OCENY TECHNOLOGII
1.1. Ocena technologii – idea i wstępne czynności klaryfikacyjne klaryfikacyjne
Zawarte w tytule niniejszej monografii określenie „ocena technologii” jest polskim przekładem anglojęzycznego terminu Technology Assessment9, jednym z wielu możliwych i spotykanych w literaturze. Jest nazewniczym kompromisem, który – chcąc w zamierzeniu przypodobać się wszystkim – w efekcie nie odpo-wiada nikomu. Zarówno maszynowy przekład słowa „technology” jako „techno-logia”, jak i przekład słowa „assessment” jako „ocena” zniekształcają pierwotny sens obu słów źródłowych, ale te znaczeniowe przesunięcia są nieuniknione, bo oba terminy w obu językach mają wzajemnie nieprzystające pola semantyczne.
Angielski rzeczownik „technology” ma w języku polskim dwa odpowiedniki:
„technologia” i „technika”, ale w kontekstach związanych z „technology assess-ment” bliższym znaczeniowo wydaje się być polski rzeczownik „technika”10. Po-dobne zastrzeżenia budzi przekład słowa „assessment” jako „ocena”, bowiem „as-sessment” ma znaczenie czynnościowe, natomiast „ocena” bardziej odnosi się do rezultatu. Niektórzy autorzy – wbrew utrwalonemu w Polsce od kilku lat zwycza-jowi nazewniczemu – pozostają wierni semantycznie bardziej adekwatnym okre-śleniom „wartościowanie techniki” (por. Zacher 1975; Zacher 1978; Zacher red.
1984; Kiepas 1984; Kiepas 1992; Kiepas 1995; Kiepas 1999; Kiepas 2000; Kiepas 2012; Kiepas 2017; Lizut 2014), „ocena techniki” (Zacher 2012a; Stępień 2015),
„ewaluacja techniki” (por. Zacher 1996; Michalski 2004), „szacowanie techno-
9 Termin „Technology Assessment” użyty został po raz pierwszy przez P. Yaegera w 1966 roku w Raporcie o skutkach ubocznych innowacji technicznych opublikowanym przez Podkomitet Kongresu USA ds. Nauki, Badań i Rozwoju (Subcommittee on Science, Research and Develop-ment) (Paschen, Petermann 1991, s. 19).
10 Pod względem słownikowym polskiemu rzeczownikowi „technologia” oznaczającemu naukową metodę przeprowadzania procesów przetwórczych i wytwórczych albo dziedzinę techniki zajmu-jącą się takimi metodami lepiej odpowiada angielskie słowo „technique” (por. Halicka 2016, s. 13), natomiast rzeczownik „technology” ma bardziej uniwersalny zakres zbliżony do pojęcia
„techniki” w jego ogólnym filozoficznym rozumieniu.
logii” (por. Bińczyk 2012; Halicka 2016) lub „wartościowanie technologii” (por.
Hajduk 1996). Najpierw na gruncie nauk technicznych związanych z zarządza-niem i inżynierią produkcji, gdzie rozwinęła się w ostatnich kilku latach osobliwa strategiczna odmiana technology assessment, szeroko upowszechniło się użycie określenia „ocena technologii” (zob. Łunarski 2009; Karczewska et al. 2011; Klin-cewicz, Manikowska 2013; Halicka 2016), co wraz z utworzeniem w 2009 roku pierwszej w Polsce agencji rządowej specjalizującej się w ocenie technologii w sektorze ochrony zdrowia (Health Technology Assessment, HTA) – Agencji Oceny Technologii Medycznych i Tarifikacji przy Ministerstwie Zdrowia, powsta-niem w 2012 roku Polskiej Akademickiej Sieci Oceny Technologii (Polish Acade-mic Network for Technology Assessment, PANTA), a w 2014 roku Polskiego To-warzystwa Oceny Technologii (PTOT) ostatecznie utrwaliło w polskim nazewnic-twie zwyczaj przekładania terminu technology assessment jako ocena technologii.
Podobne perypetie towarzyszyły zresztą również przekładom „technology assessment” na inne języki. W niemieckiej przestrzeni językowej do dziś nie milkną kontrowersje wokół określenia „Technikfolgenabschätzung” (szacowanie skutków techniki), które – pomimo wielostronnej krytyki ze strony niektórych śro-dowisk naukowych (głównie filozofii i nauk społecznych) oraz oporów ze strony organizacji technicznych (por. VDI 1991; Ropohl 1990; Ropohl 1994b; Ropohl 1996b) – przyjęło się na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku jako odpowiednik „Technology Assessment” i figuruje odtąd w nazwach większości instytucji działających na obszarze oceny technologii. Uznanie treści aksjonormatywnych za coś wstydliwego w naukowym doradztwie na potrzeby po-lityki i powszechne w owym czasie odżegnywanie się od normatywności w ocenie technologii skłoniło niemieckich teoretyków oceny technologii do konsekwent-nego określania swojej działalności mianem „szacowania skutków techniki”
(niem. Technikfolgenabschätzung), które nie tylko skutecznie pozorowało wol-ność od wartościowań, ale także pozwoliło przy okazji zachować w języku nie-mieckim angielski skrót TA, do którego międzynarodowa społeczność była tak bardzo przywiązana. Konkurencyjne nazewnictwo – mimo że bardziej adekwatnie odzwierciedlało spektrum zainteresowań i rzeczywiste sposoby postępowania w ocenie technologii – nie przyjęło się i określenia takie, jak Technikfolgenbeur-teilung (osąd skutków techniki, por. SAPHIR 1993; Grunwald, Sax Hrsg. 1994;
Grunwald, Sax 1995; Gethmann Hrsg. 1998; Banse Hrsg. 1998, Grunwald Hrsg.
1999b) i Technikbewertung (wartościowanie, ocena techniki, por. Fleischmann, Esser Hrsg. 1989; Ropohl 1990; VDI 1991; Mai 1994; Ropohl 1994b; Ludwig 1995; Hubig, Albers Hrsg. 1995; Ropohl 1996b; Rapp Hrsg. 1999a; Rapp Hrsg.
1999b; Mehl 2001) pozostały raczej manifestacjami odrębności poszczególnych koncepcji i szkół. Ściśle biorąc żaden z wymienionych terminów nie jest adekwat-nym odpowiednikiem określenia „Technology Assessment”. „Szacowanie skut-ków” i „racjonalny osąd skutskut-ków” sugerują, że przedmiotem zainteresowania są wyłącznie skutki rozwoju i upowszechniania technologii, tymczasem Technology Assessment w wielu koncepcjach uwzględnia obok skutków także genezę tech-
nologii, stan jej rozwoju, społeczne, historyczne i przyrodnicze uwarunkowania innowacji, cele technicyzacji etc. i nie sugeruje takiego ograniczenia. Natomiast określenie „Bewertung” ma – podobnie jak jego polskie odpowiedniki „wartościo-wanie”, „ocena” – akjsonormatywne konotacje, niepożądane z punktu widzenia niektórych celów oceny technologii. W praktyce terminy te funkcjonują synoni-micznie, częściej jednak nadaje się im znaczenie węższe i kojarzy z określoną kon-cepcją oceny technologii: Technikbewertung z konkon-cepcją Zrzeszenia Niemieckich Inżynierów (Verein Deutscher Ingenieure, VDI), Technikfolgenbeurteilung z kon-cepcją Akademii Europejskiej w Bad Neuenahr-Ahrweiler, natomiast Technikfol-genabschätzung ma pragmatycznie najszerszy zasięg i odnosi się zarówno do kon-cepcji klasycznej i ich współczesnych modyfikacji, jak i do podejść partycypacyj-nych (pTA).
Trzy główne polskie odpowiedniki terminu „Technology Assessment” –
„ocena technologii”, „wartościowanie techniki” i „szacowanie (skutków) tech-niki/technologii” – odnoszą się do całokształtu pozatechnicznych oddziaływań technologii ujmowanych w sposób względnie niezróżnicowany. Dwa pierwsze określenia odzwierciedlają istotne aspekty badawcze: opisowo-prognostyczny oraz normatywno-wartościujący, trzeci uwypukla aproksymatywny charakter re-zultatów. Dwa pierwsze terminy mieszczą w sobie ponadto wszystkie aspekty od-noszące się do procesu wąsko rozumianego wartościowania i oceny rozwiązań technicznych, na przykład pod kątem etycznej dopuszczalności, społecznej kon-fliktogenności, ekologicznej uciążliwości czy walorów ekonomicznych. Termin
„badania techniki” odnosi się natomiast do pokrewnych podejść filozoficznych, socjologicznych lub na gruncie teorii systemów i analizy systemowej do zjawiska zwanego techniką w jego historycznym lub społecznym wymiarze, rozumianego jako system wymagający całościowego, holistycznego podejścia. Subdyscypliną badań techniki są badania genezy techniki zogniskowane na uwarunkowaniach powstawania i rozwoju nowych rozwiązań technicznych. Filarem takich badań, które – podobnie jak badania techniki w szerszym znaczeniu – muszą mieć odpo-wiednie zaplecze metateoretyczne oraz być teoretycznie zabezpieczane przez na-uki społeczne, jest analiza rozwoju naukowo-technicznego, społecznie usieciowio-nego i zwrotnie sprzężousieciowio-nego. Ze względu na to badania genezy techniki – pomimo obowiązujących w nauce wymogów dyscyplinowej „czystości” i wzajemnego izo-lowania dyscyplinowych aspektów – są skazane na interdyscyplinarną współpracę (Zimmermann 1993, s. 12n). Natomiast badania skutków technologii, nazywane także analizami oddziaływań, są rozumiane węziej jako szczegółowa, empiryczna płaszczyzna oceny technologii. Przybierają one najczęściej formę transgranicz-nych, horyzontaltransgranicz-nych, przecinających wiele szczegółowych dyscyplin naukowych badań nad sprzężeniami i współzależnościami sieciowo-kauzalnymi wewnątrz systemów technicznych oraz między tymi systemami a elementami ich otoczenia.
We współczesnym systemie nauki badania skutków technologii mają szczególną lokalizację: w relacji do nauk przyrodniczych należałoby je określić jako spe-
cyficzną formę „badań stosowanych”, natomiast w relacji do oceny technologii nabierałyby one cech „badań podstawowych”11.
W obszarze badań realizowanych w przemyśle funkcjonują również takie określenia, jak „wczesne rozpoznanie technologiczne” i „wczesne reagowanie”
(Technology Foresight & Forecasting), „ocena wpływu” lub „ocena oddziaływań”
produktu, procesu, projektu, przedsiębiorstwa (por. Kaźmierczak 2013b), „pro-spektywna analiza technologii” (por. Halicka 2016) i wiele innych. Określenia te w gruncie rzeczy odnoszą się do pokrewnych ocenie technologii procesów badaw-czych, które przedsiębiorstwa przemysłowe wykorzystują w ważnych dla siebie strategicznie celach. Jest wiele powodów wyboru takiego odmiennego nazewnic-twa. Często przedsiębiorstwa chcą w ten sposób przynajmniej na poziomie wer-balnym zdystansować się do pewnych uprzedzeń i obaw kojarzonych z oceną technologii, a związanych z jej domniemaną reakcyjnością i awersją do technolo-gicznych innowacji. Uprzedzenia te jakże trafnie oddaje częste w przemyśle utoż-samianie Technology Assessment z Technology Arrestment.
Ponieważ niniejsze studium jest próbą systematyzującej syntezy rezultatów dotychczasowej debaty nad naukowością oceny technologii, możliwościami jej teoretycznego i metodologicznego ufundowania jako samodzielnej i pełnoprawnej dziedziny nauki oraz możliwościami standardyzacji wymagań jakościowych sta-wianych ekspertyzom z tego obszaru, Technology Assessment będzie w dalszej części nazywany oceną technologii zgodnie z panującym od niedawna w Polsce zwyczajem nazewniczym, przede wszystkim z powodów pragmatycznych12 i z pełną świadomością naukowych zastrzeżeń do adekwatności tej nazwy. Czyta-jąc tę książkę należy stale pamiętać o tym, że nazwa „ocena technologii” jest rezultatem kompromisu ze wszystkimi towarzyszącymi mu ograniczeniami.
Idea oceny technologii narodziła się w latach sześćdziesiątych XX w. w USA.
Pierwotnie pojmowano i uprawiano ją jako formę badań politycznych zapewnia-jących decydentom politycznym wyważony osąd w kwestiach zarządzania tech-nologiami i innowacjami, jako system stawiający słuszne pytania i otrzymujący właściwe i aktualne odpowiedzi, identyfikujący problemy polityczne, oceniający skutki alternatywnych kierunków działań i prezentujący ustalenia13. Definicja po-daje konstytutywne elementy koncepcji oceny technologii uważanej za klasyczną.
Zgodnie z tą koncepcją, która mimo modyfikacji i „schizm” przetrwała w swoim
11 Więcej na temat odmiennego statusu badań podstawowych i badań stosowanych zob. Zimmer-mann 1983.
12 Dostosowanie nazewnictwa do panujących trendów jest podyktowane przede wszystkim wzglę-dami biblio- i webometrycznymi: wybór alternatywnego nazewnictwa skutkowałby eliminowa-niem niniejszej monografii z wyników wyszukiwań przy stosowaniu dominującego klucza, wsku-tek czego treści zawarte w książce nie byłyby brane pod uwagę w przyszłej dyskusji dotyczącej unaukowienia oceny technologii.
13 „…form of policy research which provides a balanced appraisal to the policymaker. Ideally, it is a system to ask the right questions and obtain correct and timely answers. It identyfies policy issues, assesses the impact of alternative courses of action and presents findings” (Daddario 1967, s. 12).
rdzeniu w wielu miejscach do dnia dzisiejszego oraz wpłynęła na współczesne nurty w ocenie technologii, ocena technologii jest prospektywną polityczną analizą technologii dostarczającą decydentom niezbędne dla zarządzania procesami tech-nicyzacji informacje uzyskane z systematycznej, szczegółowej identyfikacji i ewa-luacji możliwych, bliskich i odłożonych w czasie, bezpośrednich i pośrednich skutków rozwoju technologicznego z uwzględnieniem wszystkich relewantnych społecznych interesariuszy. Ocena technologii ma identyfikować i poddawać oce-nie katalogi opcji i wariantów decyzyjnych prowadzących do realizacji społeczoce-nie pożądanej technologicznej przyszłości. Jest systematycznym inter- lub transdyscy-plinarnym przedsięwzięciem poznawczo-ewaluacyjnym zmierzającym do analizo-wania aktualnego stanu wybranych technologii i ich możliwości rozwojowych, wczesnego rozpoznania możliwych oddziaływań i skutków rozwoju i upowszech-niania tych technologii i wczesnego ostrzegania przed skutkami społecznie, eko-logicznie i ekonomicznie niepożądanymi, sporządzania całościowych bilansów skutków dla poszczególnych technologii, porównywania z bilansami alternatyw-nych rozwiązań umożliwiających realizację tych samych celów i wyboru rozwią-zania o społecznie najbardziej korzystnym bilansie oraz poszukiwania możliwości optymalizacji skutków pożądanych i ograniczenia skutków niepożądanych, w tym sposobów adekwatnej kompensacji społecznych szkód, które są nie do uniknięcia przy realizacji wybranego wariantu rozwiązania (por. Kiepas 2000, s. 21).
Klasyczny amerykański program Technology Assessment postawił nowocze-snemu doradztwu naukowemu w kwestiach polityki technologicznej za cel m.in.:
• problemowe, tematyczne integrowanie wiedzy dyscyplinowej rozproszo-nej w różnych dziedzinach nauki i dostarczenie jej w przystęprozproszo-nej formie opinii publicznej i decydentom politycznym w celu,
• możliwie wczesnego rozpoznawania potencjalnych skutków rozwoju i upowszechniania innowacyjnych technologii budzących społeczne obawy, wczesnego ostrzegania przed niebezpieczeństwami i skutkami spo-łecznie niepożądanymi oraz wczesnego reagowania, których podstawę winny stanowić,
• przejrzyste, przeprowadzane na społecznie uczciwych i wiarygodnych wa-runkach procedury bilansowania skutków uwzględniające ich społeczny rozkład, szacowanie ryzyka, możliwości kompensacji oraz kwestie akcep-towalności dla interesariuszy, a także
• rozwiązywanie problemów teoretycznych i metodologicznych wyłaniają-cych się w kontekście poprzednich zadań zarówno na płaszczyźnie szaco-wania skutków (problemy kognitywne), na płaszczyźnie wartościowań (problemy normatywne), jak i na płaszczyźnie doboru metod i organizacji całego procesu poznawczo-ewaluacyjnego (por. Michalski 2004, s. 63).
Pierwotnie ocena technologii miała być strukturalnym czynnikiem racjonali-zacji polityki technologicznej i rozwojowej. Miała wyposażyć dotychczasowy sys-tem polityczny w nowe poznawcze i organizacyjne kompetencje potrzebne do sta-wiania czoła rosnącym wyzwaniom cywilizacyjnym wynikającym ze wzajemnie
sprzężonych procesów akceleracyjnych w sektorze wielkich technologii (zob.
Zacher 2012a), zmian w systemie technonauki (zob. Bińczyk 2012), trendów kon-solidacyjnych i globalizacyjnych w gospodarce (zob. Castells 2007), kryzysu demokracji przedstawicielskiej oraz narodzin społeczeństwa obywatelskiego jako reakcji na ten kryzys (zob. Michalski 2009). Pomysłodawcom oceny technologii zależało na tym, aby przy okazji unaukowienia polityki technologicznej zainicjo-wać szeroką społeczną dyskusję wokół kontrowersyjnych technologii – dyskusję merytoryczną, wolną od jednostronności, wolną od stronniczych lobbystycznych ocen przemysłu, nacisków ze strony politycznych grup interesów oraz bezzasad-nych społeczbezzasad-nych uprzedzeń. Z czasem ocena technologii przeszła interesującą ewolucję i z czynnika unaukowienia, racjonalizacji polityki technologicznej prze-kształciła się w czynnik demokratyzacji tej polityki, a środek ciężkości z procesów poznawczych przesunął się w kierunku procesów uzgodnieniowych ukierunkowa-nych na zapobieganie konfliktom społecznym wybuchającym wokół technologii i konstruktywne, racjonalne rozwiązywanie takich konfliktów (zob. Kiepas 2012).
Rozpatrując ocenę technologii z punktu widzenia filozofii nauki nie wolno więc zapominać, że nie jest to oddolna inicjatywa ludzi nauki poszukujących nowych obszarów praktycznych zastosowań dla naukowych teorii, ale odgórna inicjatywa polityków podjęta pod naciskiem rosnących oczekiwań wyborców zaniepokojo-nych coraz bardziej ryzykowną polityką państwa w dziedzinie rozwoju naukowo- -technologicznego.
Aby na gruncie polityki technologicznej w sposób akceptowalny dla wszyst-kich wzajemnie pogodzić przeciwstawne interesy, cele, oczekiwania i oceny po-szczególnych interesariuszy oraz odbudować społeczne zaufanie do procesów decyzyjnych w tym sektorze polityki – zaufanie nadszarpnięte przede wszystkim powszechną plagą lobbyingu i niejasnymi powiązaniami polityków ze światem wielkiego biznesu, społecznie niezrozumiałym faworyzowaniem określonych pro-jektów technologicznych i powszechnymi praktykami fałszowania danych o rze-czywistej społecznej szkodliwości takich projektów – poszukiwano skutecznych sposobów łączenia wiedzy eksperckiej dotyczącej problemów generowanych tech-nologiami z opinią publiczną i percepcjami interesariuszy. Taka otwartość, inklu-zyjność procesów naukowego poznania rozsadzała jednak ramy przyjętych w na-uce standardów jakościowych, czyniła bezużytecznymi tradycyjne narzędzia i kry-teria weryfikacji poznawczej wartości rezultatów uzyskiwanych na gruncie oceny technologii i stawiała pod znakiem zapytania prawomocność decyzji podejmowa-nych na ich podstawie. Przy akompaniamencie krytyki ze strony filozofii nauki ocena technologii rozpoznawała swoje wewnętrzne możliwości i ograniczenia, udoskonalała procedury i arsenał metod, a także rozwijała własną teoretyczną toż-samość i poczucie odrębności, zwrotnie kształtując nowe, poszerzone rozumienie naukowości na gruncie filozofii i teorii nauki.
Ukształtowanie się nowego transgranicznego obszaru badań nad technolo-giami, „interdyscypliny” usytuowanej zarówno pod względem problemowym, jak i pod względem interakcyjnym na styku nauki, polityki, technologii, biznesu i spo-
łeczeństwa obywatelskiego – obszaru badań, w spektrum których znalazły się społeczne oddziaływania innowacyjnych technologii i produktów, krótko- i dłu-goterminowe konsekwencje rozwoju, wdrażania i rozprzestrzeniania nowatorskich rozwiązań technicznych oraz związane z innowacyjnością tych rozwiązań zagro-żenia i ryzyka14 – było reakcją na pojawienie się w drugiej połowie XX wieku technologii o nieznanym dotąd potencjale niszczycielskim (np. technologie ją-drowe), penetracyjnym (np. inżynieria genetyczna, nanotechnologie) i transforma-cyjnym (np. technologie IT), a także technologii absorbujących gigantyczne środki publiczne (np. aeronautyka). Początkowo wykorzystywana na potrzeby podejmo-wania strategicznych decyzji politycznych, a następnie jako narzędzie rozwiązy-wania konfliktów społecznych i budorozwiązy-wania zaufania do polityki technologicznej, ocena technologii – za sprawą wielu praktycznych zalet – stosunkowo szybko zna-lazła zastosowania poza obszarem polityki publicznej. Gdy wokół oceny techno-logii udało się zbudować odpowiedni kapitał społecznego zaufania oraz udało się jej wypracować praktycznie użyteczne metody i narzędzia analityczne, ocenę tech-nologii zaczęto coraz szerzej wykorzystywać w biznesie zarówno w ramach sttegicznego zarządzania przedsiębiorstwem, procesami i produktami, jak i w ra-mach marketingu, gdzie zamiast jej potencjału kognitywnego spożytkowywano społeczne zaufanie do oceny technologii jako narzędzie do społecznego legitymi-zowania działalności przedsiębiorstw (budowanie społecznego alibi).
„Prototypowymi” obszarami zainteresowania i interwencji oceny technologii były w większości krajów energetyka atomowa z tzw. normalnymi katastrofami i problemem składowania zużytego paliwa, GMO w zastosowaniach pozalabora-toryjnych oraz kosmonautyka – ta ostatnia dziedzina zupełnie osobliwa, bo spo-łeczne kontrowersje dotyczą tutaj nie zagrożeń dla bezpieczeństwa, zdrowia i życia ludzi, lecz sposobu wydatkowania pieniędzy podatników. Głównymi obszarami tematycznymi we współczesnej ocenie technologii są zaś technologie IT, ogniwa paliwowe, nanotechnologie, sztuczna inteligencja, tzw. nowe media oraz techno-logie medyczne. Ocena technologii w ochronie zdrowia (Health Technology Assessment, HTA) – pierwszy obszar Technology Assessment, na którym doszło w Polsce do działań legislacyjnych i instytucjonalizacyjnych – pomimo podobień-stwa nazwy nie jest jednak zbyt blisko spokrewniona z właściwą oceną technologii ani pod względem problemowym, ani pod względem metodycznym15, dlatego nie
14 Wbrew rozpowszechnionym w literaturze polskiej pod wpływem tradycji anglojęzycznej zwycza-jom nazewniczym, określeniami „zagrożenie” i „ryzyko” autor nie posługuje się synonimicznie, bowiem w języku polskim odnoszą się one do kategorialnie odmiennych warstw rzeczywistości.
„Ryzyko” jest pojęciem zaczerpniętym z teorii decyzji i teorii działania, gdzie stanowi miarę nie-pewności osiągnięcia celu, podczas gdy „zagrożenie” należy traktować jako pojęcie ontologiczne odnoszące się do czegoś zastanego (zob. Klamut, Michalski 2006). Tylko na gruncie teorii pozna-nia wydaje się istnieć możliwość sprowadzepozna-nia obu pojęć do „wspólnego mianownika”, ale jest ona ograniczona.
15 Ocena technologii medycznych (Health Technology Assessment, HTA) jest wyspecjalizowanym systemem naukowo-technicznego wsparcia dla decydentów politycznych operujących w sektorze
ma ona większego znaczenia z punktu widzenia zamierzeń badawczych autora i musi zostać wyłączona poza nawias. Początkowo ocena technologii – zarówno w USA, Niemczech, jak i Polsce – była uznawana za domenę socjologów, obecnie coraz większą rolę w ocenie technologii odgrywają ekonomiści oraz przedstawi-ciele nauk technicznych. W Niemczech obserwuje się od lat dziewięćdziesiątych XX w. proces przenikania idei oceny technologii nie tylko do filozofii techniki i filozofii nauki, ale także do epistemologii, etyki i filozofii polityki. Równocześnie w środowiskach naukowych skupionych wokół oceny technologii wzrasta świado-mość potrzeby kompetencyjnego wsparcia ze strony filozofii, zwłaszcza w zakre-sie analizy logiczno-metodologicznej oraz etycznej. Wysoko ceniona jest ogólna, horyzontalna, przekrojowa orientacja filozofów w kwestiach poznawczego statusu poszczególnych typów wiedzy pochodzącej z nauk szczegółowych, znajomość metod integracyjnych i syntetycznych oraz umiejętność samorefleksyjnego, samo-krytycznego myślenia W rezultacie do zespołów projektowych na obszarze oceny technologii w praktyce coraz częściej angażuje się profesjonalnych filozofów.
Na podstawie takich wstępnych, ramowych i dość ogólnikowych informacji, ale bez znajomości okoliczności narodzin oceny technologii na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku, jej genezy i późniejszego rozwoju trudno będzie Czytelnikowi zrozumieć, czym w ogóle jest ocena technologii, jaka jest jej misja, jakie funkcje pełni w procesach transformacji technologicznych, ja-kie wynika stąd znaczenie oceny technologii dla polityki, biznesu, społeczeństwa obywatelskiego i losów pojedynczych ludzi oraz po co w ogóle „karkołomne”
przedsięwzięcie zmierzające do obudowania oceny technologii odpowiednią teorią.