PROJEKTY REWITALIZACJI PRZESTRZENI NADRZECZNYCH I ICH ZNACZENIE DLA TURYSTYKI I REKREACJI
2. Mo ĪliwoĞci finansowania projektów rewitalizacji – zarys problemu
Bez wzglĊdu na wynikające z rewitalizacji korzyĞci dla Ğrodowiska za-równo przyrodniczego, jak i spoáecznego, jest to proces niezwykle kosztowny, wymagający niejednokrotnie niebagatelnych nakáadów finansowych. W bardzo rzadkich przypadkach finansowanie przedsiĊwziĊü rewitalizacyjnych realizo-wane jest z funduszy wáasnych gminy. Zwykle wymaga to wspóáfinansowania zewnĊtrznego.
Udziaá Ğrodków Unii Europejskiej we wspóáfinansowaniu projektów doty-czących rewitalizacji w skali lokalnej i miĊdzynarodowej odnosi siĊ jeszcze do okresu przedakcesyjnego, w którym realizacja tego typu projektów byáa moĪli-wa w ramach Programu Phare 2000 oraz Phare EBC5.
JednakĪe dopiero peáen udziaá Polski w unijnej polityce strukturalnej oraz polityce spójnoĞci otworzyá nowe moĪliwoĞci dla dziaáaĔ zmierzających do zagospodarowania zdegradowanych terenów, jak równieĪ przywracania ich do takiego stanu, który pozwalaáby na peánienie przez nie nowych, przyrodniczo i spoáecznie poĪądanych funkcji6. W latach 2004–2006 w ramach przygotowa-nia Narodowego Planu Rozwoju jako bazy dla wykorzystaprzygotowa-nia Ğrodków finan-sowych UE w Polsce, po raz pierwszy zwrócono uwagĊ na znaczenie projektów dotyczących rewitalizacji dla rozwoju przedsiĊwziĊü lokalnych. Uznanie rangi tychĪe zaleĪnoĞci doprowadziáo do okreĞlenia zasad finansowania programów rewitalizacji w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju
4 K. Czoch, K. Kulesza, T. Walczykiewicz, op.cit., s. 125.
5 Raport o rozwoju i polityce regionalnej, Departament Koordynacji Programów Regio-nalnych MRR, Warszawa, listopad 2007, s. 109–111.
6 Por. na przykáad M. Kopeü, Rewitalizacja miejskich obszarów zdegradowanych, C.H. Beck, Warszawa 2010; O budowie metod rewitalizacji w Polsce – aspekty wybrane, red.
K. Skalski, Instytut Spraw Publicznych, Kraków 2010.
gionalnego (ZPORR) wspóáfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). JednoczeĞnie, w tym okresie programowania umoĪli-wiono realizacjĊ projektów rewitalizacyjnych w ramach wspóápracy miĊdzy-narodowej dziĊki inicjatywie INTERREG III takĪe wspóáfinansowanej z EFRR7.
W kolejnym okresie programowania (2007–2013) cele Narodowej Strate-gii SpójnoĞci byáy i są realizowane za pomocą tak zwanych programów opera-cyjnych (zarządzanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego), progra-mów regionalnych (tak zwanych regionalnych prograprogra-mów operacyjnych, zarzą-dzanych przez zarządy poszczególnych województw) oraz projektów wspóá-finansowanych ze strony instrumentów strukturalnych. Projekty dotyczące re-witalizacji miĊdzy innymi obszarów miejskich i poprzemysáowych są realizo-wane w ramach wybranych osi priorytetowych 16 regionalnych programów operacyjnych wspóáfinansowanych z EFRR, natomiast projekty pozwalające na wspóápracĊ miĊdzynarodową, takĪe te dotyczące dziaáaĔ proĞrodowiskowych (rekultywacja i rewitalizacja obszarów zdegradowanych) wpisują siĊ w progra-my Europejskiej Wspóápracy Terytorialnej (EWT), które równieĪ wspóáfinan-sowane są ze Ğrodków EFRR. Obecnie w ramach EWT realizowane są trzy za-sadnicze typy programów: transgraniczne, transnarodowe i miĊdzyregionalne.
Polska uczestniczy w dziesiĊciu programach EWT, wĞród których siedem doty-czy wspóápracy transgranicznej, dwa to programy transnarodowe (Region Mo-rza Baátyckiego i Europa ĝrodkowa) oraz program wspóápracy miĊdzyregional-nej INTERREG IVC8.
Program transnarodowy Europa ĝrodkowa skierowany jest do wspóáfinan-sowania projektów, których budĪet caákowity mieĞci siĊ w przedziale od 1 od 5 milionów euro. W wyjątkowych przypadkach dopuszczalne są projekty o mniejszym, jak równieĪ wiĊkszym budĪecie. NaleĪy odnotowaü, Īe partnerzy pochodzący z Czech, WĊgier, Polski, Sáowacji i Sáowenii mogą uzyskaü do-finansowanie kosztów kwalifikowalnych projektu do 85%, natomiast wysokoĞü dofinansowania dla wnioskodawców pochodzących z Austrii, Niemiec, Wáoch wynosi do 75%. WĞród swoich priorytetów program Europa ĝrodkowa zawiera
7 A. CzyĪewska, Finansowanie procesów rewitalizacji – dobre praktyki czáonków stowa-rzyszenia Forum Rewitalizacji, Stowarzyszenie Forum Rewitalizacji, Sopot, 20 czerwca 2008 roku, s. 2–3, www.sopot.pl/.../Rewitalizacja/rewitalizacja.../finansowanie_procesxw (26.03.2013).
8 Por. na przykáad http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/OrganizacjaFunduszyEuro pejskich/Strony/NSS.aspx (6.03.2013).
jeden związany ze Ğrodowiskiem. Dotyczy on redukcji ryzyka oraz skutków zagroĪeĔ naturalnych i wywoáanych dziaáalnoĞcią czáowieka, wpisując siĊ w miĊdzynarodowe projekty rewitalizacji, takie jak REURIS.
Jednym ze sztandarowych projektów unijnych, w ramach którego realizo-wane są prace rewitalizacyjne jest REURIS. Projekt ten, wspóáfinansowany ze Ğrodków EFRR, realizowany jest w ramach programu INTERREG IV Europa ĝrodkowa. Priorytet 3. Odpowiedzialne korzystanie ze Ğrodowiska, obszar in-terwencji P 3.1. Rozwój wysokiej jakoĞci Ğrodowiska poprzez zarządzanie za-sobami naturalnymi i dziedzictwem oraz ich ochroną. Celem projektu jest stwo-rzenie kompleksowej strategii rozwiązywania problemów spoáeczno-ekono-micznych, ekologicznych i przestrzennych, a takĪe wypracowanie metod, na-rzĊdzi i procedur niezbĊdnych do sprostania wyzwaniom związanym z rewitali-zacją miejskich przestrzeni nadrzecznych9. Realizacja celu tego projektu odby-wa siĊ poprzez: wypracoodby-wanie i przetestoodby-wanie strategicznego podejĞcia do rewitalizacji przestrzeni nadrzecznych, uwzglĊdniającego zarówno specyfikĊ miast, jak i regionów, wskazanie i sprawdzenie wspólnych metod i procedur pracy zespoáów multidyscyplinarnych oraz konsultacji spoáecznych. WaĪne jest takĪe wskazanie barier, ograniczających realizacjĊ rewitalizacji przestrzeni nad-rzecznych oraz sposobów ich usuwania, w tym poprzez realizacjĊ projektów pilotaĪowych oraz transfer wiedzy i know-how w zakresie proprzyrodniczego zagospodarowania miejskich przestrzeni nadrzecznych. Niejakim sukcesem juĪ osiągniĊtym jest zwiĊkszenie siĊ ĞwiadomoĞü lokalnych spoáecznoĞci dotyczą-cej znaczenia przestrzeni nadrzecznych w miastach w wyniku realizacji wspom-nianych projektów10.
W projekcie uczestniczy 8 partnerów reprezentujących 6 regionów w trzech paĔstwach. Są to: Polska (Katowice, Bydgoszcz), Republika Czeska (Pilzno, Brno) oraz Niemcy (Stuttgart, Lipsk). Gáówny Instytut Górniczy w Ka-towicach jest koordynatorem caáoĞci projektu, a uniwersytet w Lipsku jest part-nerem odpowiedzialnym za propagowanie wyników. Pozostali partnerzy są dysponentami 6 terenów nadrzecznych, których projekt dotyczy.
9 Rzeki w miastach – przestrzenie peáne Īycia. PodrĊcznik, Zespóá Projektowy REURIS, Katowice–Stuttgart 2011, s. 2–5.
10 Przestrzenie nadrzeczne – obszary peáne Īycia, „Reuris Newsletter” 2012, nr 6.