Programy rewitalizacyjne przestrzeni nadrzecznych w Bydgoszczy

Bydgoszcz jest miastem, w którym jednym z najwaĪniejszych elementów kreujących jego krajobraz jest Brda oraz Kanaá Bydgoski. ĝcisáe związki miasta z tymi ciekami trwające od wielu wieków odcisnĊáy na przestrzeni przyrodni-czej i kulturowej wyraĨne piĊtno. Jednak po dáugim okresie prosperity gospo-darczej, opartej na wykorzystaniu Brdy i kanaáu, podobnie jak w innych mia-stach nadrzecznych, nastąpiá proces odwracania siĊ od rzeki. W tym wáaĞnie zjawisku upatruje siĊ jeden z elementów (zwáaszcza spoáeczny) powodujący silną degradacjĊ przestrzeni nadrzecznej miasta. W celu odnowy i zachowania specyficznych zaáoĪeĔ krajobrazowych przystąpiono do opracowania, a nastĊp-nie realizacji projektów rewitalizacyjnych. Istotny oraz nastĊp-niezwykle motywujący do dziaáania, zarówno wáadze administracyjne, jak i spoáecznoĞci lokalne, jest równieĪ fakt, Īe zaáoĪenie przestrzenne zwane Bydgoskim WĊzáem Wodnym jest integralną czĊĞcią MiĊdzynarodowej Drogi Wodnej E70, áączącej EuropĊ Zachodnią ze Wschodnią.

W mieĞcie realizowane byáy dotychczas trzy projekty rewitalizacji, doty-czące róĪnych obszarów miasta ĞciĞle jednak związanych z Brdą i Kanaáem Bydgoskim.

3.2.1. Program Rewitalizacji i Rozwoju Bydgoskiego WĊzáa Wodnego

Jest to projekt wchodzący w skáad programu „Wykorzystanie ĝródlądo-wych Dróg Wodnych dla Rozwoju Regionalnego” finansowanego przez IN-TERREG IIIB Region Morza Baátyckiego¹³. NajwaĪniejszymi celami projektu byáy:

a) zwiĊkszenie roli Bydgoszczy na szlaku wodnym Berlin–Kaliningrad poprzez poprawĊ jakoĞci infrastruktury nadbrzeĪnej;

b) modernizacja miejskiego systemu wodno-kanalizacyjnego;

13 Rzeki w miastach…, s. 79.

c) bagrowanie Brdy oraz Kanaáu Bydgoskiego;

d) wyznaczenie pewnych wytycznych do promowania BWW;

e) stworzenie nowej toĪsamoĞci nadrzecznych przestrzeni miejskich;

f) odnowa dawnych terenów rekreacyjnych;

g) rozwój turystyki i rekreacji.

MoĪna stwierdziü, Īe prace podporządkowane tak sformuáowanym celom mają przywróciü dawną toĪsamoĞü miasta jako „bliskiego rzece” oraz zachowaü bogactwo dziedzictwa naturalnego i kulturowego Bydgoszczy jako „wodnej stolicy Polski”¹⁴.

W ramach tego projektu zrealizowano równieĪ przebudowĊ mariny

„Gwiazda”, rozpoczĊto budowĊ mariny „Zawisza” oraz oddano do uĪytku przy-stanki tramwaju wodnego, a takĪe zmodernizowano trzy kilometry bulwarów.

3.2.2. Rewitalizacja naturalnych i kulturowych zasobów Wyspy MáyĔskiej oraz obszarów przylegáych

Wyspa MáyĔska o powierzchni okoáo 6,5 ha to obszar o przemysáowej hi-storii. Oddzielona od Bydgoszczy Brdą oraz jej odnogą Máynówką byáa miej-scem lokalizacji máynów, spichlerzy, tartaków, warsztatów sukienniczych czy teĪ szewskich. Nie moĪna teĪ nie wspomnieü o jej funkcji królewskiego cen-trum menniczego, które peániáa w XVI i XVII wieku. Jednak lata zaniedbaĔ w sferze przyrodniczej i architektonicznej doprowadziáy do licznych zniszczeĔ, co z kolei doprowadziáo do swoistego wyalienowania wyspy z przestrzeni miej-skiej Bydgoszczy.

Zasadnicze cele projektu rewitalizacji wyspy zakáadaáy renowacjĊ zabyt-kowych obiektów w celu peánego wykorzystania kulturowego, turystycznego i rekreacyjnego jej potencjaáu. CaáoĞü projektu zrealizowana zostaáa w czterech etapach w latach 2006–2011:

a) etap I – „Rewitalizacja Wyspy MáyĔskiej w celach rozwoju przedsiĊ-biorczoĞci” (2006–2007) – to okres renowacji i adaptacji budynku przy ulicy Mennicy 6 na potrzeby funkcjonującego tam wspóáczeĞnie Centrum Pracy i PrzedsiĊbiorczoĞci, budowy trzech stylizowanych káadek miĊdzy wyspą a resztą miasta oraz odtworzenia kompleksu za-bytkowego kanaáu MiĊdzywodzie;

14 Ibidem, s. 78.

b) etap II – „Renowacja obiektów dziedzictwa kulturowego na Wyspie MáyĔskiej w Bydgoszczy (2007 – 2009) – obejmowaá renowacjĊ ko-lejnych piĊciu zabytkowych budynków i ich adaptacjĊ na potrzeby kompleksu muzealnego;

c) etap III – „Budowa infrastruktury rekreacyjnej Wyspy MáyĔskiej i jej najbliĪszego otoczenia” (2008–2010) – w ramach tego etapu odnowio-no zabytkową ulicĊ, wybudowaodnowio-no amfiteatr oraz plac zabaw, jak rów-nieĪ wykonano rekultywacjĊ terenów zielonych i odbudowano przystaĔ;

d) etap IV – „Rewitalizacja zdegradowanych terenów sportowych” (lata 2009–2011) – zakoĔczyá siĊ wybudowaniem mariny oraz odbudowa-niem przystani znajdujących siĊ po póánocnej stronie wyspy¹⁵.

3.2.3. Program rewitalizacji Starego Kanaáu

Stary Kanaá jest pozostaáoĞcią po XVIII-wiecznym zaáoĪeniu hydrotech-nicznym, bĊdącym czĊĞcią wiĊkszego zaáoĪenia, jakim wspóáczeĞnie jest Droga Wodna E70. W latach ĞwietnoĞci kanaáu otaczająca go przestrzeĔ byáa równieĪ waĪną czĊĞcią miasta. Znajdujący siĊ nad kanaáem park miejski o powierzchni okoáo 65 ha stanowiá miejsce chĊtnie odwiedzane przez mieszkaĔców, a jego planowe zaáoĪenie z początków XX wieku byáo walorem podnoszącym jego atrakcyjnoĞü.

Zanik znaczenia gospodarczego Starego Kanaáu doprowadziá do czĊĞcio-wego jego zasypania w latach siedemdziesiątych ubiegáego wieku i utraty przez park atrakcyjnoĞci. Najbardziej zniszczona, Ğródmiejska, czĊĞü parku o po-wierzchni okoáo 3 ha zostaáa objĊta wáaĞnie tym projektem, realizowanym w drugiej poáowie 2011 roku. Jego zasadniczym celem byáa realizacja zagospo-darowania uwypuklającego nietypowe uksztaátowanie terenu umoĪliwiające mieszkaĔcom wypoczynek w sąsiedztwie wody, ale równieĪ dziaáania z zakresu zwiĊkszenia i zachowania istniejącej juĪ bioróĪnorodnoĞci. W efekcie prac nad realizacją projektu stworzono nową, uporządkowaną przestrzeĔ publiczną, za-chowującą jednak swoją wartoĞü historyczną i kompozycyjną. Wprowadzono teĪ wiele elementów sáuĪących wypoczynkowi i rekreacji, takich jak: place

15 Ibidem, s. 81–82.

wypoczynkowe, schody, ĞcieĪki, káadki, liczne miejsca odpoczynku, place zbaw dla dzieci i tym podobne¹⁶.

Ponownie zrewitalizowany obszar parku nad Starym Kanaáem staje siĊ miejscem wypoczynku, rekreacji oraz spotkaĔ zarówno mieszkaĔców, jak i przybywających do Bydgoszczy turystów.

Podsumowanie

KaĪdą poprawĊ stanu komponentów Ğrodowiska przyrodniczego i kultu-rowego naleĪy postrzegaü jako szansĊ, a nie zagroĪenie. Odnowienie zaáoĪeĔ parkowych, wprowadzenie terenów zielonych w obszary o Ğcisáej zabudowie oraz wszelkie dziaáania na substancji budowlanej zmierzające do poprawy per-cepcji estetycznej w szybkim czasie przydają takim miejscom odbiorców. JeĪeli dodatkowo miejsca takie legitymują siĊ specyficznym dziedzictwem kulturo-wym, to moĪna zaáoĪyü, Īe bĊdą one wykorzystywane na cele wypoczynkowe (zrewitalizowane tereny wokóá ĝlepiotki w Katowicach), rekreacyjne oraz tury-styczne (zrewitalizowane obszary Bydgoskiego WĊzáa Wodnego).

OczywiĞcie ranga ich jest róĪna. Trudno bowiem zakáadaü, Īe dolina ĝle-piotki stanie siĊ atrakcją ponadlokalną, a bydgoska Wyspa MáyĔska czy pow-staáe w wyniku rewitalizacji obiekty infrastruktury turystyki wodnej osiągną znaczenie miĊdzynarodowe. WaĪne jest jednak, Īe obszary poddane rewitaliza-cji wprowadzają w caáe zaáoĪenie przestrzenne miasta nowe wartoĞci krajobra-zu, stanowiące waĪny walor z punktu widzenia turystyki, jak równieĪ promocji miasta.

NaleĪy jednoczeĞnie podkreĞliü wagĊ Ğrodków finansowych niezbĊdnych dla realizacji tego typu projektów. Z tego wzglĊdu na uwagĊ zasáuguje znacze-nie unijnych funduszy w procesie ich wspóáfinansowania. Biorąc pod uwagĊ przygotowania planu finansowego na kolejny okres programowania unijnej polityki spójnoĞci, naleĪy mieü nadziejĊ, Īe równieĪ w latach 2014–2020 bĊdą istniaáy formalne moĪliwoĞci wspóáfinansowania przedsiĊwziĊü rewitalizacyj-nych ze Ğrodków UE.

16 Temat rzeka…, s. 65–67.

Literatura

Czoch K., Kulesza K., Walczykiewicz T., Renaturyzacja i rewitalizacja rzek i potoków jako element zrównowaĪonego rozwoju dolin rzecznych, w: Prawne, administra-cyjne i Ğrodowiskowe uwarunkowania zagospodarowania dolin rzecznych, red.

B. WiĊzik, WyĪsza Szkoáa Administracji w Bielsku-Biaáej, Bielsko-Biaáa 2010.

CzyĪewska A., Finansowanie procesów rewitalizacji – dobre praktyki czáonków stowa-rzyszenia Forum Rewitalizacji, Stowarzyszenie Forum Rewitalizacji, Sopot, 20 czerwca 2008 roku, www.sopot.pl/.../Rewitalizacja/rewitalizacja.../finansowanie _procesxw (26.03.2013).

http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/OrganizacjaFunduszyEuropejskich/Strony/NSS .aspx (6.03.2013).

Klecki J., Rewitalizacja przestrzeni nadrzecznych na przykáadzie doliny rzeki ĝlepiotki w Katowicach, maszynopis pracy dyplomowej napisanej w ramach studiów po-dyplomowych „Nowoczesna Gospodarka Przestrzenna”, GWSH, Katowice 2011.

Kopeü M., Rewitalizacja miejskich obszarów zdegradowanych, C.H. Beck, Warsza- wa 2010.

O budowie metod rewitalizacji w Polsce – aspekty wybrane, red. K. Skalski, Instytut Spraw Publicznych, Kraków 2010.

Przestrzenie nadrzeczne – obszary peáne Īycia, „Reuris Newsletter” 2012, nr 6.

Raport o rozwoju i polityce regionalnej, Departament Koordynacji Programów Regio-nalnych MRR, Warszawa, listopad 2007.

Rzeki w miastach – przestrzenie peáne Īycia. PodrĊcznik, Zespóá Projektowy REURIS, Katowice–Stuttgart 2011.

Temat rzeka. Rewitalizacja rzek miejskich: przewodnik praktyczny, red. K. Lange, S. Nissen, Project REURIS, 2012.

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku Prawo wodne, t.j. DzU z 2012 roku, poz. 145, dziaá I, rozdz. 3, art. 26.

ĩelazo J., Renaturyzacja rzek i dolin, „Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich”

2006, nr 4 (1).

EUROPEAN UNION FUNDS FINANCING THE REVITALIZATION