EKONOMICZNE PROBLEMY TURYSTYKI NR 2 (22)

EKONOMICZNE PROBLEMY TURYSTYKI NR 2 (22)

ĝRODKI UNIJNE W GOSPODARCE TURYSTYCZNEJ

STUDIA PRZYPADKÓW

Tom II

SZCZECIN 2013

Marek Górski – przewodniczący Rady Wydawniczej

Edyta àongiewska-Wijas – redaktor naczelna, dyrektor Wydawnictwa Naukowego

Rada Naukowa

Ausrine Armaitiene, Klaipeda University, Litwa Volkan Altinta, Bonn University, Niemcy

Stefan Bosiacki, AWF PoznaĔ

Nerine Bresler, University of Johannesburg, Republika Poáudniowej Afryki Barbara Marciszewska, AWFiS GdaĔsk

Aleksander Panasiuk (przewodniczący), Uniwersytet SzczeciĔski Andrzej Rapacz, UE Wrocáaw

Maija RozƯte, School of Business Administration TurƯba, Tourism Department, àotwa Józef Sala, UE Kraków

Ralf Scheibe, Universität Greifswald, Niemcy

Muzaffer Uysal, Virginia Polytechnic Institute and State University, USA Bogdan Wáodarczyk, Uniwersytet àódzki

Lista recenzentów znajduje siĊ na stronie internetowej czasopisma www.wzieu.pl

Redaktor naukowy dr hab. Beata Meyer prof. US

Redaktor tematyczny Aleksander Panasiuk

Sekretarz redakcji Marta Bordun

Redaktor statystyczny Marcin Hundert

Redakcja jĊzykowa Barbara Pawlikowska

Korektor Renata Bacik

Skáad komputerowy Halina Lipiec

Projekt okáadki Tomasz MaĔkowski

Publikacja zostaáa dofinansowana ze Ğrodków Narodowego Centrum Nauki w ramach projektu badawczego nr N114 333740

Wersja papierowa zeszytu jest wersją pierwotną

Streszczenia opublikowanych artykuáów są dostĊpne w adnotowanej bibliografii zagadnieĔ ekonomicznych BazEkon;

http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php

© Copyright by Uniwersytet SzczeciĔski, Szczecin 2013

ISSN 1640-6818 ISSN 1644-0501

WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIēSKIEGO

Wydanie I. Ark. wyd. 9,5. Ark. druk. 12,7. Format B5. Nakáad 120 egz

WstĊp ... 5

Anna Ostrowska-Tryzno, Karolina Go áĊbieska – Realizacja kon- cepcji LEADER przez lokalne grupy dziaáania na przykáadzie

Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo” ... 7 Anna Sammel, Anna J Ċczmyk – Euroregionalne projekty turystycz-

ne w województwie zachodniopomorskim dofinansowane w ra-

mach programu INTERREG III A i INTERREG IV A ... 25 Beata ĩelazko – Wykorzystanie Ğrodków unijnych w realizacji kon-

cepcji marketingu regionalnego i marketingu regionu w sferze tu-

rystyki ... 41 Joanna Geresz, Dagmara Fiszer – Fundusze strukturalne

dla rozwoju turystyki w województwie mazowieckim w latach 2007–2013 ... 57 El Ībieta Grzelak-Kostulska, Beata Hoáowiecka – Fundusze struktu-

ralne jako czynnik stymulujący rozwój sektora turystycznego w regionie kujawsko-pomorskim ... 73 Eugenia Panfiluk – Oddzia áywanie instrumentów unijnych na dzia-

áalnoĞü inwestycyjną w sektorze turystycznym ... 91 Katarzyna Czech, Grzegorz Jankowski, Sáawomir Pytel – Finan-

sowane ze Ğrodków unijnych projekty rewitalizacji przestrzeni nadrzecznych i ich znaczenie dla turystyki i rekreacji – wybrane przykáady ... 111 Jacek Gancarczyk – Znaczenie Ğrodków z funduszy UE dla rozwoju

turystyki w Maáopolsce ... 127 Julia Wojciechowska-Solis – Wykorzystanie Ğrodków unijnych

na rozwój turystyki na LubelszczyĨnie ... 141

Lilianna Jodkowska, Marta Sidorkiewicz – Modernizacja i rozbu- dowa polskich oraz niemieckich obiektów hotelarskich ze Ğrod-

ków unijnych ... 159 Sylwia Golian, Anna Mazurek-Kusiak – Pozyskanie Ğrodków finan-

sowych z Europejskiego Funduszu Spoáecznego na realizacjĊ

projektów agroturystycznych ... 175 Teresa G ądek-Hawlena – Wykorzystanie Ğrodków unijnych przez

organizacje pozarządowe na rzecz rozwoju turystyki ... 193

Akcesja Polski w struktury polityczne, spoáeczne i gospodarcze Unii Eu- ropejskiej wpáynĊáa znacząco na stan funkcjonowania gospodarki turystycznej.

Staáo siĊ to gáównie za poĞrednictwem mechanizmów finansowych funkcjonu- jących w Unii Europejskiej w kolejnych perspektywach finansowych. JuĪ w okresie przedakcesyjnym polska gospodarka turystyczna byáa beneficjentem Ğrodków, które wydatkowano zwáaszcza na przygotowanie organizacyjne sys- temu zarządzania turystyką w Polsce do reguá unijnych. W ten sposób powoáana byáa Polska Organizacja Turystyczna, odpowiedzialna za promocjĊ kraju jako atrakcyjnej destynacji turystycznej za granicą, ale takĪe m.in. za ksztaátowanie wspóápracy w wewnątrzkrajowym systemie turystycznym i rozwój informacji turystycznej. W kolejnych dwóch perspektywach finansowych UE, tj. w latach 2004–2006 i 2007–2013, zostaáy wydatkowane z funduszy unijnych Ğrodki na rozwój gospodarki turystycznej, gáównie w zakresie: infrastruktury turystycz- nej, kompleksowych produktów turystycznych, promocji turystyki, szkolenia kadr turystycznych. ĝrodki finansowe dla turystyki znajdują siĊ przede wszyst- kim w bezpo Ğredniej gestii jednostek samorządu wojewódzkiego i zasilają re- gionalne gospodarki turystyczne za poĞrednictwem regionalnych programów operacyjnych.

Problematyka Ğrodków Unii Europejskiej w gospodarce turystycznej jest bezpo Ğrednim przedmiotem zainteresowania dwóch kolejnych numerów „Ze- szytów Naukowych Uniwersytetu SzczeciĔskiego”, w serii „Ekonomiczne Prob- lemy Turystyki”. W obu zeszytach opublikowano prace przygotowane przez pracowników naukowych oĞrodków akademickich z Polski zajmujących siĊ problematyk ą turystyczną oraz przedstawicieli administracji samorządowej i rządowej szczebla wojewódzkiego.

Struktura artykuáów zostaáa podzielona na dwa tomy, z których w pierw- szym przedstawiono zagadnienia:

a) roli Ğrodków Unii Europejskiej w ksztaátowaniu regionalnej polityki

turystycznej;

b) wykorzystania Ğrodków Unii Europejskiej w aspekcie wsparcia rozwo- ju form i rodzajów turystyki;

c) wskazania na Ğrodki unijne jako Ĩródáo innowacji w gospodarce turys- tycznej;

d) prezentacji zagadnieĔ ksztaátowania Ğrodków Unii Europejskiej w go- spodarce turystycznej w kolejnej perspektywie finansowej na lata 2014–2020.

W drugim tomie zaprezentowano konkretne przykáady wykorzystania fun- duszy europejskich w gospodarce turystycznej obszarów gminnych, miejskich, regionalnych, przedsiĊbiorstw turystycznych oraz organizacji turystycznych w formie studiów przypadków.

Przedstawione wyniki badaĔ stanowią podstawĊ do okreĞlenia roli Ğrod- ków Unii Europejskiej w rozwoju gospodarki turystycznej na ró Īnych jej szczeblach. Dają takĪe podstawĊ do porównania zaangaĪowania wáadz poszcze- gólnych regionów w oddzia áywanie na regionalną i lokalną gospodarkĊ tury- styczną. Ponadto powinny stanowiü Ĩródáo badaĔ porównawczych. Uzupeánia- j ącym celem zarysowanym juĪ w dwóch artykuáach pierwszego tomu jest wska- zanie na kierunki zarządzania Ğrodkami Unii Europejskiej w gospodarce tury- stycznej w kolejnej perspektywie finansowej na lata 2014–2020.

Aleksander Panasiuk redaktor tematyczny

NR 783 EKONOMICZNE PROBLEMY TURYSTYKI NR 2 (22) 2013

Anna Ostrowska-Tryzno Karolina GoáĊbieska

Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie

REALIZACJA KONCEPCJI LEADER PRZEZ LOKALNE GRUPY DZIA àANIA NA PRZYKàADZIE STOWARZYSZENIA LGD

„ZIELONE S ĄSIEDZTWO”

Streszczenie

PodejĞcie LEADER opiera siĊ na inicjatywach oddolnych oraz wspólnym dziaáa- niu mieszkaĔców. Koncepcja ta pozwala wzmacniaü samorządnoĞü, formuáowaü cele w oparciu o lokalne potrzeby oraz promowaü aktywnoĞü organizacji pozarządowych.

Celem niniejszej pracy byáo przeprowadzenie analizy dziaáalnoĞci lokalnych grup dzia- áania w Polsce na przykáadzie Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo” w zakresie realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, oĞ 4 LEADER. „Zielone Sąsiedz- two” dziaáa na obszarze Miasta-Ogrodu Podkowa LeĞna oraz gminy Brwinów. Stowa- rzyszenie prowadzi prĊĪne dziaáania w zakresie zachowania i ochrony zasobów przy- rodniczych i kulturowych, budowania kapitaáu spoáecznego, rozwoju potencjaáu tury- stycznego oraz wspierania lokalnej przedsiĊbiorczoĞci.

Sáowa kluczowe: podejĞcie LEADER, lokalna grupa dziaáania, Miasto-Ogród Podkowa

LeĞna, Brwinów

Wprowadzenie

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej otworzyáo nowe moĪliwoĞci po- zyskiwania Ğrodków na rozwój obszarów wiejskich z programów unijnych.

Przez pierwsze dwa lata korzystano z programów: Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004–2006 (PROW 2004–2006) oraz Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ĪywnoĞciowego oraz rozwój obszarów wiejskich” (SPO ROL 2004–2006). ZauwaĪono takĪe potrze- bĊ aktywizacji Ğrodowisk wiejskich i pobudzania oddolnych inicjatyw mających na celu zaangaĪowanie siĊ w rozwój lokalny. W tym celu wdroĪono PilotaĪowy Program Leader+ (PP Leader+). W trakcie dwóch lat funkcjonowania programu powstaáo 149 lokalnych grup dziaáania (LGD), obejmujących swoim oddziaáy- waniem blisko 7 milionów mieszkaĔców Polski. Niewątpliwy sukces wprowa- dzonego programu stworzyá podstawy do wáączenia koncepcji LEADER do Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 (PROW 2007–

2013). ĝrodki na funkcjonowanie tego programu pochodziáy w wiĊkszoĞci z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). àączny budĪet PROW 2007–2013 wynosiá 17,2 miliarda euro

.

Z zaáoĪenia PROW 2007–2013 obejmowaá cztery tzw. osie priorytetowe:

gospodarczą, Ğrodowiskową, spoáeczną oraz oĞ LEADER. Celami poszczegól- nych osi byáy: poprawa konkurencyjnoĞci sektora rolnego i leĞnego oraz zrów- nowaĪony rozwój zasobów leĞnych i rolnych, uwzglĊdniający potrzeby Ğrodo- wiska naturalnego, a takĪe podniesienie jakoĞci Īycia mieszkaĔców na obsza- rach wiejskich. OĞ LEADER, bazująca na trzech pierwszych osiach prioryteto- wych, miaáa na celu wzmocnienie wspóápracy lokalnych partnerów: publicz- nych, spoáecznych i gospodarczych. ĝrodki do wykorzystania w ramach osi 4 wynosiáy 787,5 miliona euro, z czego 80% pochodziáo z funduszy unijnych.

Pozostaáe 20% stanowiáy krajowe Ğrodki publiczne

.

PodejĞcie LEADER skoncentrowane jest na inicjatywach oddolnych i wspólnym dziaáaniu mieszkaĔców, co pozwala wzmocniü samorządnoĞü, for- muáowaü cele w oparciu o lokalne potrzeby oraz promowaü aktywnoĞci organi- zacji pozarządowych. Dziaáania te mają na celu tworzenie i wdraĪanie lokal-

1

A. Dmitruk, Inicjatywa Leader 1991–2006 a oĞ Leader 2007–2013, Ministerstwo Rol- nictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2007, s. 5–15.

2

Krajowa Sieü Obszarów Wiejskich, http://ksow.pl/leader.html (16.01.2013).

nych strategii rozwoju (LSR), wdraĪanie projektów wspóápracy, w tym równieĪ miĊdzynarodowych, oraz funkcjonowanie lokalnej grupy dziaáania, a takĪe nabywanie nowych umiejĊtnoĞci i aktywizacjĊ ludnoĞci lokalnej. Cele te są realizowane poprzez programy: „Odnowa i rozwój wsi”, „RóĪnicowanie w kie- runku dziaáalnoĞci nierolniczej” oraz „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiĊ- biorstw”, a takĪe tzw. maáe projekty.

1. Lokalne grupy dzia áania: liczba, cele, dziaáalnoĞü

Realizacja koncepcji LEADER, podobnie jak wczeĞniejszego programu LEADER+, zostaáa powierzona lokalnym grupom dziaáania (LGD). Gáównym zadaniem tych podmiotów miaáo byü opracowanie i wdroĪenie lokalnych stra- tegii rozwoju. Strategie te miaáy dotyczyü spójnych terytorialnie obszarów wiej- skich (gmin wiejskich, gmin miejsko-wiejskich z wyáączeniem miast liczących powyĪej 20 tysiĊcy mieszkaĔców oraz gmin miejskich z wyáączeniem miejsco- woĞci liczących powyĪej 5 tysiĊcy mieszkaĔców), które zamieszkuje co naj- mniej 10 tysiĊcy osób, ale nie wiĊcej niĪ 150 tysiĊcy osób

.

Nabór wniosków dotyczących dziaáaĔ w ramach PROW 2007–2013 roz- poczĊto w 2008 roku. Wojewódzkie urzĊdy marszaákowskie przeprowadziáy ocenĊ tych wniosków i wybraáy 338 LGD do realizacji lokalnych strategii roz- woju. WĞród zgáoszonych lokalnych grup dziaáania znalazáo siĊ 120 podmio- tów, które uczestniczyáy we wczeĞniejszym okresie w PilotaĪowym Programie Leader+. NajwiĊcej podmiotów wybrano w województwach: maáopolskim (39), mazowieckim (35) oraz wielkopolskim i podkarpackim (po 31). WĞród powsta- áych grup byáo 18 miĊdzywojewódzkich LGD.

Lokalne grupy dziaáania funkcjonujące w ramach PROW 2007–2013 obejmowaáy swoim dziaáaniem ponad 93% obszaru uprawnionego do korzysta- nia z wsparcia ze Ğrodków tego programu. Ponad poáowa z polskich LGD (187 grup) realizowaáa swoje dziaáania na obszarach zamieszkaáych przez 10–50 tysiĊcy osób. Zdecydowaną wiĊkszoĞü stanowiáy nowo utworzone lokal- ne grupy dziaáania. NajwiĊksze grupy (dziaáające na obszarze liczącym

3

OĞ IV PROW 2007–2013 – Lokalne Grupy Dziaáania i Lokalne Strategie Rozwoju, Mi-

nisterstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2009, http://ksow.pl/fileadmin/user_uplo

ad/ksow. pl/pliki/ANALIZY_ekspertyzy/Lokalne_Grupy_Dzia%C5%82ania_i_Lokalne_Strate-

gie_Rozwoju.pdf (16.01.2013).

100–150 tysiĊcy mieszkaĔców) stanowiáy jedynie 3,24 % wszystkich LGD w kraju.

Lokalne grupy dziaáania byáy powoáywane jako fundacje, związki stowa- rzyszeĔ, stowarzyszenia oraz „specjalne” stowarzyszenia utworzone na podsta- wie przepisów ustawy z 7 marca 2007 roku o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziaáem Ğrodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Roz- woju Obszarów Wiejskich. Z materiaáów dostĊpnych w Ministerstwie Rolnic- twa i Rozwoju Wsi (MRiRW) wynika, Īe 310 lokalnych grup dziaáania zostaáo zarejestrowanych jako stowarzyszenia, 21 jako fundacje, a 7 w formie związ- ków stowarzyszeĔ.

W skáad kaĪdej LGD, zgodnie z przepisami, wchodzą przedstawiciele sek- tora spoáecznego, publicznego oraz gospodarczego. Z dostĊpnych analiz MRiRW wynika, Īe najliczniej reprezentowany jest sektor spoáeczny (okoáo 67%). NajczĊĞciej są to przedstawiciele spoáecznych instytucji zajmujących siĊ edukacją, kulturą i sportem, ochotnicze straĪe poĪarne, organizacje dziaáające na rzecz máodzieĪy, kobiet, mieszkaĔców danej miejscowoĞci

.

Sektor publiczny stanowiá 19% wszystkich podmiotów wchodzących w skáad badanych przez MRiRW lokalnych grup dziaáania. NajczĊĞciej byli to przedstawiciele gmin, powiatów oraz inne podmioty sektora publicznego:

uczelnie publiczne, publiczne ZOZ czy instytucje kultury. Najmniej liczną gru- pĊ w strukturze analizowanych przez MRiRW lokalnych grup dziaáania stano- wiáy podmioty reprezentujące sektor gospodarczy. NajczĊĞciej byáy to przedsiĊ- biorstwa i spóádzielnie, gospodarstwa rolne i agroturystyczne, w mniejszym stopniu banki czy inne podmioty gospodarcze.

Z przeprowadzonych przez MRiRW analiz wynikaáo, Īe dla 86% lokal- nych grup dziaáania jednym z podstawowych celów strategii byáa poprawa ja- koĞci Īycia mieszkaĔców. Ponad poáowa LGD (58%) koncentrowaáa siĊ gáów- nie na rozwijaniu turystyki oraz promowaniu regionu. Natomiast dla 43% LGD jednym z gáównych celów byáo pobudzanie aktywnoĞci spoáecznej mieszkaĔ- ców

.

4

Ibidem, s. 13–18.

5

Ibidem, s. 18–21.

2. Cel artyku áu

Celem artykuáu byáo przeprowadzenie analizy dziaáalnoĞci LGD w Polsce na przykáadzie Stowarzyszenie LGD „Zielone Sąsiedztwo” w zakresie realizacji podejĞcia LEADER finansowanego ze Ğrodków unijnych w ramach PROW 2007–2013. ZbliĪający siĊ koniec obecnego okresu finansowania jest dobrym momentem do podjĊcia próby podsumowania dotychczasowej dziaáalnoĞci i zastanowienia siĊ, czy zamierzone cele zostaáy osiągniĊte.

3. Materia á i metody badawcze

W niniejszym badaniu wykorzystano nastĊpujące metody i techniki ba- dawcze, usystematyzowane wedáug terminologii E. Babbie’ego

:

a) metodĊ jakoĞciowych badaĔ terenowych, poprzez przeprowadzenie obserwacji uczestniczącej, wywiadów swobodnych i zestandaryzowa- nych;

b) metodĊ badaĔ niereaktywnych, poprzez przeprowadzenie analizy do- stĊpnych materiaáów Ĩródáowych i dokumentów

.

Osobiste uczestnictwo w dziaáaniach stowarzyszenia byáo okazją do przeprowa- dzenia obserwacji, wywiadów, poznania opinii o „Zielonym Sąsiedztwie”. Po- nadto, cennym Ĩródáem dotyczącym opinii na temat dziaáalnoĞci LGD byáy wyniki badania pt. Opinie mieszkaĔców Gminy Brwinów oraz Podkowa LeĞna nt. warunków Īycia i jakoĞci usáug publicznych

.

6

E. Babbie, Badania spoáeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004.

7

Do analizy wykorzystano materiaáy udostĊpnione przez wáadze stowarzyszenia (proto- koáy z walnych zebraĔ czáonków, statut, sprawozdania z realizacji operacji w ramach PROW 2007–2013, notatki z przeprowadzonych dziaáaĔ), Lokalną StrategiĊ Rozwoju, StrategiĊ Rozwoju Turystyki, opracowania przygotowane na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

8

D. Mantey, Opinie mieszkaĔców Gminy Brwinów oraz Podkowa LeĞna nt. warunków Īycia i jakoĞci usáug publicznych. Raport z badaĔ, Wydziaá Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa 2011, s. 13. Badanie zostaáo przeprowadzone w kwietniu 2011 roku na zlecenie Stowarzyszenia Lokalna Grupa Dziaáania „Zielone Sąsiedztwo” we wspóápracy z UrzĊdem Mia- sta Podkowy LeĞnej oraz UrzĊdem Gminy Brwinów. Z Podkowy LeĞnej zebrano 236 ankiet, co stanowi 78,7% zaáoĪonej liczebnoĞci; z gminy Brwinów zebrano 353 ankiety, co stanowiáo 97%

zaáoĪonej liczebnoĞci.

4. Stowarzyszenie LGD „Zielone S ąsiedztwo”: geneza powstania, misja, cele, zadania

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dziaáania „Zielone Sąsiedztwo” powsta- áo w celu realizacji podejĞcia LEADER Programu Rozwoju Obszarów Wiej- skich 2007–2013 na obszarze Miasta-Ogrodu Podkowy LeĞnej oraz gminy Brwinów. Tereny LGD wchodzą w skáad pasma zachodniego aglomeracji war- szawskiej, okoáo 25 km w kierunku poáudniowo-zachodnim od centrum War- szawy. Miasto-Ogród Podkowa LeĞna poáoĪone jest w powiecie grodziskim, natomiast Brwinów jest gminą miejsko-wiejską, naleĪącą do powiatu pruszkow- skiego.

Teren objĊty dziaáaniem stowarzyszenia charakteryzuje siĊ wyjątkowymi walorami przyrodniczymi i kulturowymi. Ukáad urbanistyczny, zabudowa i zie- leĔ Miasta-Ogrodu Podkowy LeĞnej wpisane są od roku 1981 do rejestru zabyt- ków. Obszar ten wraz z Lasem Máochowskim naleĪy do Warszawskiego Obsza- ru Chronionego Krajobrazu. Na terenie Podkowy LeĞnej znajdują siĊ trzy re- zerwaty oraz wiele pomników przyrody (rezerwat im. Bolesáawa Hryniewiec- kiego, rezerwat „Zaborów” im. Witolda Tyrakowskiego oraz rezerwat „Parów Sójek”).

Brwinów jest miejscowoĞcią znacznie starszą od Podkowy, powstaá juĪ w XV wieku, a rozwin ąá siĊ w XIX wieku. Wiele domów ma charakter zabyt- kowy, a zaáoĪenia miasta-ogrodu widoczne są w najstarszej czĊĞci miejscowo- Ğci. Na obszarze obu gmin znajdują siĊ wyjątkowe muzea: Muzeum Motoryza- cji i Techniki, Muzeum Sztuki Ludowej prof. Pokropka w OtrĊbusach, Muzeum PaĔstwowego Zespoáu Ludowego PieĞni i TaĔca „Mazowsze”, Muzeum im. Anny i Jarosáawa Iwaszkiewiczów na Stawisku, Ogród RzeĨb Juana Soriano.

Obszar dziaáania LGD „Zielone Sąsiedztwo” ma powierzchniĊ 80 km² i jest zamieszkaáy przez nieco ponad 25 tysiĊcy mieszkaĔców. Siedziba grupy znajduje siĊ w Podkowie LeĞnej. Stowarzyszenie podlega przepisom ustawy Prawo o stowarzyszeniach, ustawy o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich, a takĪe zapisom w statucie stowarzyszenia: „Misją Lokalnej Grupy Dziaáania

«Zielone Sąsiedztwo» jest aktywizacja i integracja spoáecznoĞci lokalnych na-

szych gmin oraz budowa wspólnej i rozpoznawalnej w kraju marki podwar-

szawskich miast-ogrodów i otaczających je terenów wiejskich jako zespoáu

spoáecznoĞci lokalnych, które potrafią dobrze wspóápracowaü i w ten sposób zapewniają wyĪszą jakoĞü Īycia mieszkaĔcom”

.

Idea powstania LGD na terenie gmin Brwinów i Podkowy LeĞnej zrodziáa siĊ w 2008 roku. 2 czerwca 2009 roku sformalizowano umowĊ z Marszaákiem Województwa Mazowieckiego dotyczącą opracowania i wdroĪenia lokalnej strategii rozwoju. Zgodnie z jej zapisami stowarzyszenie miaáo otrzymaü 2 918 560,00 záotych na realizacjĊ LSR, w tym na „tworzenie i rozwój mikro- przedsiĊbiorstw” oraz „odnowĊ i rozwój wsi” po 700 tysiĊcy záotych, na „róĪni- cowanie w kierunku dziaáalnoĞci nierolniczej” – 300 tysiĊcy záotych, a na „maáe projekty” nieco ponad 1 200 tysiĊcy záotych

.

Jak wynika ze statutu, cele stowarzyszenia koncentrują siĊ na „dziaáaniach na rzecz zrównowaĪonego rozwoju obszarów objĊtych dziaáaniem stowarzysze- nia, realizacji Lokalnej Strategii Rozwoju, sprawniejszym wykorzystaniu po- tencjaáu rozwojowego terenów wiejskich i maáych miast, poprawie ich konku- rencyjnoĞci jako miejsca zamieszkania i prowadzenia dziaáalnoĞci gospodarczej, a takĪe aktywizacji oraz inicjowaniu wspóádziaáania lokalnych Ğrodowisk”

.

5. Cz áonkostwo, wáadze stowarzyszenia

Obecnie stowarzyszenie liczy 42 czáonków: 19 z Brwinowa i 23 z Podko- wy LeĞnej. Sektor publiczny reprezentowany jest przez piĊü podmiotów (w tym jeden z Brwinowa); sektor gospodarczy przez cztery podmioty (w tym jeden z Podkowy LeĞnej). Najliczniejsza jest reprezentacja sektora spoáecznego, li- cząca 33 czáonków (w tym 17 z Brwinowa i 16 z Podkowy LeĞnej). Zagadnie- nia związane z czáonkostwem w stowarzyszeniu reguluje statut. Są trzy rodzaje czáonkostwa: zwyczajne, wspierające i honorowe.

Organami wáadzy stowarzyszenia są: walne zebranie czáonków, zarząd, komisja rewizyjna oraz rada.

NajwyĪszą wáadzą stowarzyszenia jest walne zebranie czáonków, zwoáy- wane przez zarząd przynajmniej raz na szeĞü miesiĊcy. Do kompetencji walne-

9

Stowarzyszenie LGD „Zielone Sąsiedztwo”, www.zielonesasiedztwo.org.pl (2.02.2013).

10

Dokumentacja Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo”, 2011.

11

Statut Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo”.

go zebrania czáonków naleĪy przede wszystkim uchwalanie kierunków i pro- gramu dziaáania stowarzyszenia, zatwierdzanie lokalnej strategii rozwoju LGD

„Zielone Sąsiedztwo”, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdaĔ zarządu, rady i komisji rewizyjnej, przyjmowanie sprawozdania finansowego z dziaáalnoĞci zarządu oraz udzielanie absolutorium, zatwierdzanie budĪetu, uchwalanie pla- nów finansowych i inne.

Zarząd kieruje dziaáalnoĞcią stowarzyszenia zgodnie z uchwaáami walnego zebrania czáonków, reprezentuje je na zewnątrz i ponosi odpowiedzialnoĞü przed walnym zebraniem. Skáada siĊ z 5–7 osób. Do obowiązków zarządu nale- Īy miĊdzy innymi przygotowywanie projektów budĪetu i planów pracy stowa- rzyszenia, sprawozdaĔ z ich wykonania, zarządzanie majątkiem stowarzyszenia, przygotowywanie wniosków do otrzymania Ğrodków pomocowych dla stowa- rzyszenia, kierowanie bieĪącą pracą stowarzyszenia i inne.

Kolejnym organem jest komisja rewizyjna, do kompetencji której naleĪy kontrola bie Īącej dziaáalnoĞci zarządu stowarzyszenia pod kątem celowoĞci i legalnoĞci. Komisja liczy 3–5 osób.

Organem decyzyjnym stowarzyszenia jest rada. Sk áada siĊ z 9–15 czáon- ków. Wymagania unijne nakáadają obowiązek zapewnienia zróĪnicowanego skáadu rady, to jest partnerów gospodarczych, spoáecznych, podmiotów repre- zentujących spoáeczeĔstwo obywatelskie, organizacje pozarządowe i tym po- dobne. Do wyáącznej kompetencji rady naleĪy: wybór projektów, które mają byü realizowane w ramach lokalnej strategii rozwoju. Rada Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo” liczy obecnie 15 osób.

Zgodnie z zapisami w statucie, kadencja zarządu, rady i komisji rewizyjnej

wynosi 2 lata i moĪe byü odnawialna. Biuro stowarzyszenia jest jednostką ad-

ministracyjną stowarzyszenia i kieruje pracami organizacyjnymi i przygoto-

wawczymi. Majątek stowarzyszenia stanowią Ğrodki finansowe pozyskiwane ze

skáadek czáonkowskich, z dotacji w ramach Programu Rozwoju Obszarów

Wiejskich na lata 2007–2013 oĞ IV Leader oraz darowizn, zapisów, subwencji,

dochodów z wáasnej dziaáalnoĞci i ofiarnoĞci publicznej. Funduszami i mająt-

kiem stowarzyszenia zarządza zarząd.

6. Lokalna strategia rozwoju

Prace nad opracowaniem LSR Podkowy i gminy Brwinów podjĊto juĪ w 2008 roku. Zastosowano metodĊ partycypacyjno-ekspercką, w ramach której organizowano warsztaty i spotkania konsultacyjne z mieszkaĔcami Podkowy LeĞnej i gminy Brwinów. Przy organizacji kaĪdego wydarzenia dbano o szeroką reprezentacjĊ róĪnych Ğrodowisk: rad soáeckich, organizacji pozarządowych, instytucji publicznych i samorządowych, przedsiĊbiorców, mieszkaĔców i gru- py nieformalnych. Opracowana LSR jest dokumentem zgodnym i spójnym z in- nymi dokumentami strategicznymi, obejmującymi obszar dziaáania stowarzy- szenia, co zapewnia jej komplementarnoĞü w stosunku do dziaáaĔ podejmowa- nych przez inne podmioty

.

Dziaáania stowarzyszenia, sformuáowane w LSR, skupiają siĊ na nastĊpu- jących obszarach tematycznych: ochronie dziedzictwa kulturowego i zasobów naturalnych, rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, rozwoju agroturystyki i turystyki wiejskiej, poprawie infrastruktury, promocji produktu lokalnego. Szczególną uwagĊ stowarzyszenie przywiązuje do przedsiĊwziĊü skierowanych do wybra- nych grup docelowych, to jest máodzieĪy, kobiet, rolników i leĞników, osób prowadzących wáasną dziaáalnoĞü gospodarczą, emerytów i rencistów oraz osób niepeánosprawnych

.

Zgodnie z przepisami unijnymi oraz umową z samorządem województwa, na realizacjĊ lokalnej strategii rozwoju LGD dysponowaáa Ğrodkami finanso- wymi stanowiącymi iloczyn liczby mieszkaĔców i stawki 116 záotych. Ponadto LGD mogáy uzyskaü 29 záotych /mieszkaĔca na koszty funkcjonowania i 3 záo- te/mieszkaĔca na projekty wspóápracy. DostĊpne Ğrodki na „WdraĪanie lokalnej strategii rozwoju” postanowiono przeznaczyü na nastĊpujące cele strategiczne:

12

Badania zgodnoĞci dokonano w stosunku do nastĊpujących dokumentów: Strategii Roz- woju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku, Strategii Rozwoju Turystyki dla Wojewódz- twa Mazowieckiego na lata 2007–2013, Strategii Rozwoju Gminy Brwinów do roku 2013, Stra- tegii ZrównowaĪonego Rozwoju Miasta-Ogrodu Podkowy LeĞnej na lata 2004–2015, w: Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenia Lokalna Grupa Dziaáania „Zielone Sąsiedztwo”, przyjĊta Uchwaáą nr IX/5/2012 z dnia 13 czerwca 2012 roku Walnego Zebrania Czáonków Stowarzysze- nia LGD „Zielone Sąsiedztwo”, s. 95.

13

Baza informacyjna LGD, Krajowa Sieü Obszarów Wiejskich: http://ksow.pl/baza- lgd.html?tx_ksow_pi2%5Blgd_nazwa%5D=zielone%20s%C4%85siedztwo&tx_ksow_pi2%5Blg d_woj%5D=7&tx_ksow_pi2%5Blgd_miasto%5D=podkowa%20le%C5%9Bna&tx_ksow_pi2%5 Blgd_zasieg%5D=0&tx_ksow_pi2%5Blgd_schemat2%5D=2&tx_ksow_pi2%5Blgd_klucz%5D=

0&tx_ksow_pi2%5Blgd_sgd%5D=0&tx_ksow_pi2%5B_search%5D=Wyszukaj&tx_ksow_pi2%

5Bitem%5D=190&cHash=ba785ffdb0 (16.01.2013).

1. Wymiar Ğrodowiskowy:

a) ochrona i zachowanie zasobów Ğrodowiska – 12,33% budĪetu.

2. Wymiar spoáeczny:

a) budowanie kapitaáu spoáecznego na obszarze LGD – Aktywni i zinte- growani mieszkaĔcy jako wspóágospodarze swoich spoáecznoĞci – 32,03% budĪetu.

3. Wymiar gospodarczy:

a) rozwój potencjaáu turystycznego obszaru LGD – 48,82 % budĪetu;

b) tworzenie warunków do rozwoju przedsiĊbiorczoĞci nieuciąĪliwej dla otoczenia i zgodnej z charakterem miejscowoĞci – 6,85% budĪetu

.

7. Projekty realizowane przez beneficjentów w ramach programu LEADER

Podstawową rolĊ w funkcjonowaniu Stowarzyszenia odgrywa dziaáalnoĞü doradcza i pomoc w przygotowywaniu projektów i skáadaniu wniosków zwią- zanych z realizacją LSR. W czasie trwania naborów wniosków o przyznanie pomocy w ramach programu LEADER, organizowano bezpáatne szkolenia gru- powe i konsultacje indywidualne w zakresie wypeániania wniosków pomoco- wych na poszczególne dziaáania. Dla przykáadu w 2011 roku LGD udzieliáo wsparcia doradczego 96 podmiotom, z czego 22 záoĪyáy wnioski o przyznanie pomocy

. Biuro LGD zapewniaáo beneficjentom takĪe wsparcie we wspóápracy ze specjalistą/konsultantem zewnĊtrznym. W sumie ze szkoleĔ zorganizowanych przez biuro LGD skorzystaáo rocznie okoáo 50 potencjalnych beneficjentów.

Projekty realizowane na obszarze dziaáania „Zielonego Sąsiedztwa” w ra- mach programu LEADER koncentrowaáy siĊ gáównie na promocji i ochronie lokalnego dziedzictwa, wspieraniu rozwoju turystyki oraz integracji mieszkaĔ- ców obu gmin. W kaĪdym z nich uczestniczyáo kilkadziesiąt, a nawet kilkaset osób, zarówno z obszarów dziaáania stowarzyszenia, jak i wielu goĞci specjalnie przyjeĪdĪających na organizowane imprezy. Wiele z nich miaáo charakter cy-

14

Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenia Lokalna Grupa Dziaáania „Zielone Sąsiedz- two”, przyjĊta Uchwaáą nr IX/5/2012 z dnia 13 czerwca 2012 roku Walnego Zebrania Czáonków Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo”, s. 113.

15

Sprawozdanie Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo” z realizacji operacji w ra-

mach PROW 2007–2013.

kliczny, dziĊki czemu mogáo w nich uczestniczyü wiele osób z róĪnych grup wiekowych i zawodowych, które regularnie siĊ spotykaáy, poznawaáy i inte- growaáy. Warto wspomnieü o kilku zrealizowanych projektach, takich jak:

a) „Filharmonia dzieciĊca” w Paáacyku w Podkowie LeĞnej – muzyczny cykl edukacyjny przeznaczony dla máodych sáuchaczy;

b) „Spotkania przy piosence” (Stowarzyszenie „Związek Podkowian”);

c) warsztaty artystyczno-naukowe organizowane w Punkcie Przedszkol- nym „U smoka Pompona” w OtrĊbusach (gmina Brwinów);

d) „Podkowa FreestyleĞna” – warsztaty, wykáady, koncerty hip-hop;

e) „DzieciĊca Akademia Teatru”, Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatel- skich w Podkowie LeĞnej – miĊdzy innymi teatr plenerowy, teatr sáowa, teatr muzyczny, pantomima, teatr japoĔski, komediĊ dell’arte i inne;

f) utworzenie portalu internetowego promującego dziedzictwo lokalne – Muzeum prof. Mariana Pokropka w OtrĊbusach (gmina Brwinów);

g) projekt turystyczny: portal Otr Ċbusy.pl, punkt informacji turystycznej, mapy oraz tablice informacyjne na terenie OtrĊbus i okolic;

h) projekt „Otwarte Muzea”;

i) rewitalizacja szlaków rowerowych w Lesie Máochowskim.

8. Projekty zewn Ċtrzne realizowane przez stowarzyszenie

Stowarzyszenie podejmuje tak Īe szeroką wspóápracĊ z wieloma instytu- cjami, organizacjami zarówno krajowymi, jak i miĊdzynarodowymi (miĊdzy innymi KSOW, UM WM, Centrum Doradztwa Rolniczego, ASPEA – Associa- çao Portuguesa de Educaçao Ambiental, Vilnius Adult Education Centre – Li- twa, Grupul Scolar Industrial Tecuci – Rumunia, ESHAB – Turcja, The Aspire Trust Ltd – Wielka Brytania, CATEG – Grecja). Efektem tej wspóápracy jest udzia á w wielu ciekawych projektach zewnĊtrznych, to jest wspófinansowanych z zewnĊtrznie pozyskiwanych grantów. W ostatnim okresie byáy to miĊdzy innymi:

a) „Akademia dla NGO” – celem programu byáo uáatwienie dostĊpu do informacji, szkoleĔ i poradnictwa;

b) „Strategia Rozwoju Turystyki” – projekt ponadlokalnej polityki rozwoju

turystyki wspierany przez Zarząd Województwa Mazowieckiego;

c) „Warsztaty Grundtviga”, miĊdzy innymi „Joy of creating – Old craft- smanship workshops”, miĊdzynarodowe spotkania i warsztaty twórcze (udziaá przedstawicieli z Danii, Buágarii, àotwy, Litwy, Sáowenii i Rumunii);

d) Lifelong Learning Programme – LLP Grundvig „Forests for all, all for forests”.

Rozwijana jest takĪe wspóápraca z lokalnymi grupami dziaáania z innych obszarów, której efektem są wspólne ponadlokalne inicjatywy, miĊdzy innymi projekt „Budowanie marki w turystyce wiejskiej” oraz wizyta przedstawicieli LGD z caáej Polski.

Stowarzyszenie intensywnie wspóápracuje z lokalnymi organizacjami po- zarządowymi, czego owocem są liczne imprezy kulturalne, edukacyjne, sporto- we, turystyczne organizowane na terenie Podkowy LeĞnej i Brwinowa. Cy- klicznymi wydarzeniami promującymi lokalne dziedzictwo kulturowe, które wspó átworzy „Zielone Sąsiedztwo”, są miĊdzy innymi Festiwal „Otwarte Ogro- dy”, Brwinowska Wiosna Artystyczna, Europejskie Dni Dziedzictwa. W orga- nizowanych imprezach rocznie bra áo udziaá ponad 500 osób

.

Niezwykle istotne dla stowarzyszenia są dziaáania nakierowane na ochronĊ Ğrodowiska oraz podnoszące ĞwiadomoĞü ekologiczną mieszkaĔców. W ramach tych dziaáaĔ organizowano pikniki (licznie odwiedzane przez mieszkaĔców), warsztaty edukacji ekologicznej, miĊdzy innymi projekt „Wspierajmy pszczoáy – zaproĞ pszczoáĊ do ogrodu”, podczas którego promowano proekologiczne zachowania, bioróĪnorodnoĞü oraz powrót do tradycyjnych nasadzeĔ przyja- znych pszczoáom. Dziaáania te byáy czĊĞcią miĊdzynarodowego projektu „Eu- ropean Land Stewardship Week”.

Stowarzyszenie wspóáodpowiedzialne jest za realizacjĊ projektu kreowania marki Podwarszawskie Trójmiasto Ogrodów (Brwinów, Milanówek, Podkowa LeĞna), w ramach którego organizowane byáy konferencje, opracowano strate- giĊ rozwoju turystyki w tych gminach, zorganizowano konkurs na logo PTO, konkursy na produkt lokalny oraz podjĊto liczne dziaáania promujące nową markĊ.

„Zielone Sąsiedztwo” stara siĊ równieĪ wspieraü lokalnych przedsiĊbior- ców i liderów, czemu s áuĪą organizowane warsztaty, szkolenia i inne. W ra- mach tych dziaáaĔ stowarzyszenie uczestniczyáo w MiĊdzynarodowym Kongre-

16

Ibidem.

sie PrzedsiĊbiorczoĞci, który odbywaá siĊ w 2012 roku w Grodzisku Mazowiec- kim. W cyklach póárocznych organizowane są takĪe tematyczne cykle szkole- niowe dla lokalnych liderów.

Stowarzyszenie konsekwentnie podejmuje wszechstronne dziaáania skie- rowane na wspieranie rozwoju turystyki i promocjĊ lokalnych atrakcji turys- tycznych. MoĪna tu wspomnieü o opracowywaniu questów, wyznaczaniu no- wych tras rowerowych, wydawaniu map i folderów, zamieszczaniu artykuáów, wywiadów, zdjĊü i nagraĔ związanych z dziedzictwem Podkowy LeĞnej i Brwi- nowa.

Warto podkreĞliü wyjątkową aktywnoĞü stowarzyszenia w organizacji miĊdzynarodowych wizyt studyjnych, targów, szkoleĔ, konferencji, seminariów czy warsztatów.

Wszystkie te inicjatywy przyczyniają siĊ do wdraĪania celów okreĞlonych w LSR, a tym samym realizacji zaáoĪeĔ koncepcji LEADER. Potwierdzają to wypowiedzi w áadz stowarzyszenia, na podstawie których moĪna sformuáowaü nastĊpujące wnioski:

1. Za najwi Ċkszy sukces w dziaáalnoĞci „Zielonego Sąsiedztwa” uwaĪa siĊ zgodnoĞü faktycznie realizowanych aktywnoĞci z zaáoĪeniami zawartymi w LSR.

2. Integracja Ğrodowisk lokalnych jest najpeániej realizowanym zaáoĪeniem koncepcji LEADER.

3. Do najpowaĪniejszych problemów związanych z realizacją projektów naleĪą:

a) wymagania proceduralne, których doĞwiadczają beneficjenci;

b) ograniczenia finansowe beneficjentów, uniemoĪliwiające zapewnienie wkáadu wáasnego;

c) zbyt dáugi okres oczekiwania na ocenĊ formalną skáadanych wniosków.

4. Koncepcja LEADER zakáada wspóápracĊ pomiĊdzy trzema sektorami.

W „Zielonym Sąsiedztwie” wspóápraca z przedstawicielami wáadz, innymi organizacjami, z osobami fizycznymi ukáada siĊ satysfakcjonująco. Nato- miast wskazana byáaby efektywniejsza wspóápraca z sektorem gospodar- czym, czyli lokalnymi przedsiĊbiorcami.

5. W odpowiedzi na pytanie, czy potrzebne są zmiany w dziaáalnoĞci stowa-

rzyszenia, wáadze LGD podkreĞlaáy, Īe grupy powinny byü na tyle ela-

styczne, by mogáy szybko i sprawnie dopasowywaü siĊ do nowych wyzwaĔ

i moĪliwoĞci, które siĊ pojawiają. Tylko wtedy bĊdą mogáy dziaáaü skutecz-

nie i zgodnie z oczekiwaniami czáonków, mieszkaĔców, beneficjentów.

6. RozwaĪając plany dziaáalnoĞci stowarzyszenia w przyszáoĞci, przewiduje siĊ:

a) kontynuacjĊ dotychczasowych aktywnoĞci, w tym projektów edukacyj- no-ekologicznych, aktywizujących spoáecznoĞü lokalną;

b) realizacjĊ projektu wspóápracy z sąsiednimi LGD w ramach LEADERA (miĊdzy innymi projekt wspierania twórców lokalnych i promocji lo- kalnych zasobów artystyczno-rzemieĞlniczych);

c) realizacjĊ projektu miĊdzynarodowej wspóápracy zagranicznej w ra- mach LLP Grundtvig – „Uczenie siĊ przez caáe Īycie”;

d) przygotowanie stowarzyszenia na zachodzące zmiany i zasady wyko- rzystania Ğrodków unijnych w nowej perspektywie programowej, czyli na lata 2014–2020 (wielofunduszowoĞü).

Wáadze Stowarzyszenia niejednokrotnie podkreĞlaáy, Īe koncepcja LEA- DER miaáa wzmacniaü kapitaá ludzki poprzez aktywizowanie spoáecznoĞci lo- kalnych i zapewnianie Ğrodków na innowacyjne dziaáania. W praktyce procedu- ry i dbaáoĞü o poprawnoĞü wydatkowania Ğrodków publicznych niejednokrotnie ograniczaáy moĪliwoĞci korzystania z tych funduszy. Zaobserwowano stosun- kowo niski poziom wykorzystywania Ğrodków unijnych przez osoby fizyczne:

lokalnych twórców, animatorów, przedsiĊbiorców. ZwiĊkszenie dostĊpnoĞci z tych Ğrodków jest jednym z gáównych zadaĔ dla wáadz stowarzyszenia w no- wym okresie finansowania.

Podsumowanie

Misją Lokalnej Grupy Dziaáania „Zielone Sąsiedztwo” jest aktywizacja i integracja spoáecznoĞci lokalnych oraz budowa marki podwarszawskich miast- -ogrodów, zapewniającej wyĪszą jakoĞü Īycia mieszkaĔcom

. Wyniki badania mieszkaĔców obu gmin

potwierdzają ich znaczące zainteresowanie sprawami Podkowy LeĞnej i gminy Brwinów – tylko okoáo 5% respondentów deklarowa- áo brak zainteresowania tym, co siĊ dzieje w gminie. WiedzĊ o „Zielonym Są- siedztwie” (w początkowej fazie dziaáalnoĞci stowarzyszenia) zadeklarowaáo okoáo 40% mieszkaĔców Podkowy LeĞnej oraz okoáo 22% mieszkaĔców gminy

17

Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenia Lokalna Grupa Dziaáania „Zielone Sąsiedz- two”, przyjĊta Uchwaáą nr IX/5/2012 z dnia 13 czerwca 2012 roku Walnego Zebrania Czáonków Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo”, s. 80.

18

D. Mantey, op.cit., s. 10.

Brwinów. Choü znajomoĞü organizacji dziaáających na terenie gmin jest na niĪszym poziomie, to zauwaĪalna jest tendencja wzrostowa. Przyczyniają siĊ do tego liczne dziaáania podejmowane przez „Zielone Sąsiedztwo” i inne organiza- cje lokalne. Wydaje siĊ wiĊc, Īe proces aktywizacji i integracji spoáecznej zmie- rza we wáaĞciwym kierunku, a stowarzyszenie odgrywa w nim niebagatelną rolĊ. Niezaprzeczalnym dowodem są pozytywne oceny instytucji kontrolują- cych dziaáalnoĞü stowarzyszenia, przejrzystoĞü prowadzonej dokumentacji oraz pozytywne opinie mieszkaĔców na temat „Zielonego Sąsiedztwa”: coraz wyĪ- sza rozpoznawalnoĞü i poparcie dla dziaáaĔ stowarzyszenia. SatysfakcjĊ z ak- tywnoĞci stowarzyszenia deklarują takĪe czáonkowie LGD i podkreĞlają, Īe kluczem do sukcesu w tworzeniu partnerstwa jest przestrzeganie trzech filarów, na których powinno byü ono oparte, to znaczy dobrowolnoĞci, równoĞci i za- anga Īowaniu partnerów. Wspólne dziaáanie pozwala na efektywniejsze apliko- wanie o fundusze zewnĊtrzne, przynosi wymierne efekty spoáeczne i ekono- miczne, czym przyczynia siĊ do wdraĪania zaáoĪeĔ koncepcji LEADER, przy- puszczalnie równie skutecznie w nowym okresie finansowania.

Literatura

Augustynowicz M., Forma prawna lokalnej grupy dziaáania w okresie 2007–2013, Urząd Marszaákowski Województwa DolnoĞląskiego, http://www.umwd.dolnys- lask.pl/fileadmin/user_upload/PROW/Pliki/Lider/34_Forma_prawna_LGD.pdf (2.02.2013).

Babbie E., Badania spoáeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2004.

Baza informacyjna LGD, Krajowa Sieü Obszarów Wiejskich, http://ksow.pl/baza- lgd.html?tx_ksow_pi2%5Blgd_nazwa%5D=zielone%20s%C4%85siedztwo&tx_k sow_pi2%5Blgd_woj%5D=7&tx_ksow_pi2%5Blgd_miasto%5D=podkowa%20le

%C5%9Bna&tx_ksow_pi2%5Blgd_zasieg%5D=0&tx_ksow_pi2%5Blgd_schema t2%5D=2&tx_ksow_pi2%5Blgd_klucz%5D=0&tx_ksow_pi2%5Blgd_sgd%5D=

0&tx_ksow_pi2%5B_search%5D=Wyszukaj&tx_ksow_pi2%5Bitem%5D=190&

cHash=ba785ffdb0 (16.01.2013).

Dmitruk A., Inicjatywa Leader 1991–2006 a oĞ Leader 2007–2013, Ministerstwo Rol- nictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2007.

Dobre praktyki w realizacji w maáych projektów PROW 2007–2013, Ministerstwo Rol- nictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2011.

Dokumentacja Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo”, 2011.

Krajowa Sieü Obszarów Wiejskich, http://ksow.pl/leader.html (16.01.2013).

Krajowa Sieü Obszarów Wiejskich, http://ksow.gov.pl/baza-lgd.html (16.01.2013).

Lokalna Strategia Rozwoju Stowarzyszenia Lokalna Grupa Dziaáania „Zielone Sąsiedz- two”, przyjĊta Uchwaáą nr IX/5/2012 z dnia 13 czerwca 2012 roku Walnego Ze- brania Czáonków Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo”.

Mantey D., Opinie mieszkaĔców Gminy Brwinów oraz Podkowa LeĞna nt. warunków Īycia i jakoĞci usáug publicznych. Raport z badaĔ, Wydziaá Geografii i Studiów Regionalnych UW, Warszawa 2011.

OĞ IV PROW 2007–2013 – Lokalne Grupy Dziaáania i Lokalne Strategie Rozwoju, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2009, http://ksow.pl/filead- min/user_upload/ksow.pl/pliki/ANALIZY_ekspertyzy/Lokalne_Grupy_Dzia%C5

%82ania_i_Lokalne_Strategie_Rozwoju.pdf (16.01.2013).

Prognoza oddziaáywania na Ğrodowisko projektu Programu Rozwoju Obszarów Wiej- skich na lata 2007–2013, Opracowanie wykonane na zlecenie Ministerstwa Rol- nictwa i Rozwoju Wsi przez Konsorcjum Projektowe Agrotec Polska Sp. z o.o., Agrotec SpA i Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2006.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013, MRiRW, Warszawa 2011.

Sprawozdania Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo” z realizacji operacji w ra- mach „Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013”.

Staü na straĪy idei LEADER. Bariery we wdraĪaniu lokalnych strategii rozwoju przez lokalne grupy dziaáania oraz rola doradców i ekspertów w ich usuwaniu, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddziaá w Krakowie, Kraków 2011.

Statut Stowarzyszenia LGD „Zielone Sąsiedztwo”.

Strategia rozwoju turystyki gmin Brwinów, Milanówek, Podkowa LeĞna 2010–2015, Stowarzyszenie LGD „Zielone Sąsiedztwo”, Podkowa LeĞna 2009.

Stowarzyszenie LGD „Zielone Sąsiedztwo”, www.zielonesasiedztwo.org.pl (2.02.2013).

THE IMPLEMENTATION OF THE LEADER APPROACH BY LOCAL ACTION GROUPS FOR EXAMPLE OF THE „GREEN NEIGHBORHOOD” ASSOCIATION

Summary

The LEADER approach is based on bottom-up initiatives and joint action of local

citizens. This allows to enhance self-management, define aims based on local needs and

promote the activities of NGOs. The purpose of this study was to analyze the activities of Local Action Groups in Poland for example of the “Green Neighborhood” Associa- tion and its activity in the implementation of the LEADER Programme. The “Green Neighborhood” Association has been operating in the City-garden Podkowa LeĞna and Brwinów communities since 2008. The aim of the Association is stimulation and inte- gration of the local community. The activity of the Group is focused on the conserva- tion and protection of natural and cultural resources, on building of the social capital, on the development of tourism potential and on promotion of the local entrepreneur- ship.

Keywords: LEADER approach, Local Action Group, City-garden Podkowa LeĞna, Brwinów

Translated by Anna Ostrowska-Tryzno

NR 783 EKONOMICZNE PROBLEMY TURYSTYKI NR 2 (22) 2013

Anna Sammel

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Anna JĊczmyk

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

EUROREGIONALNE PROJEKTY TURYSTYCZNE W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM DOFINANSOWANE W RAMACH PROGRAMU INTERREG III A

I INTERREG IV A

Streszczenie

Barierami realizacji inwestycji i tworzenia produktów turystycznych są czĊsto czynniki ekonomiczne, a szczególnie brak wiedzy o moĪliwoĞciach ich dofinansowa- nia. Rzeczywiste wykorzystanie Ğrodków pomocowych zaleĪy jednak czĊsto od aktyw- noĞci beneficjentów. Ze wzglĊdu na znaczenie tego zagadnienia celem publikacji byáa analiza stanu wykorzystania pomocy finansowej w postaci euroregionalnych projektów turystycznych zrealizowanych w ramach programu Wspóápraca Transgraniczna Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej INTER- REG III A (2004–2006) i INTERREG IV A (2007–2013) w województwie zachodnio- pomorskim.

Sáowa kluczowe: euroregionalne projekty turystyczne, dofinansowanie unijne, dofinan- sowanie projektów turystycznych

Wprowadzenie

Istotnymi barierami realizacji inwestycji i tworzenia produktów turystycz-

nych oraz paraturystycznych są czynniki ekonomiczne, a szczególnie brak wie-

dzy o moĪliwoĞciach ich dofinansowania. Ograniczone zasoby finansowe w znacznym stopniu zmniejszają moĪliwoĞci gmin, stowarzyszeĔ lub innych podmiotów na rozwijanie przez nie funkcji turystycznych. Rzeczywiste wyko- rzystanie Ğrodków pomocowych zaleĪy jednak czĊsto od aktywnoĞci i przygo- towania merytorycznego beneficjentów. Obecnie Ĩródáem finansowania na przykáad inwestycji gminnych wpáywających na rozwój turystyki są miĊdzy innymi dochody wáasne, dotacje celowe krajowe, kapitaá pochodzący z rynku finansowo-kapitaáowego (na przykáad kredyty, poĪyczki)

, a szczególnie pie- niądze pozyskiwane z programów Unii Europejskiej, co wynika z moĪliwoĞci, jakie wiąĪą siĊ z ich wáaĞciwym wykorzystaniem. W województwie zachodnio- pomorskim zrealizowano w latach 2004–2012 wiele projektów wspieranych z dotacji unijnych, które przyczyniáy siĊ do rozbudowy zarówno bazy material- nej turystyki, jak i stworzenia lub rozwoju wielu juĪ istniejących produktów turystycznych. Ze wzglĊdu na znaczenie tego zagadnienia celem publikacji jest ana- liza stanu i moĪliwoĞci wykorzystania pomocy finansowej w postaci euroregio- nalnych projektów turystycznych zrealizowanych w ramach programu Wspóá- praca Transgraniczna Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej INTERREG III A (2004–2006) i INTERREG IV A (2007–2013) w województwie zachodniopomorskim.

1. Program INTERREG III A Rzeczpospolita Polska (województwo zachodniopomorskie) – Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia

WaĪnym procesem przebiegającym od wielu lat w Europie jest integracja miĊdzyregionalna sąsiadujących ze sobą obszarów oddzielonych granicą paĔ- stwową. Szczególną formą wspóápracy transgranicznej są euroregiony, których gáównym celem jest podniesienie poziomu Īycia spoáecznoĞci lokalnych obsza- rów przygranicznych poprzez rozbudow Ċ róĪnorodnej infrastruktury, ochronĊ Ğrodowiska, rozwój turystyki oraz dziaáalnoĞü kulturalno-edukacyjną

.

1

H. Janowska, Strategia finansowania gminnych inwestycji infrastrukturalnych w Pol- sce, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin 2002, s. 80.

2

I. Sikorska-Wolak, Wspóápraca transgraniczna w euroregionach i jej znaczenie dla roz-

woju turystyki, „Roczniki Wydziaáu Nauk Humanistycznych SGGW”: Problemy Rozwoju Tury-

styki na WileĔszczyĨnie, Mazowszu, Podlasiu, Woáyniu i Podolu, t. VIII, red. Z.J. PrzychodzeĔ,

WSTIJO – SGGW, Warszawa–Lwów–ĩytomierz 2006, s. 293–294.

Jednostki samorządu terytorialnego, stowarzyszenia, organizacje non pro- fit lub podmioty gospodarski turystycznej zlokalizowane na terenie wojewódz- twa zachodniopomorskiego w zaleĪnoĞci od zaáoĪonego celu mogáy ubiegaü siĊ o dofinansowanie planowanych przedsiĊwziĊü z wielu Ĩródeá wsparcia, w tym miĊdzy innymi z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Za- chodniopomorskiego na lata 2007–2013 w ramach róĪnych osi priorytetowych (na przykáad 1 – Gospodarka – Innowacje – Technologie, 5 – Turystyka, kultura i rewitalizacja lub osi 6 – Rozwój funkcji metropolitalnych)

. PoáoĪenie woje- wództwa umoĪliwia takĪe korzystanie ze Ğrodków w ramach programów Euro- pejskiej Wspóápracy Terytorialnej. Zakres i cele wspóápracy przygranicznej wyznacza miĊdzy innymi przyjĊta przez RadĊ Europy w 1980 roku Europejska Konwencja Ramowa o Wspóápracy Transgranicznej miĊdzy Wspólnotami i Wáadzami Terytorialnym, w myĞl której wspóápraca ta to „kaĪde wspólnie podjĊte dziaáanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów miĊdzy wspólnotami i wáadzami terytorialnymi dwóch lub wiĊkszej liczby umawiających siĊ stron, jak równieĪ zawarcie porozumieĔ i przyjĊcie uzgodnieĔ koniecznych do realizacji takich zamierzeĔ”

. Podstawą tego rodzaju wspóápracy w minionych latach miĊdzy byáym województwem szczeciĔskim i krajem związkowym Meklemburgia-Pomorze Przednie byáo Wspólne OĞwiadczenie podpisane 18 marca 1991 roku przez wojewodów: szczeciĔskiego, koszaliĔskie- go i pilskiego oraz premiera Meklemburgii-Pomorza Przedniego, a takĪe posta- nowienia traktatu miĊdzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Nie- miec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej wspóápracy, podpisanego w Bonn 17 czerwca 1991 roku. Dostosowując istniejącą wspóápracĊ do nowych struktur powstaáych w wyniku reformy administracyjnej w Polsce po 1999 roku, opra- cowano kolejne dokumenty wyraĪające gotowoĞü jej kontynuacji rozwijanej w przeszáoĞci z województwem szczeciĔskim

.

3

Uszczegóáowienie Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodnio- pomorskiego na lata 2007–2013, Szczecin 2009.

4

Europejska Konwencja Ramowa o Wspóápracy Transgranicznej MiĊdzy Wspólnotami i Wáadzami Terytorialnym, DzU z 1993 roku, nr 61, poz. 286, art. 2, pkt 1.

5

MiĊdzy innymi: Wspólne OĞwiadczenie o wspóápracy transgranicznej miĊdzy Woje-

wództwem Zachodniopomorskim a Krajem Związkowym Meklemburgia-Pomorze Przednie,

Schwerin, 18 czerwca 2000 roku oraz OĞwiadczenie o wspóápracy pomiĊdzy Województwem

Zachodniopomorskim (Rzeczpospolita Polska) a Krajem Związkowym Brandenburgia (Republika

Federalna Niemiec), Szczecin, 7 grudnia 2001 roku.

Szersze moĪliwoĞci wspóápracy, zwáaszcza w wymiarze przygranicznym, wprowadzono w 2004 roku, gdy Polska staáa siĊ czáonkiem Unii Europejskiej.

Szczególne szanse dla rozwoju wielu dziedzin Īycia spoáecznego i gospodarki – w tym turystyki – wiązaáy siĊ z moĪliwoĞcią wykorzystania oferowanego wsparcia finansowego.

Gáównym celem programu INTERREG III A 2004–2006 Polska (woje- wództwo zachodniopomorskie) – Meklemburgia-Pomorze Przednie/Branden- burgia byáo wspieranie zrównowaĪonego i trwaáego rozwoju na pograniczu polsko-meklemburskim i brandenburskim w sferze gospodarczej, spoáecznej i kulturowej. ZasiĊg terytorialny programu obejmowaá wszystkie powiaty ziem- skie i grodzkie w województwie zachodniopomorskim, naleĪące do Euroregio- nu Pomerania. W Meklemburgii-Pomorzu Przednim powiaty: Wschodnie Po- morze Przednie i Uecker-Randow oraz miasto Greifswald, a w Brandenburgii powiaty Uckermark i Barnim. NiĪszą alokacją Ğrodków w Meklemburgii-Po- morzu Przednim obj Ċto RugiĊ i Póánocne Pomorze Przednie oraz Stralsund, natomiast w Polsce powiaty: drawski, biaáogardzki, koáobrzeski, koszaliĔski, s áawieĔski, szczecinecki, ĞwidwiĔski i waáecki oraz miasto Koszalin (maksy- malnie 20% caáoĞci wydatków programu)

. ħródáem finansowania staá siĊ Eu- ropejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ang. ERDF). Beneficjentami progra- mu byáy miĊdzy innymi jednostki samorządu terytorialnego, pozarządowe or- ganizacje non profit, szkoáy wyĪsze, instytucje publiczne prowadzące dziaáal- noĞü edukacyjną, badawczą, instytucje kultury, KoĞcioáy i związki wyznaniowe oraz euroregiony. Wspólną instytucją zarządzającą dla INTERREG III A byáo Ministerstwo Gospodarki Meklemburgii-Pomorza Przedniego, a partnerem po stronie polskiej – Ministerstwo Gospodarki i Pracy.

Alokowane Ğrodki z ERDF wyniosáy w latach 2004–2006 29,9 miliona euro (2004 – 8,3 miliona euro, 2005 – 9,5 miliona euro, 2006 – 12,1 miliona euro). W celu ich odpowiedniego przeznaczenia w dokumencie programowym uwzglĊdniono priorytety, wĞród których duĪe znaczenie miaáy miĊdzy innymi dziaáania istotne dla rozwoju w regionie turystyki

.

6

INTERREG III A, Joint Programming Document 2000–2006, Program Regionalny nie- miecko-polskiego obszaru granicznego na terenie Krajów Związkowych Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia i Polski (województwo zachodniopomorskie), zatwierdzony Decyzją Ko- misji z dnia 3 grudnia 2004 roku, s. 14.

7

A. Rozwój gospodarczy i kooperacja, B. Poprawa infrastruktury innowacyjnej, tech-

nicznej i turystycznej, C. ĝrodowisko naturalne, D. Rozwój wiejski, E. Dziaáania na rzecz podwyĪ-

szenia kwalifikacji oddziaáujące na zatrudnienie, F. Wspóápraca wewnątrzregionalna, inwestycje

W województwie zachodniopomorskim jedną z dominujących dziedzin gospodarki jest branĪa usáug, w tym w coraz wiĊkszym stopniu dziaáalnoĞü związana z turystyką i obsáugą ruchu turystycznego

. Ich rozwój ma zatem dla regionu istotne znaczenie

. Ze wzglĊdu na walory naturalne, antropogeniczne i specjalistyczne tworzenie lokalnej oferty powinno dotyczyü szczególnie tury- styki aktywnej, kulturowej, miejskiej, wiejskiej, przyrodniczej, zdrowotnej (leczniczej, sanatoryjnej, SPA) oraz biznesowej. W aspekcie kreowania produk- tów turystycznych duĪe znaczenie powinny mieü takĪe dziaáania przyczyniające siĊ do wydáuĪenia sezonu. NiezbĊdne są w związku z tym dalszy rozwój wszyst- kich elementów zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego (miĊdzy innymi bazy noclegowo-gastronomicznej, infrastruktury turystycznej poza bazą nocle- gową, infrastruktury towarzyszącej), kontynuowanie dziaáaĔ promujących województwo, podnoszenie kwalifikacji personelu zatrudnionego w usáugach turystycznych i okoáoturystycznych, a takĪe troska o stan Ğrodowiska natural- nego jako miejsca destynacji turystycznych

. Dofinansowaniem w postaci euroregionalnych projektów turystycznych zrealizowanych w ramach Programu Operacyjnego Wspóápraca Transgraniczna Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej INTERREG III A (2004–2006) w województwie zachodniopomorskim objĊto 24 przedsiĊwziĊcia.

Realizowane byáy projekty zarówno o charakterze nieinwestycyjnym (tak zwa- ne miĊkkie), które sáuĪyáy realizacji celów kulturowych, edukacyjnych lub spo- áecznych w aspekcie rozwoju polsko-niemieckiej wspóápracy przygranicznej, ale takĪe te, które wiązaáy siĊ z poprawą wybranych elementów zagospodaro- wania turystyczno-rekreacyjnego (tabela 1).

na rzecz kultury i spotkaĔ, Fundusz Maáych Projektów, G. Specjalne wsparcie dla regionów grani- czących z paĔstwami kandydującymi, H. Pomoc techniczna, INTERREG III A, Joint Program- ming Document 2000–2006…, s. 64–65.

8

Ibidem, s. 6, 11.

9

Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020, Sejmik Woje- wództwa Zachodniopomorskiego, Szczecin 2005, s. 49–51.

10

INTERREG III A, Joint Programming Document 2000–2006…, s. 31–34.

Tabela 1 Euroregionalne projekty turystyczne zrealizowane w ramach programu INTERREG III A

w województwie zachodniopomorskim (partner wiodący z Polski)

Lp. Realizator projektu Tytuá projektu

1. Gmina Banie Festyn na Ziemi BaĔskiej

2. Barlinecki OĞrodek Kultury Europejskie spotkania na szlaku turystycznym 3. Starostwo Powiatowe w Biaáogar-

dzie

Wspólny smak tradycji

4. Gmina Karlino Budowa ciągu pieszego wzdáuĪ Kanaáu MáyĔskiego i rzeki ParsĊty

5. Gmina Karlino Noc ĝwiĊtojaĔska 6. Związek Miast i Gmin Dorzecza

ParsĊty

Rajd rowerowy „Szlakami dorzecza ParsĊty”

7. Związek Miast i Gmin Dorzecza ParsĊty

MiĊdzynarodowy spáyw kajakowy „ParsĊta 2006”

8. Gmina Karlino Polsko-niemieckie ĞwiĊto plonów

9. Gmina Karlino Zawody Konne: Karlino–Dargun–Wolgast 10. Starostwo Powiatowe w Koáo-

brzegu

Budowa ciągu pieszo-rowerowego

11. Gmina Miasto Koszalin KoszaliĔski Festiwal Kulinarny na Ulicy Smaków 12. Miejski OĞrodek Kultury

w Moryniu

DzieĔ Sielawy i Jezior BliĨniaczych „Morzycko–Wer- belinsee 2006”

13. Gmina Polanów Turystyka bez granic w partnerstwie miast

14. Gmina Miasto Szczecin Ekologiczne zagospodarowanie polany leĞnej „GáĊbokie”

15. Forum Turystki Regionów (Szczecin)

Przygoda z turystyką – Euroregion Pomerania terenem turystyki edukacyjnej dzieci i máodzieĪy

16. Forum Turystki Regionów (Szczecin)

Powiatowy Piknik Turystyczno-Kulturalny

17. Forum Turystki Regionów (Szczecin)

Pomerania Tour – wspóápraca i prezentacje potencjaáu turystycznego miast i gmin z Euroregionu Pomerania 18. Forum Turystki Regionów

(Szczecin)

Euroregionalna Szkolna Gieáda Turystyczna „Przygoda”

19. Forum Turystki Regionów (Szczecin)

Regionalny system doradztwa i szkoleĔ kadr turystycznych

20. SzczeciĔska Organizacja Tury- styczna

SzczeciĔskie dni turystyki

21. Dom Kultury Sáowianin (Szczecin) Festiwal piosenki Īeglarskiej i okoáomorskiej „SZANT- RAPA”

22. Trzebiatowski OĞrodek Kultury Trzebiatowskie Spotkania Pomorskie

23. Gmina Trzebiatów I Turniej Gmin Partnerskich w boule na plaĪy – MrzeĪyno 2006

24. Miejski OĞrodek Kultury (Police) Dni Zalewu SzczeciĔskiego „Trzebieskie Neptunalia 2006”

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie Euroregionalne projekty turystyczne wspiera- ne ze Ğrodków Unii Europejskiej i ich realizatorzy. Forum Turystyki Regionów, Szczecin 2007, s. 10–95.

Projekty o charakterze turystycznym koncentrowaáy siĊ miĊdzy innymi na

rozbudowie sieci ĞcieĪek rowerowych, ochronie walorów naturalnych, edukacji,

jak równieĪ na wspólnym opracowaniu ofert turystycznych i ich marketingu

w formie polsko-niemieckich imprez plenerowych. WĞród wspóáfinansowanych dziaáaĔ znalazáy siĊ przedsiĊwziĊcia, których celem byáo rozwijanie wspólnych inicjatyw lokalnych i regionalnych oraz wspóápracy transgranicznej. Projekty realizowano przy wspóáudziale niekomercyjnego partnera zagranicznego. Po- niewaĪ miaáy one charakter miĊdzynarodowy, ich wdraĪaniem zajmowaáy siĊ grupy robocze skáadające siĊ z przedstawicieli paĔstw uczestniczących w reali- zacji konkretnych dziaáaĔ. Dla polskiego wnioskodawcy wymagany byá mini- mum jeden partner niemiecki (we wszystkich projektach wskazano jednego lub dwóch wspóárealizatorów z Niemiec). Dziaáanie pt. „Europejskie spotkania na szlaku turystycznym” nadzorowane byáo przez zespóá polsko-niemiecko- -szwedzki. W kaĪdym przedsiĊwziĊciu partner wiodący (realizator projektu) odpowiedzialny byá za zarządzanie i koordynowanie dziaáaniami pomiĊdzy uczestniczącymi w nim stronami. Czas realizacji poszczególnych dziaáaĔ byá zróĪnicowany i wynosiá od jednego do piĊtnastu miesiĊcy.

W latach 2004–2006 jednostki samorz ądu terytorialnego, stowarzyszenia lub organizacje non profit zlokalizowane na terenie województwa zachodnio- pomorskiego byáy takĪe wspóárealizatorem 9 projektów dotyczących róĪnych aspektów rozwoju turystyki, których partner wiodący miaá siedzibĊ na terenie Niemiec. Dotyczyáy one rozbudowy polsko-niemieckich miejsc spotkaĔ w Bröl- lin, Samendarre Jatznick, Ueckermünde oraz Ukranenland oraz budowy obiek- tów edukacji ekologicznej (Ueckermünde) i punktu informacji w Eggesin. Po- zyskane Ğrodki finansowe przeznaczone zostaáy takĪe na wspólne opracowanie i wydanie broszury promocyjnej gmin: Löcknitz i Stare Czarnowo oraz organi- zacjĊ polsko-niemieckich festiwali máodzieĪy w latach 2002, 2004, 2006, a takĪe targów turystyki wodnej w 2005 roku

.

11

Euroregionalne projekty turystyczne wspierane ze Ğrodków Unii Europejskiej i ich rea-

lizatorzy, red. A. Borowicka, Forum Turystyki Regionów, Szczecin 2007, s. 108–131.

2. Program INTERREG IV A Rzeczpospolita Polska (województwo zachodniopomorskie) – Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia

W nowym okresie finansowania wspóápraca w wymiarze transgranicznym w aspekcie rozwoju turystyki kontynuowana byáa w ramach odrĊbnego Prog- ramu Operacyjnego Polityki SpójnoĞci, jako tak zwana Europejska Wspóápraca Terytorialna (PO EWT, European Territorial Cooperation)

Wspóápraca Trans- graniczna Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia i Rzeczpo- spolitej Polskiej (województwo zachodniopomorskie) 2007–2013 INTER- REG IV A

. SáuĪyü ona miaáa przede wszystkim realizacji wspólnych projek- tów o charakterze miĊdzynarodowym na pograniczu polsko-niemieckim. Jak zaznaczono w dokumencie programowym, w województwie zachodniopomor- skim nadal naleĪy rozwijaü produkty turystyki morskiej, aktywnej, przyrodni- czej, edukacyjnej, kulturalnej, wiejskiej i agroturystyki oraz turystyki sanato- ryjnej

.

Dofinansowaniem w postaci euroregionalnych projektów turystycznych przeznaczonych do realizacji w ramach programu INTERREG IV A (2007–

2013) w województwie zachodniopomorskim objĊto dziaáania, które przyczy- niaj ą siĊ do rozwoju polsko-niemieckiej wspóápracy przygranicznej i integracji mieszkaĔców (tabela 2).

Projekty o charakterze turystycznym realizowane w województwie za- chodniopomorskim, podobnie jak w poprzednim okresie finansowania, koncen- trowaáy siĊ miĊdzy innymi na rozbudowie infrastruktury i poáączeĔ komunika- cyjnych, ochronie walorów naturalnych i antropogenicznych oraz wspólnym opracowaniu i promocji ofert turystycznych (sportowych, kulturowych, rekre- acyjnych, edukacyjnych). Dziaáania realizowano przy aktywnym wspóáudziale niekomercyjnego partnera z Niemiec. Byáo ich jednak mniej w porównaniu z poprzednim okresem finansowania.

12

Polska. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013 wspierające wzrost go- spodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia SpójnoĞci. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s. 95.

13

Program Operacyjny Celu 3 Europejska Wspóápraca Terytorialna – Wspóápraca Trans- graniczna Krajów Meklemburgia-Pomorze Przednie/Brandenburgia i Rzeczpospolitej Polskiej (województwo zachodniopomorskie) 2007–2013, Program Operacyjny zmieniony w roku 2009, zmiana zatwierdzona przez KomisjĊ Europejską 17 maja 2010 roku.

14

Ibidem, s. 21.

Tabela 2

Euroregionalne projekty turystyczne w ramach programu INTERREG IV A (2007–2013) w województwie zachodniopomorskim (partner wiodący z Polski)

Lp. Realizator projektu Tytuá projektu i kwota dofinansowania (w euro)

Lata 2007–2008 Komitet Monitorujący nie wydaá pozytywnych opinii o projektach przeznaczonych do dofinansowania

2009–2013 – przykáadowe projekty przeznaczone do realizacji

1. Gmina Police Budowa ĞcieĪek rowerowych w Euroregionie Pomera- nia na odcinku pomiĊdzy Policami, Pilchowem i Tano- wem do Bartoszewa oraz w Pasewalku w ramach koncepcji rozbudowy i poáączenia ponadgranicznej sieci ĞcieĪek rowerowych (1 493 505,00)

2. Miasto ĝwinoujĞcie Transgraniczne poáączenie ĝwinoujĞcie–Kamminke na wyspie Uznam (1 125 872,00)

3. Miasto Koáobrzeg Budowa ĞcieĪki rowerowej Ustronie Morskie–Koáo- brzeg–DĨwirzyno oraz miasto Barth w ramach nadmor- skiej trasy rowerowej nr 10 (2 375 518,00)

4. Miasto i gmina Czáopa ZacieĞnienie polsko-niemieckiego partnerstwa gmin poprzez budowĊ Centrum Kultury i Sportu w Czáopie oraz wyposaĪenie Centrum Kultury w Neuenkirchen (1 377 885,00)

5. Muzeum Narodowe w Szczecinie Razem jesteĞmy silni – centralne muzea pomorskie wspólnie tworzą nowoczesne wystawy stale promujące historiĊ i kulturĊ Pomorza (517 564,00)

6. Miasto Koszalin, Związek Komunalny Europaregion Pomerania

XIV Festiwal MáodzieĪy Euroregionu Pomerania – Koszalin 2009 (159 545,00)

7. Stowarzyszenie Gmin Polskich Euro- regionu Pomerania

Fundusz Maáych Projektów (projekty do 25 000 euro, áączna kwota przyznana do 2011 roku – 9 821 839,00) 8. Archiwum PaĔstwowe w Szczecinie Sąsiedzi w Europie. KsiĊstwo Pomorskie i Królestwo

Polskie 1000–1648 – budowanie toĪsamoĞci regionalnej poprzez prezentacjĊ historycznego dziedzictwa pomor- skiego w Szczecinie i Greifswaldzie oraz promocja historii regionu na docelowych rynkach turystycznych (Kraków) (70 804,00)

10. Gmina TrzciĔsko-Zdrój Wspólny projekt z wykorzystaniem potencjaáów epoki lodowcowej dla geoturystyki w polsko-niemieckim geoparku „Kraina Polodowcowa nad Odrą”. Wystawa, budowa alei spacerowej i rekonstrukcja baszty w TrzciĔskiem-Zdroju oraz hala wystawowa w Stolzen- hagen (653 283,00)

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Roczny raport wdroĪeniowy za rok 2008

INTERREG IV A. PrzyjĊty przez Komitet Monitorujący dnia 23 czerwca 2009

roku, s. 42–46, Raport roczny wdroĪeniowy za rok 2009 INTERREG IV A. Przy-

jĊty przez Komitet Monitorujący w dniu 15 czerwca 2010 roku, Zaáącznik nr 1,

Roczny Raport WdroĪeniowy 2010 INTERREG IV A, PrzyjĊty przez Komitet

Monitorujący w dniu 24 czerwca 2011 roku – Zaáącznik nr 1, Roczny Raport

WdroĪeniowy 2011 INTERREG IV A. PrzyjĊty przez Komitet Monitorujący

w dniu 26 czerwca 2012 roku, Zaáącznik nr 1.

W latach 2009–2012 roku jednostki samorządu terytorialnego, stowarzy- szenia lub organizacje non profit zlokalizowane na terenie województwa za- chodniopomorskiego byáy lub są wspóárealizatorem 23 projektów, których part- ner wiodący ma siedzibĊ na terenie Niemiec. Dotyczyáy one podejmowania wspólnych dziaáaĔ na rzecz:

a) ochrony dziedzictwa naturalnego i kulturowego Pomorza Zachodniego – miĊdzy innymi inwentaryzacja atrakcji przyrodniczych wysp Uznam i Karsibór (321 484,00 euro), zarządzanie siedliskami i ostojami NA- TURA 2000 w transgranicznym obszarze przyrodniczym Doliny Dol- nej Odry (2 928 059,00 euro), rozwój turystyczno-przyrodniczy czĊĞci zlewni Odry (2 680 458,00 euro), przebudowa oraz tworzenie funkcji muzealnych w obiektach zabytkowych (3 893 082,00 euro), aranĪacja wie Īy teatru w Schwedt nad Odrą (191 432,00 euro), rewitalizacja Parku Przyrody Dolina MiáoĞci w Zatoni Dolnej (2 421 950,00 euro);

b) rozbudowy infrastruktury turystycznej i paraturystycznej – organizacja centrów informacji i miejsc spotkaĔ (8 559 502,00 euro), przebudo- wa po áączeĔ drogowych i infrastruktury komunikacyjnej (15 195 624,00 euro), rewitalizacja i zmiana funkcji dworców kolejo- wych w Groß Schönebeck i Drawsku Pomorskim (1 010 396,00 euro), rozbudowa centrum turystyki wodnej w Schwedt nad Odrą i budowa Ğródmiejskiej czĊĞci nabrzeĪa w Gryfinie (4 765 751,00 euro), przebu- dowa transgranicznej promenady pomiĊdzy ĝwinoujĞciem a gminą Heringsdorf (3 036 027,00 euro);

c) organizowania wspólnych imprez – Festiwal Filmowy „dokument- ART” (321 826,00 euro), Uznamska Granica w d ĨwiĊkach 2009 (28 872,00 euro);

d) edukacji – polsko-niemieckie kszta ácenie zawodowe w hotelarstwie i gastronomii (520 613,00 euro), finansowanie dziaáalnoĞci polsko- -niemieckiej orkiestry m áodzieĪowej (191 530,00 euro), edukacja eko- logiczna (3 237 193,00 euro);

e) inwentaryzacji oraz promocji walorów i atrakcji turystycznych (523 816,00 euro)

.

15

Roczny raport wdroĪeniowy za rok 2008 INTERREG IV A. PrzyjĊty przez Komitet Mo- nitorujący dnia 23 czerwca 2009 roku; Raport roczny wdroĪeniowy za rok 2009 INTERREG IV A.

PrzyjĊty przez Komitet Monitorujący w dniu 15 czerwca 2010 roku; Roczny raport wdroĪeniowy

2010 INTERREG IV A. PrzyjĊty przez Komitet Monitorujący w dniu 24 czerwca 2011 roku,