Objęcie stanowiska I sekretarza KW PZPR w Łodzi

Michalina Tatarkówna-Majkowska wysoko awansowała po zakończonym kursie w Szkole Partyjnej przy KC PZPR. Z dniem 30 IX 1953 r. objęła stanowisko I sekretarza KW PZPR w Łodzi¹. Piotr Brzeziński, który zajmował się dziejami KW PZPR w Gdańsku, zwrócił uwagę na daleko idący zakres władzy I sekretarzy. Nie tylko kierowali oni strukturami partii w regionie, ale przede wszystkim spełniali „kierowniczą rolę” PZPR na poziomie województwa, wpływając na życie mieszkańców². Podobne wnioski przedstawiła Katarzyna Zawadka w artykule pod znamiennym tytułem „KW PZPR jako lokalne centrum władzy”. Jej zdaniem I sekretarz nie tyle zajmował się sprawami partyjnymi, co był faktycznym dysponentem władzy w terenie³.

Stąd też wybór odpowiedniej osoby na to stanowisko należało do kompetencji najwyższego gremium w partii. Decyzja o wyborze M. Tatarkówny-Majkowskiej na I sekretarza KW PZPR w Łodzi (w praktyce na województwo łódzkie, ale z wyłączeniem miasta Łodzi) zapadła na posiedzeniu Sekretariatu Biura Politycznego PZPR w dniu 14 IX 1953 r.⁴ Oceniono, że kandydatka posiadała właściwe kwalifikacje: jak przedwojenną aktywność w ruchu komunistycznym, doświadczenie w pracy w partyjnym aparacie po 1945 r., pozytywną charakterystykę wystawioną przez dyrektora Szkoły Partyjnej przy KC PZPR⁵.

Procedurę wprowadzenia nowego I sekretarza KW PZPR w Łodzi na stanowisko przeprowadził Antoni Alster, kierownik Wydziału Organizacyjnego KC PZPR. Poinformował zebranych na posiedzeniu egzekutywy w dniu 30 września, że dotychczasowy sekretarz –

1 PPR, PPS, PZPR, Władze instancji łódzkich i województwa łódzkiego. Delegaci na Zjazdy i Kongresy krajowe. Członkowie centralnych władz partyjnych z Łodzi i województwa łódzkiego 1945-1975,

red. G. Adamczewska, J. Dobrowolski, E. Chobot i A. Wojnarowska-Szczęsna, Łódź 1985, s. 170.

2 P. Brzeziński, Pierwsi sekretarze. Próba portretu zbiorowego elity partyjnej na przykładzie Komitetu

Wojewódzkiego PZPR w Gdański (1948-1990), [w:] Partia komunistyczna w Polsce, red. D. Magiera,

Lublin-Radzyń Podlaski 2012, s. 337.

3

K. Zawadka, Komitet Wojewódzki PZPR jako lokalne centrum władzy, [w:] Partia komunistyczna w Polsce, red. D. Magiera, Lublin-Radzyń Podlaski 2012, s. 158.

4 AAN, KC PZPR, mkf 2824, Protokół nr 259 posiedzenia Sekretariatu BP, 14 IX 1953 r., bp.

5 AAN, KC PZPR, 6016, Wniosek o zatwierdzenie kandydata na stanowisko I sekretarza KW Łódź, 14 IX 1953 r., k. 41.

Karol Bąkowski został z polecenia kierownictwa KC PZPR przeniesiony do pracy w wojsku⁶. Formalności zostały dopełnione na plenum w dniu 9 listopada. Uczestniczący w nim Władysław Dworakowski, członek BP i sekretarz KC, przedstawił wniosek dokooptowania M. Tatarkówny-Majkowskiej w skład KW PZPR w Łodzi i wyboru jej na I sekretarza. Obie propozycje przeszły jednogłośne⁷.

Przed M. Tatarkówną-Majkowską urząd ten piastowało siedem osób. Dla porównania w KW PZPR w Gdańsku w okresie 1948-1956 było raptem trzech I sekretarzy⁸. Była pierwszą kobietą, która kierowała partią w województwie łódzkim. Funkcję tę sprawowała do 8 IX 1955 r.⁹

Dwuletni okres pracy z czasem został pozytywnie oceniony przez centralne instancje partyjne. Helena Kozłowska, zastępczyni kierownika Wydziału Organizacyjnego KC PZPR, zwróciła uwagę, że dotychczas słabe wyniki wojewódzkiej organizacji partyjnej zostały poprawione w okresie rządów M. Tatarkówny-Majkowskiej. Jako funkcjonariusz partyjny spełniła oczekiwania swoich przełożonych zwłaszcza w zakresie organizacyjnym. Z czasem awansowała na I sekretarza KŁ PZPR, ponieważ KC PZPR potrzebował osoby, która umiałaby politycznie pokierować wojewódzką organizacją partyjną na miasto Łódź i jednocześnie posiadającą umiejętność oddziaływania na robotnicze środowisko¹⁰.

W 1953 r. na tle wszystkich I oraz II sekretarzy 19 komitetów wojewódzkich, stojących na czele 17 województw w Polsce oraz 2 komitetów miejskich podniesionych do rangi wojewódzkiej (dotyczyło to Warszawy oraz Łodzi), była jedyną kobietą, która zajmowała tak wysokie stanowisko¹¹. Wykonywała swoją pracę z dużym zaangażowaniem. Nie można było jej zarzucić nieusprawiedliwionej absencji. Jedynie latem udawała się na urlop, od połowy lipca do połowy sierpnia jak w 1954 r.¹², kiedy wraz z mężem pojechała na wakacje do Rumunii¹³.

6 APŁ, KW PZPR w Łodzi, 101, Protokół nr 44/53 z posiedzenia Egzekutywy KW PZPR w Łodzi, 30 IX 1953 r., k. 225.

7 APŁ, KW PZPR w Łodzi, 30, Protokół z plenarnego posiedzenia KW PZPR w Łodzi, 9 XI 1953 r., k. 124.

8 P. Brzeziński, op. cit., s. 339.

9 PPR, PPS, PZPR, Władze instancji łódzkich i województwa łódzkiego…, s. 170.

10

APŁ, KW PZPR w Łodzi, 32, Protokół z posiedzenia Plenum KW, 8 IX 1955 r., k. 230.

11 AAN, Archiwum Bolesława Bieruta, 254/III-17, Spis I sekretarzy i II sekretarzy Komitetów Wojewódzkich – stan na grudzień 1953 r., bp.

12 APŁ, KW PZPR w Łodzi, 109, Protokół nr 35/54 z posiedzenia Egzekutywy KW PZPR w Łodzi, 24 VII 1954 r., k. 38; ibidem, Protokół nr 36/54 z posiedzenia Egzekutywy KW PZPR w Łodzi, 4 VIII 1954 r., k. 83; ibidem, Protokół nr 37/54 z posiedzenia Egzekutywy KW PZPR w Łodzi, 11 VIII 1954 r., k. 139; APŁ, KW PZPR w Łodzi, 110. Protokół nr 38/54 z posiedzenia Egzekutywy KW PZPR w Łodzi, 18 VIII 1954 r., k. 1.

13 AIPN Biuro Udostępniania, 1532/4529, Pismo KC PZPR do Biura Paszportów Zagranicznych MBP, 9 VII 1954 r.. k. 17; AAN, Centralna Kartoteka, 2304. Ankieta personalna, 1 IX 1954 r., k. 14.

W tym samym 1954 r. została odznaczona przez Aleksandra Zawadzkiego, przewodniczącego Rady Państwa i członka BP KC PZPR, popularnym w PRL medalem ¹⁴, Orderem Sztandaru Pracy I Klasy za „wybitne zasługi w pracy społeczno-politycznej i państwowej”¹⁵.

Moment objęcia przez M. Tatarkównę-Majkowską stanowiska I sekretarza KW PZPR w Łodzi nie był raczej przypadkowy. Kierownictwo PZPR za przykładem zaczerpniętym z ZSRR rozpoczęło zmianę polityki wewnętrznej, określanej eufemistycznie liberalizacją. Rywalizację o najwyższą władzę po śmierci Józefa Stalina wygrał Nikita Chruszczow, który został I sekretarzem KC KPZR 7 IX 1953 r., wcześniej eliminując największego swojego przeciwnika Ławrietnija Berię, który w lipcu stracił wszystkie stanowiska. Rada Najwyższa ZSRR w oficjalnym komunikacie prasowym postawiła mu zarzuty takie jak „stawianie aparatu bezpieczeństwa nad partię” czy „działalność antypaństwową”. Sąd Najwyższy tzw. Kraju Rad nie miał wątpliwości o jego winie i skazał na karę śmierci poprzez rozstrzelanie w grudniu 1953 r. Paradoksalnie to Ł. Beria rozpoczął politykę liberalizacji poprzez uruchomienie procesu rehabilitacji ofiar stalinizmu. Problem polegał na tym,

że oprawcami pierwszych zwolnionych z więzień czy oczyszczonych z zarzutów byli jego polityczni przeciwnicy. Po odsunięciu od władzy Ł. Berii, kontynuowano politykę liberalizacji, tyle że pod hasłem walki z „beriowszczyzną”¹⁶.

Zmiany, które zaszły w ZSRR, znalazły odbicie w państwach satelickich, w tym i PRL. W październiku 1953 r. zostało zwołane IX Plenum KC PZPR, w trakcie którego Bolesław Bierut wygłosił referat „Zadania partii w walce o szybszy wzrost stopy życiowej mas pracujących w obecnym okresie budownictwa socjalistycznego”. Sam tytuł, jak i zawarte w elaboracie tezy świadczyły o wyborze nowego kierunku uprawiania polityki¹⁷. Podczas posiedzenia zapadła decyzja o zwołaniu, odkładanego w czasie, II Zjazdu PZPR. Określone zostały również tezy przedzjazdowe, które w dużej mierze dotyczyły gospodarki. Sami dyskutanci zwracali uwagę na zaniedbania w tej dziedzinie, a w szczególności w rolnictwie, jak też poszukiwali rozwiązań trudnej sytuacji zaopatrzeniowej Polaków poprzez zwiększenie produkcji towarów konsumpcyjnych.

Sprawozdanie z IX plenarnego posiedzenia KC PZPR przedstawiła M. Tatarkówna-Majkowska na plenum KW PZPR w Łodzi. Przy okazji stanowczo poinformowała zebranych,

14

J. Ćwieluch, Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co, www.polityka.pl, dostęp 4 II 2015 r.

15 AAN, Centralna Kartoteka, 6016, Wyciąg z Uchwały Rady Państwa, 18 VII 1954 r., k 42.

16 A. L. Sowa, Wielka historia Polski, t. V, cz. 2: Od Drugiej do Trzeciej Rzeczypospolitej (1945-2001), Warszawa 2003, s. 511-512.

17

że nowe, partyjne wytyczne mieli realizować wszyscy lokalni działacze, a nie tylko kierownictwo. Siłą rzeczy wywołana została dyskusja, którą na koniec oceniła, przestrzegając przed zbyt optymistycznym podejściem do kwestii urzeczywistnienia dyrektyw KC¹⁸. Podobnie wyglądały jej spotkania z podległymi działaczami w województwie, jak na przykład w Kutnie¹⁹. Warto wspomnieć, że na plenarnym posiedzeniu KP PZPR w Radomsku, mówiąc o potrzebie zwołania Zjazdu, użyła sformułowania, że będzie on „pożarem w naszej partii”²⁰.

M. Tatarkówna-Majkowska została delegatem na II Zjazd PZPR z powiatu kutnowskiego²¹. Tę część województwa łódzkiego reprezentowali także Marian Minor z KC, Jan Boszkiewicz – I sekretarz KP PZPR Kutno, Jan Banasiak²² – zastępca Naczelnika Parowozowni Głównej Kutno oraz Czesław Jóźwiak – przewodniczący Spółdzielni Produkcyjnej w Nowej Wsi w powiecie kutnowskim²³.

W trakcie II Zjazdu PZPR wzrósł prestiż M. Tatarkówny-Majkowskiej. W trzecim dniu, 17 III 1954 r., została wybrana na zastępcę członka KC PZPR²⁴. Nobilitacja oznaczała akces do kręgu elity władzy PRL, do której byli zaliczani członkowie i zastępcy członków BP, sekretarze KC, członkowie i zastępców członków KC, kierownicy wydziałów KC, członkowie egzekutyw komitetów wojewódzkich oraz resortowych kierownictw. Partyjna kasta miała własną hierarchię, a pozycja zależała od przydziału do jednej z pięciu grup, od „A” do „E”. Ze względu na zajmowane stanowiska, M. Tatarkówna-Majkowska została zaliczona do „D”. Wszyscy należący do ówczesnej elity władzy otrzymywali stosowne wynagrodzenie z funduszu partyjnego²⁵.

W trakcie zjazdowej dyskusji zabrała głos, skupiając się na zagadnieniach związanych z gospodarką, choć obowiązkowo w pierwszych słowach wyraziła uznanie dla osoby B. Bieruta. Chwaliła się przedterminową realizacją przygotowań do akcji wiosennej na wsi, współzawodnictwem przedzjazdowym oraz rozwojem pracy partyjnej w województwie łódzkim. Jednak realizacja ekonomicznych wytycznych napotykała na trudności. Brakowało m. in.: dostatecznej ilości mieszkań, aby zaspokoić potrzeby mieszkańców. Zwracała też uwagę na bezpieczeństwo i higienę pracy. Za niedopuszczalną sytuację uznawała

18 APŁ, KW PZPR w Łodzi, 30, Protokół z plenarnego posiedzenia KW PZPR w Łodzi, 9 XI 1953 r., k. 65-120.

19 APŁ, KP PZPR w Kutnie, 10, Protokół z Plenum KP PZPR w Kutnie, 23 XI 1953 r., k. 503-505.

20

APŁ, KP PZPR w Radomsku, 11, Protokół z Plenum KP PZPR w Radomsku, 30 I 1954 r., k. 277.

21 AAN, KC PZPR, B48770, Kwestionariusz delegata na II Zjazd PZPR, 16 II 1954 r., k. 49.

22 Jan Banasiak (1904-?), od urodzenia związany z Kutnem; ukończył 7 klas szkoły powszechnej; z zawodu ślusarz i kowal; pracował na kolei; członek KPP; więziony za działalność komunistyczną w 1925 r.; po wojnie należał do PPR i PZPR. Za: AAN. Centralna Kartoteka, 14475, Teczka osobowa.

23 AAN, KC PZPR, B48770, Proponowany skład delegatów na II Zjazd partii, 14 II 1954 r., k. 57.

24 PPR, PPS, PZPR, Władze instancji łódzkich i województwa łódzkiego…, s. 194; AAN, KC PZPR, B48780,

Biuletyn II Zjazdu PZPR, k. 705.

25

wykonywanie czynności zawodowych przez ciężarne kobiety oraz młodzież na nocnej zmianie²⁶.

M. Tatarkówna-Majkowska zaakcentowała swój udział także w trakcie narady I sekretarzy komitetów wojewódzkich w dniu 7 XII 1954 r., na której został poruszony temat stylu i jakości pracy w partii. Referat wprowadzający do dyskusji wygłosił Edward Ochab, w którym położył on nacisk na konieczność usunięcia takich negatywnych zjawisk jak niestosowanie zasady kolegialności w sprawowaniu władzy, nieprzestrzeganie tzw. leninowskich norm życia, brak odpowiedniej postawy członków partii, niedostateczny kontakt kierownictwa z aktywem, niedocenianie roli bezpartyjnych osób czy wreszcie na słabo widoczną samokrytykę na wszystkich szczeblach PZPR. Zanim zakończył, przekazał jeszcze niespodziewaną i zaskakującą wiadomość o likwidacji MBP²⁷.

Wypowiedź M. Tatarkówny-Majkowskiej, wygłoszoną podczas tej narady, cechowała wręcz pewna buta, ale również odwaga i brak skrępowania w ocenie działań władz partii. Pochwaliła się własnym stylem pracy, mocno podkreślając umiejętność rozmawiania z podległymi jej ludźmi oraz używania zwrotu „proszę”. Nie mniej, gdy trzeba było, potrafiła, jak sama przyznawała, ostro zareagować. Rozumiała, że nie wszystkie jej poczynania były aprobowane tak w terenie jak i w Warszawie. Jednak nie zgadzała się na formę krytyki, jaką stosowały wobec niej centralne instancje partyjne. Nieraz bywała wzywana do siedziby KC, gdzie wysłuchiwała zarzutów pod swoim adresem. Wówczas miała wrażenie, że była odsądzana „od czci i wiary”, nie rozumiejąc powodów personalnej napaści na własną osobę. Podkreśliła, że lokalni działacze PZPR w sytuacjach kryzysowych w centrali mogli liczyć na realną pomoc tylko ze strony E. Ochaba i Romana Zambrowskiego. Miała również zastrzeżenia w stosunku do działalności różnych ministerstw, szczególnie resortu rolnictwa. Temu ostatniemu wręcz zarzuciła oderwanie się od rzeczywistości. Wreszcie odniosła się do newralgicznych zagadnień politycznych. Wychodząc z założenia, że w publicznym dyskursie zawsze trzeba mówić prawdę, za stosowne uznała wyjaśnienie sprawy tzw. gomułkowszczyzny. W ostatnich słowach skomentowała decyzję o rozwiązaniu MBP. W jej odczuciu społeczny odbiór partii i aparatu bezpieczeństwa w 1954 r. nie uległ poprawie, więc konieczne były zdecydowane kroki. Jej zdaniem Polacy mieli prawo wręcz nienawidzić PZPR i UB za stosowanie brutalnych metod śledczych. Poparła więc likwidację

26 AAN, KC PZPR, B48777, Stenogram z obrad II Zjazdu PZPR, k. 212-224.

27

MBP jednocześnie opowiadając się za otoczeniem partyjną opieką nowoutworzonego Komitetu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego²⁸.