Niemieckie Towarzystwo Polityki Zagranicznej ( Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik – DGAP)

Niemieckie Towarzystwo Polityki Zagranicznej jest jedną z najbardziej wpły-wowych instytucji w Niemczech, mającą olbrzymi wpływ na kształtowanie polityki zagranicznej, w tym i europejskiej państwa niemieckiego. Jego genezy można do-szukiwać się już w pierwszych powojennych miesiącach, kiedy to w lipcu 1945 r. mocarstwa okupacyjne zgodziły się na powołanie czasopisma naukowego „Europa-Archiv”, poświęconego problemom polityki zagranicznej. Jego frankfurckim wydaw-cą był Wilhelm Comides, a redaktorem naczelnym (od 1949 r.) Hermann Volle. W rok później powstała sekcja dokumentacyjna i biblioteka, w 1952 r. również we Frank-furcie nad Menem utworzono Instytut Polityki Europejskiej i Gospodarki. Nawiązane zostały bliskie kontakty z fundacjami i placówkami naukowymi ze Stanów Zjedno-czonych i Wielkiej Brytanii184. Posługując się wzorcami z tamtych krajów, a zwłasz-cza funkcjonowaniem nowojorskiego Council on Foreign Relations i londyńskiego Chatham House, w 1955 r. utworzono Niemieckie Towarzystwo Polityki Zagranicznej i siedzibę jego w rok później przeniesiono do stolicy. Prezydentem nowoutworzonego DGAP został polityk CDU, dyplomata i przedsiębiorca Günter Henle. Członkami To-warzystwa zostały najbardziej prominentne osoby ze świata polityki, biznesu, mediów i nauki. Wśród ówczesnych członków znaleźć można było m.in. Konrada Adenauera, Ericha Ollenhauera, Theodora Heussa, Heinricha von Brentano, Waltera Hallsteina, ale też i znanego brytyjskiego historyka i politologa Arnolda Toynbee. Do koła

wspie-182 Ibidem.

183 Publikationsreihen, https://www.swp-berlin.org/publikationsreihen/.

184 D. Eisermann, Außenpolitik und Strategiediskussion. Die Deutsche Gesellschaft für Auswär-tige Politik 1955 bis 1972, München 1999, s. 123.

rającego finansowo DGAP przystąpiło 53 przedsiębiorców związanych z przemysłem i gospodarką185.

W 1973 r. stanowisko dyrektora instytutu badawczego objął znany politolog Karl Kaiser, posiadający duże doświadczenie w badaniach europejskich. W Polsce znany był bardziej jako przewodniczący ze strony RFN, funkcjonującego od 1976 r. Forum dziennikarzy polskich i zachodnioniemieckich. W znacznym stopniu przyczynił się do zwiększenia autorytetu DGAP jako niezależnego ośrodka prowadzącego stojące na wysokim poziomie badania naukowe186. Jemu też przypadło zadanie przeprowadzki siedziby DGAP do Berlina i częściowe skompletowanie nowego zespołu badawczego, ponieważ część z dotychczasowych pracowników związana była również z uniwersy-tetami w Bonn, Kolonii, czy Bochum. Zjednoczenie Niemiec wymagało też przeorien-towania polityki badawczej DGAP i skoncentrowania jej na nowych zadaniach stoją-cych przed niemiecką polityką zagraniczną. Nową siedzibą DGAP stał się budynek byłej ambasady jugosłowiańskiej ulokowany w dzielnicy Berlin-Tiergarten.

W 2003 r. nowym dyrektorem instytutu badawczego został Eberhard Sandschne-ider z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie zajmujący się niemiecką polityką zagranicz-ną, relacjami transatlantyckimi i obszarem Dalekiego Wschodu. Zmiana nastąpiła też na stanowisku prezydenta DGAP, którą to funkcję na krótko objął baron Alfred von Oppenheim. W 2005 r. został zastąpiony przez przemysłowca Arenda Oetkera. Funk-cję dyrektora instytutu badawczego od listopada 2016 r. sprawuje prawniczka Daniela Schwarzer, wcześniej związana z niemiecką filią German Marshall Fund.

W 2017 r. DGAP liczyło 2600 członków. Wspierany był finansowo przez najwięk-sze firmy obecne na niemieckim rynku, m.in. Grupę Airbusa, Fundację Roberta Bo-scha, Fundację Otto Wollfa, Audi AG, Deutsche Post, Deutsche Telekom, The German Marshall Fund, Fundację Thyssena, koncern Rheinmetall AG, BASF AG i Bayer AG. Do ważnych i hojnych sponsorów należy również Urząd Spraw Zagranicznych187. Jego organy tworzą zarząd, 27-osobowe prezydium, 3-osobowa Rada Naukowa i Wydział Finansowy188.

Podstawowe cele i zadania DGAP zostały zawarte w statucie. W preambule okre-ślono, że jego zadaniem będzie wspieranie i naukowe pogłębianie problemów polityki międzynarodowej i europejskiej, zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa i ekonomii. DGAP zamierzało przyczynić się do międzynarodowej i europejskiej współpracy oraz międzynarodowego porozumienia. W statucie wskazano, że towarzystwo jest organi-zacją typu non-profit, zaangażowaną we wspólne dobro. Jest niezależne, ponadpartyj-ne i niezwiązaponadpartyj-ne z żadnymi szczególnymi interesami. W pkt 2 podkreślono, że celem DGAP jest „promowanie nauki i badań, a także edukacji w międzynarodowych i euro-pejskich kwestiach politycznych oraz promowanie tolerancji we wszystkich obszarach kultury i koncepcji porozumienia międzynarodowego”189.

185 K. Birrenbach, 25 Jahre Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik, „Europa-Archiv” 1980, nr 12, s. 367.

186 50 Jahre Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik e.V., Bonn–Berlin 2005, https://dgap. org/de/gesellschaft /ueber-uns/geschichte.

187 Ibidem.

188 Die Organe der DGAP, https://dgap.org/de/gesellschaft/ueber-uns/gremien.

189 Satzung der Deutschen Gesellschaft für Auswärtige Politik e. V., Fassung vom 23. November 2017, https://dgap.org/de/gesellschaft/ueber-uns/satzung.

DGAP określa siebie jako krajową sieć konsultacji w zakresie polityki zagranicznej, która wnosi konkretny wkład w debatę na temat polityki zagranicznej w Niemczech. Doradza decydentom w polityce, biznesie i społeczeństwie obywatelskim, informuje opinię publiczną o sprawach dotyczących kwestii międzynarodowych, wzmacnia jed-ność społeczną w zakresie polityki zagranicznej i promuje niemiecką politykę zagra-niczną w świecie190.

Podobnie jak w przypadku SWP, DGAP posiada instytut badawczy, często okre-ślany jako think tank, który prowadzi działalność naukowo-badawczą, organizuje kon-ferencje naukowe, opracowuje i realizuje projekty międzynarodowe. Cele instytutu określone zostały w trzech punktach:

1) badania zorientowane na praktykę na styku polityki, gospodarki, nauki i mediów. 30 zewnętrznych ekspertów prowadzi badania w 10 programach pokrywających się z punktami ciężkości zadań nakreślonych przez DGAP;

2) moderowanie dyskusji zewnętrznych na różnego rodzaju konferencjach tematycz-nych, w kołach dyskusyjtematycz-nych, w grupach studyjnych z udziałem wysokiej rangi przedstawicieli ze sfery polityki i gospodarki;

3) doradztwo w zakresie operacyjnej polityki zagranicznej. Eksperci DGAP corocz-nie publikują liczne opracowania i analizy dotyczące bieżących problemów zwią-zanych z polityką zagraniczną, opracowują i proponują konkretne rozwiązania. W tym sensie instytut badawczy DGAP postrzega siebie jako nowoczesny think tank, pełniący rolę politycznego doradcy i katalizatora różnych działań w polityce zagranicznej191.

W berlińskiej siedzibie DGAP często organizowane są międzynarodowe konfe-rencje, robocze seminaria i wykłady gościnne. Zapraszani są politycy z pierwszych stron gazet, krajowi i zza granicy, koronowane głowy, czy szefowie rządów. Wykłady te mają charakter prestiżowy, są komentowane na łamach prasy niemieckiej, w radio i telewizji. Rocznie DGAP organizuje ok. 200 dyskusji podiumowych, konferencji i posiedzeń. Za pośrednictwem swoich przedstawicielstw regionalnych usytuowanych na terenie całej federacji, a zwłaszcza w Nadrenii Północnej Westfalii, Hamburgu, Bremie, Monachium, Frankfurcie nad Menem, Saksonii i Badenii-Wirtembergii pod szyldem DGAP organizowane są różnego rodzaju imprezy i spotkania. Tzw. Fora re-gionalne koordynuje Evelyn Rehmp.

Badania prowadzone w DGAP koncentrują się wokół zespołów prowadzących konkretne programy badawcze. Dotyczą one Azji, stosunków francusko-niemieckich, globalizacji i gospodarki światowej, Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki, USA i sto-sunków transatlantyckich. Centrum Roberta Boscha zajmuje się problemami Europy Środkowo-Wschodniej, Rosją i Azją Centralną. Specjalny zespół prowadzi szkolenia dla dyplomatów i osób, które pragną zajmować się dyplomacją. Obok Niemców na szkoleniach przebywają obywatele państw azjatyckich, Kaukazu, Bliskiego Wschodu i Europy Środkowo-Wschodniej192.

Z punktu widzenia europejskiej polityki Niemiec, szczególną rolę w DGAP odgry-wa istniejący od 2006 r. czteroosobowy zespół pracujący w Centrum Alfreda Oppen-heimera ds. pytań o przyszłość Europy. Przygotowuje on analizy i raporty dla

instytu-190 Das Netzwerk für Außenpolitik, https://dgap.org/de/gesellschaft/ueber-uns.

191 Der Think tank, https://dgap.org/de/gesellschaft/ueber-uns.

cji rządowych, pomagając w formułowaniu celów dla polityki europejskiej Niemiec i jednocześnie przedkłada propozycje różnych rozwiązań dla całej Unii Europejskiej. Funkcjonuje w sieci badawczej European Policy Institutes Network (EPIN), Euro-Me-diterranean Study Commission (EuroMeSCo) i Europäische Bewegung Deutschland (EBD).

Punktami ciężkości w zainteresowaniach Centrum są aktualne problemy polityki zagranicznej UE, dalsze poszerzenia tej organizacji, zwłaszcza o Bałkany Zachod-nie, reforma Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, polityka europejska RFN, rola Niemiec w UE oraz podstawowe problemy UE193.

Przed wyborami parlamentarnymi w Niemczech jesienią 2017 r. eksperci DGAP wspólnymi siłami przygotowali interesujące opracowanie „Zewnętrzne polityczne wyzwania dla następnego rządu federalnego. Siły, słabości, szanse i ryzyka” (Außen-politische Herausforderungen für die nächste Bundesregierung. Stärken, Schwächen, Chancen und Risiken).Wskazali w nim, że w ostatnich latach rola międzynarodowa i europejska Niemiec uległa znaczącemu wzmocnieniu. Konkretnymi przykładami gotowości rządu federalnego do przejęcia większej odpowiedzialności za stabilność, pokój i bezpieczeństwo w świecie jest niemieckie zaangażowanie w UE, przewodnia rola wobec Rosji, misje Bundeswehry na Bliskim i Środkowym Wschodzie, w ramach ONZ w Afryce i stacjonowanie jednostek Bundeswehry na terytorium państw sojusz-niczych NATO. W opinii autorów raportu, nowy rząd niemiecki w nadchodzących latach będzie skonfrontowany z koniecznością podejmowania decyzji w kluczowych sprawach związanych z polityką zagraniczną, bezpieczeństwa i obrony. Podkreślono, że tradycyjnie polityka niemiecka opiera się na trzech filarach:

1) integracja z opartymi na zachodnich regułach globalnych strukturach porządku międzynarodowego, których umocnienie jest deklarowanym interesem polityki niemieckiej;

2) integracja europejska w formie UE, która chroni interesy Niemiec, umożliwiła i wzmocniła ich obecną siłę polityczną i gospodarczą;

3) współpraca z USA, będąca gwarancją ich bezpieczeństwa.

Zalecając podjęcie pewnych działań wobec Rosji i Azji, Bliskiego Wschodu i Pół-nocnej Afryki oraz Stanów Zjednoczonych, wiele miejsca poświęcono Unii Europej-skiej. Przyznaje się, że to dzięki tej najważniejszej dla Niemców organizacji mogą oni czerpać ogromne korzyści ze stabilności gospodarczej i politycznej, którą zagwaran-towała integracja europejska w ciągu ostatnich dziesięcioleci194.

Autorzy wyrazili opinię, że dalsza stabilizacja UE stoi pod znakiem zapytania. Istnieje obawa, że siły odśrodkowe przejmą kontrolę nad UE lub też – co będzie po-zytywnym scenariuszem – integracja pod przywództwem Francji i Niemiec ulegnie pogłębieniu. UE mogą zdestabilizować brexit jak również różne działania ze strony USA, Rosji i Chin. Pogłębiona integracja gospodarczo-społeczna i w sferze bezpie-czeństwa byłaby najlepszą odpowiedzią, gdyż wówczas UE uzyska większe pole manewru w globalizującym się świecie. Warunkiem odzyskania „twórczej mocy”

193 Alfred von Oppenheim-Zentrum für Europäische Zukunftsfragen. Schwerpunkte, https://dgap. org/de/think-tank/program/aoz.

194 Ch. Mölling, D Schwarzer (red.), Außenpolitische Herausforderungen für die nächste Bun-desregierung. Stärken, Schwächen, Chancen und Risiken, https://dgap.org/de/think-tank/publikatio- nen/dgapkompakt/aussenpolitische-herausforderungen-fuer-die-naechste.

byłaby formalna rezygnacja z narodowej suwerenności i przeniesienie jej na ogólny szczebel UE.

Końcowe postulaty i zalecenia ekspertów w zakresie polityki europejskiej spro-wadzały się do konieczności utworzenia nowych instytucji bądź wzmocnienia już istniejących w zakresie personelu i wsparcia finansowego. Dotyczyć to miało zwłaszcza UE i jej polityki wobec Bałkanów Zachodnich, Rosji i zarządzania kry-zysowego. Siłę i stabilność UE zapewnić może tylko ścisłe partnerstwo niemiec-ko-francuskie pod rządami prezydenta E. Macrona. Pochwalono obecny kurs na wzmocnienie obronności RFN, ale zalecano konsekwencję w działaniu, utworzenie Narodowej Rady Bezpieczeństwa i wzmocnienie kooperacji w UE w zakresie sił zbrojnych, uzbrojenia, policji i tajnych służb. Generalnie uważano, że niemiecka polityka zagraniczna potrzebuje więcej środków, aby odpowiednio wcześniej re-agować na zagrożenia, określić stopień niebezpieczeństwa i zapewnić odpowiednią reakcję. Reprezentujący niemieckie interesy rząd odpowiednio wcześniej powinien informować społeczeństwo obywatelskie o swoich zamierzeniach i przekonywać je do podejmowania odpowiednich działań195.

DGAP dysponuje wyspecjalizowaną, dostępną dla czytelników z zewnątrz biblio-teką i centrum informacyjnym. Regularnie pronumeruje i wymienia 200 naukowych periodyków z Niemiec i całego świata. Zasoby liczą ponad 85 tys. woluminów, nie licząc zbiorów elektronicznych. Współpracując z bazą danych „Internationale Bez-iehungen und Länderkunde” (IBLK) umożliwia w ten sposób dostęp do olbrzymiej literatury koncentrującej się na zagadnieniach priorytetowych dla podejmowanych statutowych badań196.

Największy poziom merytoryczny reprezentuje pismo „Internationale Politik” (IP), które jest uznawane za jeden z najważniejszych światowych periodyków nauko-wych poświęconych polityce zagranicznej. Od 1946 do 1994 r. występowało pod na-zwą „Europa-Archiv” i do września 2009 r. ukazywało się w cyklu miesięcznym. Po przejęciu wydawnictwa w 1995 r. przez DGAP formuła pisma uległa poszerzeniu. Pismo stało się dwumiesięcznikiem. W rok później dzięki patronatowi ambasady RFN w Moskwie zaczęła się ukazywać jego edycja rosyjskojęzyczna (dwumiesięcznik), a od 2000 r. anglojęzyczna w formie kwartalnika (Transatlantic Edition). Od czerw-ca 2005 r. przy współpracy ambasady RFN w Pekinie ukazuje się również w formie kwartalnika wersja chińska. Od 2012 r. pod nazwą „Berlin Policy Journal” „IP” ukazu-je się po angielsku, ale tylko w wersji elektronicznej. W latach 2003–2009 redaktorem naczelnym była Sabine Rosenbladt, a od 2009 do 2017 r. – Sylke Tempel197.

Panoramę wydawnictw DGAP uzupełniają inne periodyki naukowe, które są miej-scem dla szerszych, ale i bardziej specjalistycznych analiz. Są one dostępne w formie elektronicznej. Ukierunkowany z reguły na jeden szerszy temat, ale analizowany pod różnym kątem jest „DGAP-Jahrbuch Internationale Politik”. Wśród specjalistycznych analiz z pewnością na wyróżnienie zasługuje „DGAPanalyse”, które chętnie podejmu-je problematykę unijną. Dla przykładu w latach 2016–2017 zamieszczono tam inte-resujące opracowania dotyczące wyzwań i perspektyw dla Partnerstwa Wschodniego

195 Ibidem.

196 Das Informationszentrum, https://dgap.org/de/think-tank/ueber-uns.

197 Deutschlands führende außenpolitische Zeitschrift, https://zeitschrift-ip.dgap.org/de/ueber- uns.

UE, konieczności wypracowania wspólnej strategii państw UE dla strefy euro, czy postrzegania mocarstwowej roli RFN w UE przez Francję, Grecję i Polskę198.

Bardziej szczegółowy charakter mają „DGAPkompakt” i „DGAPbericht”. Wywia-dy z politykami i naukowcami zamieszczane są na łamach „DGAPinterview”. „Fünf Fragen” to również krótki materiał analityczny zawierający pięć pytań, na które au-torzy próbują znaleźć odpowiedź, np. co obecnie dzieje się ze WPBiO UE i z jakimi problemami jest ona konfrontowana199.