome rozgałęzienia. Są to miejsca, na których końcu nie muszą znajdować się żadne atrakcyjne elementy. Efekt tworzą drzewa gęsto wypełniające obie strony szlaku pieszego.

Widok filtrowany uzyskujemy poprzez stopniowe odkrywanie tego, co następuje kolejno po sobie. Widok może być przysłonięty szeroko rozstawionymi drzewami o prostych pniach, które tworzą częściowy filtr na pierwszym planie.

Widok zogniskowany powstaje w związku z istnieniem specyficznej formy terenu lub krajobrazu prowadzącej wzrok w określonym kierunku. Tworzy się wzdłuż obiektu liniowego, np. koryta rzecznego. Należy wówczas dołożyć wszelkich starań, aby nie zakłócać takich widoków zbędnymi elementami, szczególnie – technicznymi.

Widok z elementem powstaje, gdy w oddali pojawia się dominanta krajobrazowa, np. okazałe drzewo na polanie, szczyt górski, historyczny budynek, wodospad itp. Wskazane jest wzmocnienie linii doprowadzającej wzrok do tego elementu przestrzeni.

Rysunek 95. Przykład widoku panoramicznego (1)

Rysunek 96. Przykład widoku zadaszonego (1)

Rysunek 97. Przykład widoku filtrowanego (1)

Rysunek 98. Przykład widoku zogniskowanego (1)

Rysunek 99. Przykład widoku z ciekawym elementem (1)

Powierzchniowe obiekty rekreacyjno-wypoczynkowe to miejsca odpoczynku, parkingi leśne, miejsca postoju pojazdów, miejsca biwakowania itp. Ich celem jest udostępnienie fragmentów lasu poprzez stworzenie atrakcyjnego pod względem estetycznym wnętrza wyposażonego w urządzenia obsługi ruchu turystycznego. Wnętrze to należy postrzegać analogicznie do wnętrza rozumianego w tradycyjny sposób. Należy zwrócić zatem uwagę na kilka elementów: podłogę (podłoże), ściany (ściana lasu), sklepienie (okap drzew, niebo) oraz elementy wolnostojące wewnątrz (np. grupa drzew, krzewów, krzewinek itd.).

Elementy wnętrza oddziałują na siebie w różny sposób w zależności od pory dnia, oświetlenia, pory roku. Mogą tworzyć wrażenie zamknięcia lub otwarcia, uporządkowania lub bałaganu. Przykładem naturalnego wnętrza jest polana leśna.

Kreując krajobrazy wnętrz powierzchniowych obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych, trzeba pamiętać, że:

 o ile jest to możliwe powinny być łatwo dostępne, tj. dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami;

 należy zapobiegać ich przekształcaniu pod kątem przyrodniczym i estetycznym; dotyczy to również obszarów bezpośrednio przyległych do ww. obiektów rekreacyjno-wypoczynkowych. Trzeba ponadto mieć na uwadze ochronę dziedzictwa kulturowego danego miejsca;

 stylistyka urządzeń obsługi ruchu turystycznego nie powinna wizualnie konkurować z lokalnym krajobrazem. Przypadkowo dobrane urządzenia mogą odebrać krajobrazowi jego naturalny wygląd, a bez nich teren może stać się z kolei niedostępny i nie spełniać funkcji rekreacyjnej. Ingerencja

w krajobraz wymaga roztropnego i wyważonego postępowania. Prawidłowe i przemyślane rozwiązania w zakresie turystycznego zagospodarowania lasu dopełnią krajobraz i nie będą go szpecić;

 miejsca odpoczynku powinny pozwalać nie tylko na wygodne zjedzenie posiłku, ale powinny być atrakcyjne wizualnie, być sytuowane, tak aby zapewnić odpoczywającym ładne widoki i intymność. Większość ludzi wybiera miejsce do odpoczynku na krawędzi polany, w cieniu drzew, w tzw. bezpiecznej strefie, gdzie nie będą obserwowani i oceniani przez innych. Dzięki zastosowaniu różnego rodzaju przesłonięć czy nawet pełnych rozdzieleń roślinnością polana taka powinna sprzyjać zarówno wypoczynkowi indywidualnemu, jak i w grupach. Rozdzielenia te powinny mieć formę niezgeometryzowaną, niejako chaotyczną, stworzoną z grup roślin typowych dla danego siedliska leśnego. Warto przy tej okazji podjąć próbę stworzenia ciekawego widoku ukazującego piękno krajobrazów z perspektywy miejsca odpoczynku;

 parkingi, miejsca postoju pojazdów powinny być optycznie odseparowane od drogi, którą poruszają się samochody, rodzimą dla danego siedliska roślinnością. Może to zwiększyć komfort wypoczynku nie tylko poprzez zmniejszenie hałasu komunikacyjnego dobiegającego z drogi publicznej, lecz także przez wprowadzenie turystów w typowe dla danego terenu krajobrazy leśne. Jeżeli odległość pomiędzy drogą publiczną a samym parkingiem jest znaczna, można ją wykorzystać do aklimatyzacji kierowcy poprzez zastosowanie np. otwarć i zamknięć na atrakcyjne widoki. Wnętrze parkingu powinno:

o posiadać drzewa (należy jednak unikać dojrzałych drzewostanów o ciężkich owocostanach);

o być wykonane z użyciem lokalnie występujących materiałów i elementów, np. głazów (o ile takie istnieją na danym terenie);

o zapewniać bezpieczne i ocienione miejsce na postawienie samochodu, co może wpłynąć pozytywnie na wrażenia z wypoczynku. Należy jednak pamiętać, aby miejsce to było pozbawione elementów, które mogłyby spowodować uszkodzenie samochodu czy innego mienia turystów.