Zrekonstruowanie wypowiedzi normatywnej z aktów prawych możliwe jest także wsku-tek określenia kryteriów różnicujących wypowiedź normatywną i normę prawną. W pro-cesie różnicowania normy prawnej od wypowiedzi normatywnej przyjmuje się ogólne znaczenie dla normy prawnej, takie oto, że norma istnieje, w sytuacji, gdy powstają okoliczności, w jakich adresat normy powinien postąpić we wskazany w normie sposób [Ziembiński 1969, s. 88]. Innymi słowy, kryterium wskazującym na istnienie normy praw-nej jest zakres zastosowania normy w sytuacji unormowapraw-nej. Kolejny czynnik wskazujący na istnienie normy prawnej wynika z jej źródła, a dokładniej: z określenia systemu praw-nego, z którego się wywodzi [Ross 1958, s. 75]. Źródło to, nazwijmy je „źródłem syste-mowym”, wskaże wartości społeczeństwa, ideologię prawa, a także to, co społeczeństwo uznaje za fakt prawny. Dzięki tym kryteriom określić można, czy wypowiedź jest normą prawną, czy nią nie jest.
Nieco z innej perspektywy charakteryzuje się wypowiedź normatywną. Główny czynnik odróżniający ją od normy prawnej związany jest z podstawą obowiązywania. W odróżnieniu od normy prawnej, której formalną podstawą jest prawo obowiązujące, wypowiedź normatywna nie posiada tzw. podstawy normatywnej [Grzybowski 1961, s. 31]. Zasadniczo struktura wypowiedzi normatywnej jest stała „[…] nie doznaje żadnej zmiany ani z chwilą uzyskania przez normę prawną mocy obowiązującej, ani też z chwilą utraty tej mocy” [Grzybowski 1961, s. 31]. Wypowiedź normatywna istnieje niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z normą prawną, czy nie, gdyż jest zdaniem, jest opisem faktów. Jak twierdzi S. Grzybowski, wypowiedź normatywna nie jest normą, bo nie ma podstawy obowiązywania. Nie jest przez to normą prawną, a tym bardziej nie jest nor-mą prawną obowiązującą [Grzybowski 1961, s. 31]. Kryterium obowiązywania stanowią wskazane powyżej warunki formalne oraz materialne.
Kolejnym, istotnym elementem, który odróżnia normę prawną od wypowiedzi nor-matywnej jest struktura. Normy prawne mają z natury abstrakcyjny charakter, wypowiedź normatywna zaś ma jeden, stały schemat [Grzybowski 1961, s. 31]. Norma prawna, jak po-daje S. Ehrlich, jest abstrakcją szczególnego rodzaju, która stanowi uogólnienie pewnych konkretnych stosunków społecznych [Ehrlich 1960, s. 65]. Wypowiedź normatywna podaje konkretne konteksty uregulowanych stosunków społecznych [Ehrlich 1960, s. 65].
W przypadku znaczenia terminu „przedsiębiorca” w prawie europejskim akty norma-tywne, które go określają, opisują faktyczne zachowanie przedsiębiorcy niestanowiące
175 „Przedsiębiorca” w prawie europejskim jako przykład wypowiedzi normatywnej. Analiza logiczna
powinności, a będące formalnym opisem stanu faktycznego [Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgod-ne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz. UE L 187/1 z 26.06.2014 r.)].
Kolejnym elementem odróżniającym normę prawną od wypowiedzi normatywnej jest ich funkcja. Normy prawne, pomijając stanowiska wyrażane w sporze o logikę norm, nie stanowią zdań w sensie logicznym, lecz wyrażają wzór zachowania się. „Pojęcie normy jako wypowiedzi prawnej w takim rozumieniu oznacza wyrażenie zawierające sąd o relacji do rzeczywistości. Nie stanowi zdania w sensie logicznym” [Kalinowski 1972, ss. 6–18].
Zdaniem J. Wróblewskiego, tak rozumiana norma prawna jest rodzajem „Wypowiedzi, które zalicza się do norm […]” [Wróblewski 1959, ss. 71–72]. Normy zaś „[…] mają w bardzo wysokim stopniu funkcję wpływającą”, bowiem „[…] istotą normy jest to, iż ma być ona środkiem kierunkowego wpłynięcia na postępowania swego adresata” [Wróblewski 1959, s. 72]. Norma pełni bowiem funkcję wpływania na zachowania ludzi. Wypowiedź norma-tywna takiej funkcji nie pełni, gdyż nie dotyka kwestii powinności [Opałek 1974, ss. 227– 228]. Wypowiedź normatywna opisuje rzeczywiste, faktyczne zachowania ludzkie [Opałek 1974, ss. 227–228]. Termin „przedsiębiorca” w prawie unijnym nie jest wypowiedzią, która wpływa na zachowania ludzkie, ale je opisuje. Jak podaje Opałek, różnica polega na użyciu „jest” w zdaniu opisowym, zamiast „powinien”, która w dyrektywie spełnia rolę (główne-go) operatora dwóch argumentów, które są nazwami. Struktura syntaktyczna dyrektywy jest podobna do struktury zdania opisowego, dając podobnie podstawę do utworzenia sensownego wyrażenia językowego [Opałek 1974, s. 66]. Tak więc wypowiedź normatyw-na jest podstawą do ustanowienia normy, ale normą nie jest. Wypowiedzi normatywne opisują rzeczywiste zachowania przy użyciu argumentu „jest” zamiast „powinno”. Właśnie dlatego nie spełniają funkcji wpływającej normy prawnej, ale wypowiedzi nadają kształt zdania logicznego. „Jeśli założyć, że normy prawne mają być wypowiedziami, które nadają się do kierowania czyimiś zachowaniami, muszą to być wypowiedzi, które w sposób prak-tycznie jednoznaczny wskazują określonym podmiotom określone zachowanie w określo-nych okolicznościach” [Świrydowicz, Wronkowska, Zieliński i in. 1975, s. 59]. Skoro normy prawne regulują większość zachowań, wyznaczenie jednolitej normy zachowań przedsię-biorców miałoby daleko idące negatywne skutki wpływające na kształtowanie się rynku. Stąd konkluzja, że pojęcie „przedsiębiorca” nie jest normą prawną oraz, że brak definicji legalnej w prawie unijnym jest uzasadniony, nie tylko pragmatycznie, ale i teoretycznie.
Powstaje wobec tego pytanie o to, w jakiej formie z perspektywy logicznej analizy wypowiedzi w prawie, unijny ustawodawca uregulował pojęcie „przedsiębiorca”. Skoro termin „przedsiębiorca” nie jest normą prawa unijnego, wydaje się za właściwe uznać go za wypowiedź normatywną.
Jak opisano powyżej, wypowiedź normatywna jest formalnym opisem rzeczywisto-ści, nie powinności - nie nadaje, a jedynie odtwarza rozumienie danego zwrotu w rze-czywistości. Taki rodzaj wypowiedzi prezentowany w aktach unijnego ustawodawcy może mieć zastosowanie do terminu „przedsiębiorca”.
Wnioski
J. Wróblewski podkreślał, że „[…] wszystkie czynniki, które nazywamy ‹‹życiem›› zmie-niają się w innym tempie niż działalność prawodawcza. Z reguły, a zwłaszcza w okresie zachodzenia silnych zmian gospodarczych, społecznych i politycznych, obserwuje się zjawisko „nienadążania prawa za życiem” [Wróblewski 1960, s. 23]. Unijna sfera gospo-darcza, w której funkcjonuje przedsiębiorca, do powyższych zjawisk należy. Nie sposób w niej wymagać jednolitego znaczenia dla uregulowania tak szeroko rozwiniętego życia. Zaprezentowana w artykule propozycja potraktowania pojęcia „przedsiębiorca” pra-wa europejskiego jako typu wypowiedzi normatywnej, przeniesiona na jego interpre-tację ułatwi złożony proces wykładni tego pojęcia. Przyjęta zaś perspektywa logiczna wypowiedzi umożliwia interpretatorowi sięgnięcie podczas interpretacji po narzędzia logiki formalnej.
Warto wspomnieć, że np. S. Grzybowski uważa, iż zagadnienia wykładni prawa są ściśle połączone z rozważaniami nad strukturą norm prawnych, które mogą zostać prze-niesione na „platformę wypowiedzi normatywnej” [Grzybowski 1961, s. 19].
W wypowiedzi normatywnej istotne jest bowiem to, że - w odróżnieniu od normy prawnej – jest zdaniem w sensie logicznym. Jej wykładnia sprowadza się zatem do poszu-kiwania znaczenia uregulowanego w akcie normatywnym. Innymi słowy, interpretator nie skupia się na odnajdywaniu znaczenia powinności, co jest zadaniem trudnym, ale skupia się na poszukiwaniu w materiale źródłowym rzeczywistych opisów zachowań społecz-nych wyrażospołecz-nych przez ustawodawcę w formie zdania, co jest zadaniem prostszym. Gdy-by ujmować termin „przedsiębiorca” jako normę prawną, to w konsekwencji zmusza się interpretatora do poszukiwania rzeczywistej woli prawodawcy [Wróblewski 1960, s. 22]. Przyjmując założenie, że „przedsiębiorca” w prawie unijnym jest wypowiedzą normatyw-ną poszukujemy opisów rzeczywistości, które są zdaniami w sensie logicznym.
W związku z powyższym można rekapitulować, że wykładnia trudnego pojęcia, ja-kim jest pojęcie „przedsiębiorca” w prawie europejsja-kim daje się przeprowadzić za po-mocą narzędzi logiki formalnej, jeśli przyjmie się założenie, że termin „przedsiębiorca” to typ wypowiedzi normatywnej.
177 „Przedsiębiorca” w prawie europejskim jako przykład wypowiedzi normatywnej. Analiza logiczna
Bibliografia
Adamkiewicz-Drwiłło H.G. (2002), Uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Borkowski A. (2015), Maciej Etel: Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim i prawie Unii Euro-pejskiej oraz w orzecznictwie sądowym. Warszawa, 2012, „Studenckie Prace Prawnicze, Admi-nistratywistyczne i Ekonomiczne”, nr 17, ss. 213–217.
Czech E. (2019), Pojęcie przedsiębiorcy i działalności gospodarczej w świetle art. 107
Trak-tatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE 2016 C 202, s. 1), w kontekście wyzna-czenia katalogu beneficjentów dla regionalnych programów operacyjnych, [online] http://
www.profnzw-ewaczech-adwokat.com/Poj%C4%99cie%20przedsi%C4%99biorcy%20 i%20dzia%C5%82alno%C5%9Bci%20gospodarczej%20w%20%C5%9Bwietle%20 art.%20107%20Traktatu%20o%20funkcjonowaniu%20Unii%20Europejskiej%20(Dz.%20 Urz.%20UE%202016%20C%20202,%20s.%201),%20w%20kontek%C5%9Bcie%20 wyznaczenia%20katalogu%20beneficjent%C3%B3w%20dla%20regionalnych%20 program%C3%B3w%20operacyjnych.,162,24, dostęp: 29.05.2019.
Dudzik S. (2010), Współpraca Komisji Europejskiej z organami ochrony konkurencji
w spra-wach kontroli koncentracji przedsiębiorstw, Wolters Kluwer, Warszawa.
Ehrlich S. (1960), Teoria państwa i prawa, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, ss. 54–70. Etel M. (2012), Pojęcie przedsiębiorcy w prawie polskim i prawie Unii Europejskiej oraz
w orzecz-nictwie sądowym, Wolters Kluwer, Warszawa,
Grzybowski S. (1961), Wypowiedź normatywna oraz jej struktura formalna, ,,Zeszyty Nauko-we UniNauko-wersytetu Jagiellońskiego. Rozprawy i Studia”, t. 39, ss.11–58.
Habermas J. (2019), Why Europe Needs a Constitution, [online] https://newleftreview.org/is-sues/II11/articles/jurgen-habermas-why-europe-needs-a-constitution, dostęp: 24.05.2019. Kalinowski G. (1972), La Logique des Normes, Presses Universitaires de France, Paris. Lande J. (1959), Studia z filozofii prawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Opałek K. (1974), Z teorii dyrektyw i norm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Ross A. (1958), On Law and Justice, Stevens & Sons, London.
Świrydowicz K., Wronkowska S., Zieliński M. i in. (1975), O nieporozumieniach
dotyczą-cych tzw. norm zezwalajądotyczą-cych, ,,Państwo i Prawo”, nr 7 (353), ss. 56–62.
Wróblewski J. (1959), Zagadnienia teorii wykładni, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa. Wróblewski J. (1960), Wykładnia prawa [w:] S. Ehrlich (red.), Teoria państwa i prawa, cz. 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, ss. 1–73.
Ziembiński Z. (1966), Logika prawnicza, Logika dla prawników, Logiczne problemy
prawo-znawstwa, ,,Studia Logica”, vol. 18, ss. 179–194.
Ziembiński Z. (1969), O rodzajach niezgodności norm, ,,Studia Filozoficzne”, nr 1(56), ss. 85–94.
Zirk-Sadowski M. (1984), Rozumienie ocen w języku prawnym, ,,Acta Universitatis Lodzien-sis. Folia Historica”, vol. 85.
Zirk-Sadowski M. (1999), Instytucjonalny i kulturowy wymiar integracji prawnej [w:] L. Lesz-czyński (red.), Zmiany społeczne a zmiany w prawie. Aksjologia. Konstytucja. Integracja
euro-pejska, Wydawnictwo UMCS, Lublin, ss. 35–47.
Zirk-Sadowski M. (2005), Wykładnia i rozumienie prawa w Polsce po akcesji do Unii
Europej-skiej [w:] S. Wronkowska (red.), Polska kultura prawna a proces integracji europejEuropej-skiej,
Zaka-mycze, Kraków, ss. 93–114.
Akty normatywne
Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2018 r., poz. 646).
Rozporządzenie Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre ro-dzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu (Dz. Urz. UE L 187/1 z 26.06.2014 r.).
179 „Przedsiębiorca” w prawie europejskim jako przykład wypowiedzi normatywnej. Analiza logiczna
Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2018 r., poz. 646). Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 326/49 z 26.10.2012 r.).
Monika Bogucka-Felczak |
boguckam@op.plUniwersytet Łódzki, Wydział Prawa i Administracji UŁ