Ministerstwo Spraw Wewnętrznych dla Budowy i Ojczyzny ( Bundesministerium des Innern, für Bau und Heimat – BMI)(Bundesministerium des Innern, für Bau und Heimat – BMI)

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych podjęło pracę 20 września 1949 r. w Bonn po utworzeniu RFN. Początkowo było odpowiedzialne za kwestie konstytucyjne, admi-nistracyjne, bezpieczeństwa publicznego, działalności kulturalnej federacji, opieki nad młodzieżą i ćwiczeniami sportowymi. Po zjednoczeniu Niemiec i przeprowadzce do Berlina jego uprawnienia zostały poszerzone o kompetencje dotychczasowego i roz-wiązanego w 1991 r. Ministerstwa ds. Wewnątrzniemieckich. Z upływem czasu niektó-re zadania zostały przekazane innym niektó-resortom związanym np. z ochroną środowiska i ochroną zdrowia. W 1998 r. w związku z ustanowieniem przez rząd pełnomocnika ds. kultury i mediów z działalności ministerstwa wyłączone zostały sprawy kultury. W 2007 r. po powołaniu kolejnego pełnomocnika rządu ds. technik informacyjnych ten obszar zagadnień znalazł się w obrębie zainteresowań ministerstwa. W 2016 r. w okresie kryzysu uchodźczego w Europie, w BMI powołano do życia nowy Sztab ds. Spójności Społecznej i Integracji oraz Sztab ds. Powrotów dla uchodźców niema-jących prawa do dalszego pobytu w Niemczech. Dopiero od 1999 r. główną siedzibą ministerstwa jest Berlin. W marcu 2018 r. wskutek zabiegów nowego ministra spraw wewnętrznych Horsta Seehofera, BMI otrzymało nową nazwę Ministerstwo Spraw Wewnętrznych dla Budowy i Ojczyzny. Za wzór służyło podobne ministerstwo krajo-we w Bawarii, a oficjalnie chodziło o szersze otwarcie się na środowiska niemieckich rolników106.

Zakres uprawnień i prerogatyw ministerstwa jest niezwykle szeroki i posiada ono rozgałęzioną strukturę. Zajmuje się ono m.in. bezpieczeństwem wewnętrznym, admi-Peter Bartels: Lücken bei Bundeswehr noch größer geworden, „Frankfurter Allgemeine Zeitung, 20.02.2018.

105 T. Jungholt, Die zwei Welten der Ursula von der Leyen und ihrer Soldaten, „Die Welt”, 20.02.2018. Por. Wie tief muss die Bundeswehr eigentlich noch sinken?, ibidem.

106 Geschichte des Ministeriums, https://www.bmi.bund.de/DE/ministerium/unsere-geschichte/ geschichte-ministerium/geschichte-ministerium-node.html. Por. K. Litschko, Regierung entdeckt die Heimat, „Die Tageszeitung”, 7.02.2018; D. Schreiber, Deutschland soll werden, wie es nie war, „Die Zeit”, 10.02.2018.

nistracją państwową, statystyką, kościołami i związkami wyznaniowymi, integracją społeczną, problemami uchodźców i azylantów, czy promocją sportu.

W obszarze działalności BMI i jego kompetencji znajduje się 19 różnych urzędów i jednostek administracyjnych zatrudniających 60 tys. pracowników (w tym 40 tys. w policji federalnej – Bundespolizei) oraz dodatkowo 1300 personelu administracyj-nego zatrudnioadministracyj-nego w samym BMI w Berlinie i Bonn. Wśród nich znajdują się tak istotne dla funkcjonowania państwa jak Federalny Urząd Ochrony Konstytucji, Fede-ralny Urząd Kryminalny, Policji Federalnej, Federalna Centrala Szkolenia Polityczne-go i odgrywający coraz większą rolę Federalny Urząd ds. Migracji i Uchodźców107.

Główną strukturę BMI tworzą minister spraw wewnętrznych, pięciu urzędujących sekretarzy stanu (wiceministrów), trzech parlamentarnych sekretarzy stanu, będących jednocześnie posłami do Bundestagu, trzech pełnomocników i 12 specjalistycznych wydziałów i podporządkowanych im referatów.

BMI we współpracy z innymi resortami (zwłaszcza Ministerstwem Sprawiedliwości) jest zaangażowane w proces kształtowania polityki europejskiej rządu głównie w zakresie polityki wewnętrznej UE i jej prawodawstwa. Minister jest członkiem Rady Ministrów Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych UE. Ciężar pracy organizacyjnej BMI w tym obszarze spoczywa na Wydziale E odpowiedzialnym za Unię Europejską i sprawy mię-dzynarodowe. To tam dyskutuje się nad różnymi wariantami stanowiska niemieckiego w kwestiach budowy i funkcjonowania unijnej „przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”, przedkłada różne analizy i komentarze na temat bieżących wydarzeń w UE. Współpracuje on z Komisją Europejską, Radą i Parlamentem Europejskim oraz państwami członkowskimi UE. Zajmuje się problemami przyszłych poszerzeń UE o nowe państwa, złożonymi problemami strefy Schengen, budżetem UE i jej polityką kadrową. Kierownikowi Wydziału E podporządkowany jest Sztab AM odpowiedzialny za politykę przesiedleńczą, mniejszości niemieckie za granicą i unijną politykę mniejszościową108.

W związku z napływem uchodźczej fali do Niemiec i Unii Europejskiej w latach 2015–2016 zwiększyło się znaczenie Wydziału M odpowiedzialnego za sprawy po-lityki migracyjnej rządu niemieckiego, w tym kwestiami legalnego i nielegalnego pobytu na terytorium RFN uchodźców, azylem, powrotami uchodźców do ojczyzny i harmonizacją prawa europejskiego w tym zakresie109.

Wydział blisko współpracuje z podległym BMI Federalnym Urzędem ds. Migra-cji i Uchodźców (Bundesamt für Migration und Flüchtlinge). Jest on zobowiązany do przeprowadzenia całej procedury azylowej i przyznawania uchodźcom ochrony w Niemczech. Innym jego zadaniem jest późniejsza integracja nowoprzybyłych ze społeczeństwem niemieckim. Prowadzi on również działalność badawczą nad proble-matyką migracji. Dostarcza analiz i statystyk dotyczących sterowania procesami mi-gracyjnymi BMI i innym ministerstwom110.

107 Unsere Behörden und Einrichtungen, https://www.bmi.bund.de/DE/ministerium/behoerden- und-einrichtungen/behoerden-und-einrichtungen-node.html.

108 Abteilung E (EU- und internationale Angelegenheiten). Unsere Abteilungen und ihre Auf-gaben, https://www.bmi.bund.de/DE/ministerium/das-bmi/abteilungen-und-aufgaben/abteilungen- und-aufgaben-node.html.

109 Abteilung M (Migration, Flüchtlinge, Rückkehr politik), ibidem.

110 Das Bundesamt für Migration und Flüchtlinge (BAMF), https://www.bmi.bund.de/Shared Docs/behoerden/DE/bamf.html.

Od przełomu XX i XXI w. BMI w koalicji SPD-Bündnis90/Die Grünen przez dwie kadencje (1998–2005) funkcję ministra spraw wewnętrznych sprawował aktywista partii Zielonych Otto Schilly. W pierwszym gabinecie A. Merkel (2005–2009) na tym stanowisku urzędował doświadczony Wolfgang Schäuble, były przewodniczący CDU, a w drugim (2009–2011) wielokrotnie już wspomniany Th. de Maizière. Jego następcą (2011–2013) został Hans-Peter Friedrich (CSU), który w następnym rządzie Merkel otrzymał tekę federalnego ministra żywności, rolnictwa i ochrony konsumentów. Był on dobrze wprowadzony w sprawy europejskie, od 2014 r. pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego frakcji parlamentarnej CDU/CSU, koordynującego jej politykę eu-ropejską i odpowiedzialnego za współpracę parlamentów narodowych w Europie.

Po reformie Bundeswehry, w 2013 r. na stanowisko szefa resortu spraw wewnętrz-nych powrócił Th. de Maizière. W 2018 r. miał on nadzieję na kontynuację pracy w charakterze szefa BMI, ale padł ofiarą partyjnych układów i roszad. Jego miejsce zajął były premier Bawarii i szef CSU Horst Seehofer, mający spore doświadczenie w kierowaniu Ministerstwem Zdrowia oraz Ministerstwem Żywności, Rolnictwa i Ochrony Konsumentów.

W latach 1999–2004 BMI aktywnie uczestniczyło w pracach nad realizacją zapi-sanego w traktacie amsterdamskim zobowiązania UE do budowy w ciągu pięciu lat „przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”. Na podstawie rozporządze-nia Rady Unii Europejskiej nr 2725/2000 z drozporządze-nia 11 grudrozporządze-nia 2000 r. rozpoczęto prace nad Europejskim Zautomatyzowanym Systemem Rozpoznawania Odcisków Palców (Eurodac), Niemcy przyczynili się do wejścia w życie w 2003 r. rozporządzenia Du-blin II, które wskazywało państwa właściwe do badania wniosków o azyl wniesio-nych w państwie członkowskim UE, zgodnie z przepisami konwencji dublińskiej oraz w celu ułatwienia stosowania tej konwencji. Doprowadzili także do wejścia w życie ustanowionego decyzją ramową Rady z 13 czerwca 2002 r. Europejskiego Nakazu Aresztowania (wszedł w życie w 2004 r.)111.

W ostatnich miesiącach urzędowania kanclerza G. Schrödera, Rada Europejska na posiedzeniu 4–5 listopada 2004 r. w Brukseli, zatwierdziła tzw. Program Haski na rzecz umocnienia wspomnianej „przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedli-wości”. Celem Programu Haskiego było „wzmocnienie wspólnego potencjału Unii i jej Państw Członkowskich służącego zagwarantowaniu praw podstawowych, mini-malnych zabezpieczeń proceduralnych i dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zapew-nienie ochrony osobom znajdującym się w potrzebie zgodnie z Konwencją Genewską dotyczącą statusu uchodźców i innymi traktatami międzynarodowymi, uregulowa-nie ruchów migracyjnych oraz kontrolowauregulowa-nie granic zewnętrznych Unii, zwalczauregulowa-nie transgranicznej przestępczości zorganizowanej i powstrzymanie zagrożenia terrory-stycznego, wykorzystanie potencjału Europolu i Eurojust, kontynuowanie wzajemne-go uznawania orzeczeń sądowych i świadectw zarówno w sprawach cywilnych, jak i w sprawach karnych, oraz usunięcie przeszkód prawnych i sądowych w postępowa-niu sądowym w sprawach z zakresu prawa cywilnego i rodzinnego posiadających im-plikacje transgraniczne”. W specjalnym załączniku przedstawiono wykaz konkretnych środków i działań, jakie zostaną podjęte w ciągu następnych pięciu lat. Lista ta

obej-111 P.-Ch. Müller-Graff (red.), Der Raum der Freiheit, der Sicherheit und des Rechts, Baden-Baden 2005, s. 75–76.

mowała: 1) prawa podstawowe oraz obywatelstwo; 2) walkę z terroryzmem; 3) mi-gracje; 4) granice wewnętrzne i zewnętrzne oraz wizy, 5) wspólny obszar azylowy; 6) integracja cudzoziemców; 7) ochrona prywatności i bezpieczeństwo informacyjne; 8) przestępczość zorganizowana; 9) wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych i karnych; 10) obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości112.

W latach 2005–2009 BMI uczestniczyło w pracach nad wzmacnianiem potencjału powołanej do życia w 2004 r. Agencji ds. Zarządzania Granicami Zewnętrznymi UE (Frontex), budową wizowego systemu informacyjnego (Visa Information System, VIS). Opowiadało się za szybkim wdrażaniem Systemu Informacyjnego Schengen II113. BMI przeprowadziło szeroką kampanię informacyjną w Niemczech w związku z po-szerzeniem strefy Schengen o 10 państw przyjętych do Unii Europejskiej w 2004 r., co nastąpiło 21 grudnia 2007 r.

Ze względu na powiązania gospodarcze, finansowe i ruch turystyczny, Niemcy aktywnie zaangażowali się na rzecz przyjęcia do strefy Schengen Szwajcarii, jak-kolwiek przekraczanie jej granicy przez obywateli niemieckich było powierzchowne i nie należało do uciążliwych. 26 października 2004 roku Szwajcaria zawarła umowę z Unią Europejską w sprawie włączenia do jej systemu prawnego i stosowania dorob-ku Schengen. 5 czerwca 2005 rodorob-ku odbyło się ogólnonarodowe referendum w sprawie członkostwa Szwajcarii w strefie Schengen. Większość 54,6% osób opowiedziała się za członkostwem. Ostatecznie Rada zdecydowała 27 listopada 2008 roku o zastoso-waniu pełni przepisów acquis Schengen w stosunku do Szwajcarii. 12 grudnia 2008 roku zniesiono kontrole na granicach wewnętrznych na obszarze lądowym. Na granicy powietrznej nastąpiło to 29 marca 2009 r.114

Ze względu na akty terrorystyczne pod Madrytem w marcu 2004 r. i w Londynie w lipcu 2005 r. kwestia walki z terrorystami stała się jednym z najważniejszych zadań Urzędu Policji Europejskiej (Europolu) i ministerstw spraw wewnętrznych poszczegól-nych państw członkowskich. Po konsultacjach z BMI, w maju 2008 r. frakcja poselska CDU/CSU w niemieckim Bundestagu przyjęła stanowisko pod nazwą „Strategia Bez-pieczeństwa dla Niemiec” w postaci wytycznych dla rządu. Wprawdzie w dokumencie wspominano o bezpieczeństwie nuklearnym, energetycznym, czy klimatycznym, ale najwięcej miejsca poświęcono konieczności zwalczania międzynarodowego terroryzmu. Niemcy byli zdania, że wymaga to od wszystkich członków UE nadzwyczajnej mobi-lizacji oraz użycia „różnych środków i instrumentów politycznych, dyplomatycznych, cywilnych, ogólnorozwojowych i policyjnych”. Podstawowym zadaniem było zniechę-cenie potencjalnych terrorystów do dokonywania zamachów na terenie Niemiec115.

112 Program haski: wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejs-kiej, „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” 2005, nr C 53/13, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=OJ:C:2005:053:0001:0014:PL:PDF.

113 Rada Europejska w Brukseli 21–22 czerwca 2007 r. Konkluzje prezydencji, http://www.con-silium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/PL/ec/94942.pdf; P. Bendel, Migrations- und Integrationspolitik der Europäischen Union, w: S. Baringhorst u. a. (red.), Steuerung von Integrati-onsprozessen, Wiesbaden 2006, s. 95–120.

114 M. Simon, Schweizer Europapolitik am Wendepunkt, Interessen, Konzepte und Entschei-dungsprozesse in den Verhandlungen über den Europäischen Wirtschaftsraum, Baden-Baden 2013.

115 Sicherheitsstrategie für Deutschland. Beschluss der CDU/CSU-Bundestagsfraktion, CDU/ CSU Fraktion im Deutschen Bundetag, https://www.cducsu.de/themen/afrika/sicherheitsstrategie- fuer-deutschland6.

W niewielkim stopniu BMI uczestniczyło w przygotowaniu rewizji Programu ha-skiego z 2004 r., który ujrzał światło dzienne w postaci Programu sztokholmha-skiego. Kryzys finansowy strefy euro, który jesienią 2008 r. rozprzestrzenił się w Europie spo-wodował, że jednak główna uwaga Niemiec skoncentrowana została na ograniczeniu jego skutków i siłą rzeczy w Berlinie w mniejszym stopniu angażowano się na rzecz współpracy w wymiarze sprawiedliwości i obszarze spraw wewnętrznych. Niemcy dodatkowo pochłonięte były kampanią wyborczą do Bundestagu, której apogeum przypadło na lato i wczesną jesień 2009 r. W tej sytuacji inicjatywę przejęły państwa skandynawskie, a zwłaszcza Szwecja, której prezydencja w Radzie UE przypadła na drugą połowę 2009 r. W wyniku nieformalnych spotkań ministrów spraw wewnętrz-nych i ministrów sprawiedliwości państw unijwewnętrz-nych w tym samym roku 15–17 lipca 2009 r w Sztokholmie i 1 października w Hadze powstał 82-stronicowy dokument „Otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli”, który określał prioryte-ty Unii Europejskiej na lata 2010–2014116.

Inną płaszczyzną aktywności BMI były prace nad utworzeniem europejskiego systemu azylowego (CEAS). Do pierwszego etapu budowy wspólnego europejskiego systemu azylowego przystąpiono zaraz po wejściu traktatu amsterdamskiego w ży-cie. Jego zadaniem rozpisanym na lata 1999–2004 była harmonizacja ram prawnych obowiązujących w państwach członkowskich w dziedzinie azylu na podstawie nych norm minimalnych. Celem drugiego etapu (2009–2013) było utworzenie wspól-nej procedury azylowej oraz jednolitego statusu ochrony. Propozycje nowych aktów zostały uzupełnione inicjatywami dotyczącymi praktycznej współpracy, solidarności oraz zewnętrznego wymiaru azylu i migracji. Na CEAS złożyło się pięć aktów praw-nych: dyrektywa recepcyjna, dyrektywa proceduralna, dyrektywa kwalifikacyjna oraz rozporządzenia Dublin III i Eurodac117.

W okresie napływu uchodźczej fali do Niemiec i innych państw UE w latach 2015–2016, niezależnie do zarządzania kryzysem uchodźczym, BMI zaangażowało się na rzecz poszerzenia kompetencji agencji Frontex i przekształcenia jej w Euro-pejską Straż Graniczną i Przybrzeżną (2016). W wydanym z tej okazji oświadcze-niu, szef resortu spraw wewnętrznych Th. de Mazière nie krył, że jego ministerstwo i rząd wyjątkowo aktywnie uczestniczyły w poszerzeniu mandatu Frontex i z udzia-łem 225 policjantów na 1500 ogóudzia-łem będą z zaangażowaniem uczestniczyć w wy-pełnianiu jego misji118.

116 Program sztokholmski – otwarta i bezpieczna Europa dla dobra i ochrony obywateli, „Dzien-nik Urzędowy Unii Europejskiej”, C 115/1 z 4.05.2010, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexU-riServ.do?uri=OJ:C:2010:115:0001:0038:pl:PDF.

117 Wspólny Europejski System Azylowy, https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/ files/e.../ceas_factsheet_pl.pd. Por. B. Koszel, Unia Europejska, Niemcy i problem uchodźców (2014–2016), „Rocznik Integracji Europejskiej” 2016, nr 10, s. 145.

118 Schutz der EU-Außengrenzen wird Realität. Die Bundesregierung, https://www.bundesre- gierung.de/Content /DE/Artikel/2016/10/2016-10-06-frontex-neu-aufgestellt.html. Por. Europäische Agentur für die Grenz- und Küstenwache nimmt ihre Arbeit auf, https://ec.europa.eu/germany/ news/ europ%C3%A4ische-agentur-f%C3%BCr-die-grenz-und-k%C3%BCstenwache- nimmt-ihre-arbeit- auf_de; Europejska Straż Graniczna i Przybrzeżna: ostateczne zatwierdzenie, http://www.consilium. europa.eu/pl/ press/press-releases/2016/09/14/european-border-coast-guard/.

2. Stałe Przedstawicielstwo Republiki Federalnej Niemiec przy Unii Europejskiej