Obecna sytuacja zawodowa badanej grupy

Badania przeprowadzone zostały w okresie od kwietnia 2013 do czerwca 2014 roku.

Rok 2013 był ostatnim rokiem przejściowym przed wejściem w życie nowej Ustawy z dnia 27 kwietnia 2012 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.

U. z 2012 r. poz. 579). Nowa ustawa zmienia jednocześnie następujące ustawy: Ustawę z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Ustawę z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, a także Ustawę z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Jak zaznaczali dyrektorzy placówek opiekuńczo-wychowawczych, w których były realizowane badania, Ustawa zmieniając zasady pracy wychowawców w domu dziecka powoduje znaczące zmiany jakie związane są z pracą w tym zawodzie. Najważniejsze zmiany dotyczą wynagrodzenia, czasu pracy oraz uprawnień nauczycielskich. 1 stycznia 2014 roku dobiegł końca okres przejściowy, w którym pracownicy zatrudnieni w placówkach opiekuńczo - wychowawczych, korzystali z uprawnień wynikających z Karty nauczyciela. Od tego okresu pracownicy ci stali się pracownikami samorządowymi, co wiąże się z większym wymiarem czasu pracy (zwiększeniem tygodniowego wymiaru czasu pracy z 26 do 40 godzin) oraz obniżeniem zarobków, poprzez utratę 30% dodatku do wynagrodzenia związanego z wykonywaniem pracy w trudnych i uciążliwych warunkach. Niektórzy dyrektorzy rozwiązali problem zwiększonego wymiaru czasu pracy dokonując jego podziału na tzw. godziny wychowawcze i godziny dodatkowe. Według tego podziału pracownicy spędzają tygodniowo 32 godziny w placówce opiekując się dziećmi, a 8 godzin pozostawiono do realizacji zadań, które do tej pory wychowawcy wykonywali w swoim czasie wolnym.

Niektórzy pracownicy spostrzegają tę zmianę na lepsze, ponieważ w tym dodatkowym czasie realizują takie działania jak: wizyta z dzieckiem u lekarza, zakupy dla dziecka, załatwianie spraw sądowych i innych urzędowych, wizyta w rodzinie dziecka.

Odebranie uprawnień związanych z Kartą nauczyciela wiąże się z utratą prawa do urlopu na poratowanie zdrowia. Ustawa wyrównała różnice jakie występowały w placówkach między młodszymi, a starszymi stażem pracownikami. Osoby zatrudnione po 1 stycznia 2004 roku były już pracownikami samorządowymi i obowiązywały ich nowe zasady. Jednak osoby zatrudnione przed tym okresem podlegały uprawnieniom wynikającym z Karty nauczyciela.

Ponadto w związku z tym, że stosunek pracy wychowawców został zmieniony automatycznie, ze stosunku nauczyciela mianowanego na stosunek pracy pracownika samorządowego na mocy ustawy, bez konieczności wypowiedzenia zmieniającego, ani zawarcia nowej umowy, brak było podstaw do wypłacenia odpraw związanych z ustaniem zatrudnienia.

Wybór badanej grupy do badań był dokonywany w czasie sprzed ogłoszenia ustawy, zatem ten istotny aspekt społeczno-zawodowy nie był uwzględniany w badaniach kwestionariuszowych. Jak zaznaczyli dyrektorzy kierujący placówkami, niniejsze zmiany mogą mieć znaczący wpływ na motywację do pracy i powodować jej obniżenie, szczególnie u pracowników starszych stażem. Na poziomie bardzo ogólnym aspekty te były poruszane w trakcie wywiadów indywidualnych z wybranymi badanymi. Jednak, jak wynika z dalszych ustaleń z dyrektorami placówek, w rzeczywistości mógł to być istotny czynnik obniżający motywację do pracy, tylko w stosunku do niewielkiej części badanych. W zdecydowanej większości badanych placówek pracownicy w momencie organizacji badania byli już zatrudnieni na nowych zasadach. Dyrektorzy rozpoczęli przygotowanie do nowej Ustawy już wiele lat wcześniej. Np. w jednej z placówek wszyscy obecni pracownicy byli zatrudnieni już na nowych zasadach od 2004 roku. W innej, zmiana dotyczyła tylko jednego pracownik. Z kolei w tych placówkach, w których zmiana dotyczyła około połowy pracowników, w badaniu wzięły udział pojedyncze osoby, zatem ich wyniki będą miały stosunkowo niewielki udział procentowy na wyniki całej grupy badanych.

Zgodnie z Ustawą z dnia 27 kwietnia 2012 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2012 r. poz. 579) zmniejszyła się liczba wychowanków pozostających pod opieką jednego wychowawcy. Wychowawca od stycznia 2014 może kierować procesem wychowawczym nie więcej niż 15 podopiecznych w domu dziecka oraz regionalnej placówce, a w ośrodku interwencyjnym nie więcej niż 10 dzieci. W latach wcześniejszych pod opieką jednego wychowawcy pozostawało nawet do 20 wychowanków.

Jak zauważają wychowawcy z długim stażem pracy, mimo iż grupa dzieci przebywającej pod ich opieką uległa znaczącemu zmniejszeniu, odbierają oni obecną pracę jako trudniejszą niż kilkanaście lat temu, gdy grupy te były znacząco większe. Wszyscy wychowawcy, z którymi przeprowadzano wywiady indywidualne, twierdzą zgodnie, że obecni wychowankowie są o wiele trudniejsi, przejawiają o wiele więcej agresji słownej i fizycznej w stosunku do siebie oraz wychowawców, problemy zaś z którymi pojawiają się w placówkach są coraz poważniejsze.

Nowa ustawa wymusiła również zmiany organizacyjne w samych placówkach. Te istniejące do tej pory, działające przed 1 stycznia br., czyli placówki, które brały udział w badaniu tylko do końca 2020 roku mogą liczyć do 30 dzieci. Nowo zakładane domy dziecka, mogą objąć opieką maksymalnie 14 podopiecznych. Ten wymóg zmusił większe placówki do dokonania zmian. Niektóre placówki biorące udział w badaniu dokonały podziału na kilka placówek funkcjonujących z jednym wspólnym kierownictwem i pionem administracyjnym.

Inne przeprowadziły podział budynku i dokonały podziału całej kadry zarówno pedagogicznej jak i administracyjnej, która teraz pracuje obok siebie, ale podlega innym kierownikom i jest zatrudniona w odrębnych placówkach. Inne wreszcie powołały centrum administracyjne do zarządzania kilkoma domami dziecka, które do tej pory funkcjonowały jako jeden dom dziecka.

Ponieważ kadra opiekuńczo wychowawcza podlega teraz urzędom powiatowym, w związku z tym ustalają one budżet dla danej placówki i wpływają na poziom zatrudnienia. W niektórych placówkach z powodu takich ingerencji władz powiatowych, dyrektorzy zmuszeni zostali do redukcji etatów. Z konieczności wybrali redukcję etatów administracyjnych, co spowodowało nowe nieoczekiwane obowiązki dla kadry pedagogicznej. Pracownicy, którzy do tej pory pełnili funkcje wychowawcze niejednokrotnie muszą uczestniczyć w przygotowywaniu posiłków dla wychowanków czy sprzątaniu.

Wszystkie te zmiany niewątpliwie spowodowały, że praca kadry pedagogiczno- wychowawczej niezależnie od dotychczas istniejących obciążeń związanych z tym zawodem, stała się jeszcze trudniejsza.