„Jeśli ktoś nie wie, do którego portu chce przypłynąć żaden wiatr mu nie sprzyja”.
Seneka
Cel kształcenia to świadomie założone efekty, które pragniemy uzyskać w wyniku kształcenia (Okoń, 1987), inaczej, „Oczekiwany rezultat tego, co na zakończenie okresu pobierania nauki uczący się powinien umieć wykonać, a czego nie umiał przedtem”
(Guilbert, 1983).
Jaki jest cel główny naszego szkolenia? To jest pytanie, które powinniśmy zadać sobie zanim przystąpimy do zaprojektowania zajęć.
Cel szkolenia ustala się zwykle na podstawie:
• wyników badania potrzeb użytkowników;
• standardów (gotowych wytycznych, określających zestaw i oczekiwany poziom umiejętności);
• konkretnych zapytań użytkowników
W przypadku opisanej na wstępie rozdziału hipotetycznej sytuacji cele główne szkolenia to:
1. Szkolenie wstępne dla studentów.
2. Podniesienie wiedzy wykładowców z zakresu możliwości wykorzystania zasobów i technologii informacji naukowej w programach nauczania.
3. Wzmocnieniu umiejętności wyszukiwania informacji z zakresu medycznej informacji naukowej specjalistów w zakresie dietetyki.
Cele te mogą zostać zrealizowane poprzez zaprojektowanie cyklu szkoleń, w opar-ciu o z jednej strony szczegółowe badanie potrzeb i oczekiwań przyszłych studentów i pracowników, z drugiej o wiedzę bibliotekarzy o tym, co powinni oni wiedzieć i umieć,
1.2. Zaprojektowanie i przeprowadzenie szkolenia 27 aby sprawnie korzystać z zasobów biblioteki. Każde szkolenie może być rozbite na sesje realizujące, wyprowadzone z celów głównych, cele szczegółowe.
Cele szczegółowe opisuje się przy użyciu czasowników operacyjnych i formułuje z punktu widzenia odbiorcy szkolenia. Czasowniki operacyjne opisują czynności, któ-re można zaobserwować, zmierzyć i ocenić. Posługując się nimi, prowadzący szkolenie może w sposób przejrzysty zakomunikować uczestnikom, co powinni umieć zrobić po szkoleniu, dlatego cele szczegółowe określane są często jako „wyniki nauczania”.
Podstawą formułowania szczegółowych celów jest ich taksonomia. Najbardziej znaną na świecie taksonomię celów kształcenia opracował zespół pod kierunkiem Benjamina S. Blooma (Za: Organizacja procesu szkolenia, 1997). Jest to system klasyfikacji zadań dydaktycznych, który obejmuje trzy sfery działalności człowieka: poznawczą, psychomo-toryczną i emocjonalną. Każda z tych sfer dotyczy czynności zachodzących w trakcie procesu nauczania, na różnych płaszczyznach. Czynności te można określić właśnie za pomocą czasowników operacyjnych.
Sfera poznawcza (wiedza i umiejętności intelektualne)
Autorzy założyli istnienie w tej sferze 6 kategorii: wiedzy, zrozumienia, zastosowania, analizy, syntezy i oceny. Każda z tych kategorii jest zależna od poprzedzających. I tak:
cel zaliczony do poziomu „zastosowanie” wymaga nie tylko opanowania, lecz także zrozu-mienia przyswojonej informacji przed jej zastosowaniem, a cel sformułowany jako „ocena”
zapamiętania, zrozumienia, przeanalizowania i jej zsyntetyzowania.
Oto wybrane przykłady czasowników operacyjnych określających umiejętności naby-wane w tej sferze: zdefiniować, rozpoznać, znać, dobierać, sprawdzać, podać, sporządzić, zastosować, porównać, ocenić, pokazać, wyjaśnić, zaprojektować, rozwiązać, wykonać.
Przykłady zastosowania
Cel: Studenci będą w stanie porównać i odróżnić czasopisma naukowe od popularnych.
Cel: słuchacze będą umieli sporządzić bibliografię załącznikową.
Cel: słuchacze będą w stanie zastosować PICO do formułowania pytania wyszukiwawczego.
Sfera psychomotoryczna (umiejętności psychofizyczne)
Sfera psychomotoryczna jest ukierunkowana na rozwijanie różnorodnych umiejętności poprzez wykonywanie prac wymagających umiejętności fizycznych i użycia skoordyno-wanych ruchów mięśni. Sfera ta dotyczy też komunikowania niewerbalnego: mimiki czy mowy ciała. Działania te mają duże znaczenie w przypadku nauczania np. pielęgniar-stwa, gdzie wiele umiejętności zdobywanych przez pielęgniarki dotyczy właśnie tej sfery.
W przypadku szkoleń bibliotecznych ma to zdecydowanie mniejsze znaczenie. Dla po-równania czasowniki opisujące cele tej sfery w zakresie umiejętności medycznych to:
nacinać, operować, osłuchiwać, ucisnąć, wkłuwać, wiązać, unieruchomić.
Sfera emocjonalna (uczucia i nastawienie)
Opisanie celów w sferze emocjonalnej jest wyjątkowo trudne, dlatego często jest pomi-jane. W tej sferze możemy wyróżnić takie kategorie jak:
• Recepcja (uwaga): odbiorca jest gotowy do wysłuchania przekazu, świadomie za-interesowany.
• Reagowanie: dostosowanie do toku zajęć, chęć wykonywania zadań i zadowolenie z poprawnego wykonania, aktywne uczestnictwo lub bierne przyjmowanie.
28 Moduł 1: ABC uczącego bibliotekarza
• Wartościowanie: to zaakceptowanie i preferowanie wartości, jakie niesie ze sobą zdobyta wiedza.
• Organizowanie i charakteryzowanie: przyjęcie do własnego systemu wartości przed-stawionych treści.
Czasowniki określające cele tej sfery to: doradzać, okazywać, pomagać, radzić, sprzeci-wiać się, uczestniczyć, współdziałać, rozmasprzeci-wiać, odrzucać, zgadzać się. Dotyczą zacho-wania emocjonalnego uczniów w stosunku do tematu zajęć, chęci nabycia wiedzy, do prowadzącego, do grupy.
Znajomość taksonomii celów jest przydatna i ma istotne znaczenie w procesie dy-daktycznym. Właściwie opisane cele szczegółowe powinny być bowiem równoznaczne z zadaniami, jakie dajemy uczestnikom szkolenia do wykonania. Stąd nie mogą być one ani zbyt drobiazgowe, ani też zbyt ogólnikowe. Aby właściwie skonstruować cele szcze-gółowe możemy posłużyć się techniką określaną jako SMART (Neczaj R., Turek K.), która wskazuje nam cechy dobrze skonstruowanego celu. Powinien on być:
Simple jasno określony, prosty i zrozumiały.
Measurable mierzalny (aby można było stwierdzić za pomocą miar lub wskaźników, w jakim stopniu go osiągnęliśmy).
Achievable osiągalny, realny w danych warunkach.
Relevant odpowiedni, istotny, ważny dla uczestników, tak aby chcieli go osiągnąć.
Timed określony w czasie, do zrealizowania w konkretnym terminie.
Ryc. 4: SMART (Neczaj, Turek, 2005)
Przykład
Temat szkolenia to „Wyszukiwanie informacji: strategie i bazy danych”.
Cel główny: Uczestnik szkolenia po jego zakończeniu będzie w stanie przełożyć swoje zapy-tanie wyszukiwawcze na efektywną strategię wyszukiwawczą.
Cel szczegółowy 1: uczestnik będzie potrafił użyć tezaurusa dla ustalenia słów wyszukiwaw-czych.
Cel szczegółowy 2: uczestnik szkolenia będzie poprawnie używał operatorów and, or, not.
Cel szczegółowy 3: uczestnik zaktualizuje i udoskonali swoje wyszukiwanie.
Cel szczegółowy 4: uczestnik będzie w stanie wybrać najbardziej odpowiednie dla swoich potrzeb informacyjnych źródło lub źródła informacji.
1.2. Zaprojektowanie i przeprowadzenie szkolenia 29