Mocne strony rodziny

Drugi nurt badań, stanowiący podwaliny dla rozwoju prężności rodzinnej, odnosi się do badań nad „silnymi” rodzinami (strong families) i mocnymi stronami rodzin (family strengths). Badania zapoczątkowane zostały przez Woodhousa (1930) i odnosiły się do rodzin odnoszących sukcesy w okresie Wielkiej Depresji. Kontynuacją tego nurtu były badania Otta (1962, 1963) nad mocnymi stronami rodziny i „silnymi” rodzinami, które rozwinięte zostały szeroko przez Stinnetta, DeFraina i Olsona, a także wielu innych badaczy (DeFrain, 1999; Stinnett, DeFrain, 1985; Hanson, 1986; Olson, DeFrain, 2006;

Olson i in., 1983; Stinnett i in., 1981; Stinnett, Sauer, 1977). W tym samym czasie powstawały zarówno listy mocnych stron rodzin (m.in. Beavers, 1976; Epstein, Bishop,

17 1981; Otto, 1962, 1963; Olson i in., 1988), jak i modele bazujące na siłach rodziny m.in.:

Model Rodzinnych Sił (Stinnett, DeFrain, 1985), Model Kołowy Systemów Małżeńskich i Rodzinnych (Olson, 2000), Model Systemowy Beaversa (Beavers, 1981; Beavers, Hampson, 1993, 2000), Model McMaster (Epstein i in., 1978, 2007), Systemowy Model rodziny z osobą chorą (Rolland, 1984, 1987a, 2002, Rolland, Walsh, 2006; Rolland, Williams, 2005). Lewandowska-Walter i Błażek (2018a) zwracają uwagę na to, że autorzy modeli rodzin, do opisania struktury relacji rodzinnych, przeważnie biorą pod uwagę: spójność, elastyczność oraz hierarchię. Wyróżniane przez różnych badaczy siły były ze sobą zbieżne. Dla porównania przedstawiony zostanie Model Rodzinnych Sił (Stinnett, DeFrain 1985) i Model Kołowy Systemów Małżeńskich i Rodzinnych (Olson, 2000).

Spójność rodzinna (Model Kołowy Systemów Małżeńskich i Rodzinnych) odpowiadała obszarowi zaangażowania, uznania i obdarzenia uczuciami oraz czasu spędzanego wspólnie z rodziną (Model Rodzinnych Sił). Elastyczność (Model Kołowy Systemów Małżeńskich i Rodzinnych) obejmowała zdolność do radzenie sobie ze stresem oraz duchowy dobrobyt (Model Rodzinnych Sił), a obszar komunikacji (Model Kołowy Systemów Małżeńskich i Rodzinnych) pokrywał się z pozytywną komunikacją (Model Rodzinnych Sił), zaś odmienność kulturowa nie prowadziła do różnic w zakresie sił rodzinnych. Siły pozostawały jednakowe, a wyrażane były w odmienny sposób.

Ewolucja tego podejścia skupia uwagę badaczy na przeciwległych biegunach, od koncentracji na dysfunkcjach i patologii rodziny do poznawania jej mocnych stron.

Z tego względu w badaniach zaczęto uwzględniać rodziny, które funkcjonują w korzystny sposób i przejawiają prawidłowe wzorce, będące punktem odniesienia dla innych rodzin.

Podejście to zmieniło perspektywę, przez którą do tej pory oceniano rodzinę. DeFrain i Asay (2007) dokonali podsumowania wniosków z badań nad mocnymi stronami rodzin.

Wnioski te w znacznej mierze odnosiły się do: znaczenia jakie nadawano silnym rodzinom wobec rozwoju sprawnie działającego społeczeństwa, posiadania przez każdą rodzinę mocnych stron i dostrzegania tych pozytywów przez badaczy.

Kolejnym ważnym aspektem było spostrzeżenie, które pozwoliło odnieść siły rodziny do sposobu funkcjonowania rodziny, a nie jedynie do jej struktury i sytuacji finansowej. Błażek i współpracownicy (2018) zaznaczają, że dla właściwego rozwoju w rodzinie znaczenie ma nie tyle struktura rodziny, co relacje między jej członkami.

Badacze stwierdzili również (DeFrain, Asay, 2007), że pozytywna relacja małżeńska jest podstawą dla funkcjonowania silnej rodziny, a silne rodziny dążą do wychowania

18

„wspaniałych” dzieci, które na przykładzie swoich rodzin pochodzenia również stworzą silne rodziny. Trzeba podkreślić, że wymagania wobec rodziny, zmieniają się wraz z kolejnymi fazami procesu adaptacji, etapami rozwoju członków rodziny, etapami przejściowymi pomiędzy fazami cyklu życia rodzinnego (Walsh, 2016). Podejście bazujące na mocnych stronach rodziny, skupia się na pewnym zestawie stałych cech przejawianych przez prawidłowo funkcjonujące rodziny. W podejściu tym, nie zwraca się uwagi, na to, że niektóre z tych charakterystyk mogą być nieprzydatne bądź nieefektywne wobec danego wydarzenia, a różne sytuacje mogą wymagać wykorzystania odmiennych sił czy procesów (Walsh, 1996, 2006). W przeciwieństwie do tego, co stwierdza Walsh (1996), DeFrain i Asay (2007) zaznaczają, że mocne strony mogą rozwinąć się z czasem, nawet w parach, które początkowo tworzyły niestabilne związki.

Walsh (1996) twierdzi, że modele funkcjonowania rodziny, jej mocnych stron są pozbawione kontekstu społecznego i rozwojowego, nie biorą pod uwagę zmian zachodzących z upływem czasu w rodzinie, a także pozbawiają rodzinę refleksji nad całym zestawem czynników łączących się z kryzysowym wydarzeniem, takich jak:

okoliczności poprzedzające, wcześniejsze sposoby radzenia sobie czy mobilizowanie nowych zasobów. Jednak DeFrain i Asay (2007) podkreślają, że to właśnie w odpowiedzi na kryzys i wyzwanie powstają mocne strony rodziny. Walsh (1996), podobnie jak DeFrain i Asay (2007), zauważyła, że rodziny, które dobrze radzą sobie ze stresorami, nie zastanawiają się nad swoimi mocnymi stronami, a traktują je jako swoje właściwości.

Podejście oparte na mocnych stronach kategoryzuje rodziny w sposób binarny:

rodziny silne a na przeciwległym końcu – rodziny dysfunkcjonalne czy nie radzące sobie.

Jak zaznaczają DeFrain i Asay (2007) takie podejście stanowić miało wzór dla pozostałych rodzin, wspierać je w dążeniu do poprawy swojego losu i odniesieniu życiowego sukcesu. Analizując najważniejsze różnice pomiędzy podejściem opartym na mocnych stronach rodziny a współczesnym podejściem do prężności rodzinnej warto zaznaczyć, że współczesne podejście opiera się na kontekście sytuacyjnym, rozwojowym, a także rozważa różnice pomiędzy wybieranymi przez rodzinę procesami prężności, zarówno w kolejnych etapach adaptacji jak i w różnych fazach życia rodzinnego i rozwojowego członków rodziny. Koncept ten, w przeciwieństwie do podejścia opartego na mocnych stronach rodziny, wspiera ciągły rozwój i zmianę zachodzącą w procesach prężności rodzinnej przez cały cykl życia rodzinnego. Odnosi się do wzrostu potencjału rodzinnego wobec przyszłych trudności, a także do możliwego przedefiniowania życiowych priorytetów i wzmocnienia procesów do tej pory

19 zachodzących w rodzinie. Ujęcie Walsh (1996) nie kategoryzuje rodzin na konkretne typy, zakłada, że wszystkie rodziny, bez względu na swoją strukturę, stojące przed nimi wyzwania, stresujące i niesprzyjające sytuacje, przejawiają prężność, na różnym poziomie i w odmiennych procesach. Walsh (1996, 2006) twierdzi, że rodziny prężne w odniesieniu do niektórych wydarzeń mogą nie przejawiać cech silnych rodzin. Podejście oparte na zasobach rodziny (mocnych stronach), odnoszące się do funkcjonowania rodziny jedynie w kryzysowym czasie, doprowadza do obwiniania, a tym samym etykietowania rodzin i ich członków za nieposiadanie pewnych prawidłowych i efektywnych charakterystyk, sprzyjających radzeniu sobie z wyzwaniami i niesprzyjającymi wydarzeniami. Ponzetti i Long (1989) stwierdzają, że badania dotyczące mocnych stron rodziny: pozbawione są podstaw teoretycznych, w większości są deskryptywne, a ich wyniki są rozległe i nie tworzą jednego integralnego paradygmatu.

Warto odnotować, że w podejściu opartym na mocnych stronach rodziny zaszły zmiany, co doskonale uwypuklone jest w publikacji DeFrain i Asay (2007), jednak współczesne podejście do prężności rodzinnej (Walsh, 1996, 2003, 2012b, 2016), oparte na paradygmacie systemowym, rozwojowym i ekologicznym w znacznym stopniu rozszerza wspomniane podejście.