Budowa i stosowanie obu tezaurusów jest podobne. Największe różnice dotyczą dyscy-plin, na które położono nacisk w zakresie tematycznym. MeSH obejmuje wszystkie dome-ny nauk biomedyczdome-nych, Emtree zdecydowanie kładzie nacisk na farmakologię i nazwy leków. Liczba deskryptorów reprezentujących substancje chemiczne w Emtree przewyż-sza liczbę wszystkich deskryptorów w MeSH. Ponadto Emtree oferuje bardzo bogaty zasób synonimów, nazwy leków można wyszukiwać przez liczne nazwy handlowe, na-zwy generyczne, kody. Z kolei MeSH dostarcza bardzo bogaty aparat w postaci za-kresu stosowania hasła i adnotacji ułatwiających jednoznaczne stosowanie terminologii.
W ślad za rozbieżnością w zakresie tematycznym obu tezaurusów idą różnice w stoso-waniu określników. Podczas gdy MeSH dopuszcza stosowanie wybranych określników
2.1. Pojęcia, terminologia i słownictwo kontrolowane w naukach biomedycznych... 109 z niemal każdym deskryptorem, Emtree szeroko rozbudowuje aparat określników jedynie w odniesieniu do nazw leków i chorób. Pozostałe deskryptory nie mogą być zawężone do określonego aspektu.
Nowe nazwy leków jak zapewnia Elsevier, wydawca Emtree wprowadzane są szybciej niż w przypadku MeSH: już po pięciu wystąpieniach w literaturze, podczas gdy do MeSH po zatwierdzeniu nazwy (Eger, 2008). Oba tezaurusy aktualizowane są raz w roku, MeSH jednak robi wyjątki, np. wraz z narastającą szybko liczbą publikacji na temat SARS w 2003r. dodano to hasło natychmiast. Wszystkie deskryptory MeSH są włączone do Emtree.
Piśmiennictwo
ANSI/NISO Z39.19-2005 Guidelines for the Construction, Format, and Management of Monolin-gual Controlled Vocabularies.
Bodenreider, O. (2008) Biomedical Ontologies in Action: Role in Knowledge Management, Data Integration and Decision Support, Yearbook Of Medical Informatics, 67–79.
Bojar, B. (2002) Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwaw-czych.
Chute, C.G. (2000) Clinical Classification and Terminology: Some History and Current Observa-tions, Journal of the American Medical Informatics Association, 7 (3), 298–303.
Cimino, J.J. (1998) Desiderata for Controlled Medical Vocabularies in the Twenty-First Century, Methods of Information in Medicine, 37 (4-5), 394–403.
Eger, A. (2008) Comparison of the EMTREE and MeSH indexing systems on their effective-ness to retrieve drug related information, Informatio Medicata, Budapest 25 September 2008, www.lib.sote.hu/files/moksz/2008/Arthur%20Eger.ppt
GALEN, www.openclinical.org/prj galen.html
Gross, T., Taylor, A.G. (2005) What Have We Got to Lose? The Effect of Controlled Vocabulary on Keyword Searching Results, College & Research Libraries, May, 212–230.
History of the development of the ICD, www.who.int/classifications/icd/en/HistoryOfICD.pdf Lowe, H.J., Barnett, G.O. (1994) Understanding and Using the Medical Subject Headings (MeSH)
Vocabulary to Perform Literature Searches. JAMA, 271 (14), 1103–1108.
MeSH, http://www.nlm.nih.gov/mesh/meshhome.html
Nelson, S.J., Johnston, D., Humphreys, B.L. (2001) Relationships in Medical Subject Headings. In Bean, C.A., Green, R., (ed). Relationships in the organization of knowledge. Kluwer Academic Publishers.
Niedźwiedzka, B., Czabanowska, K., Śmietana, R. (2008) Controlled vocabulary in Public Health.
An overview of the achievements to date Journal of Public Health, www.springerlink.com/content-/315862w47215m058
Podsiadły-Marczykowska T., Guzik A., (2005) Ontologia mammografii – struktura modelu,definicje i instancje pojęć. Mammographic ontology – structure of the model, definitions and instances of concepts, Bio-Algorithms And Med-Systems, 1 (1/2), 247–252.
Robu, I., Robu, V., Thirion, B. (2006) An introduction to the Semantic Web for health sciences librarians, J. Med. Libr. Assoc., 94 (2), 198–205.
Rosenbloom, S.T., Miller, R.A., Johnson, K.B., Elkin, P.L., Brown, S.H. (2006) Interface Terminolo-gies: Facilitating Direct Entry of Clinical Data into Electronic Health Record Systems, Journal of the American Medical Informatics Association, 13 (3), 277–288.
Sosińska-Kalata, B. Kształtowanie się nowego paradygmatu organizacji zasobów wiedzy w spo-łeczeństwie sieciowym. Wymiana Informacji i Rozwój Profesjonalnych Usług Informacyjnych w Edukacji, Nauce i Kulturze na Rzecz Społeczeństwa Opartego na Wiedzy. IX Krajowe Forum Informacji Naukowej I Technicznej, Zakopane, 25-28 września 2007 r. http://ptin.org.pl/konferen-cje/9forum/repoz/sosinska kalata.pdf
110 Moduł 2: Źródła informacji i wyszukiwanie
UMLS, www.nlm.nih.gov/research/umls/
Zieliński, K. W. (2004) Słownik pochodzenia nazw i określeń medycznych : antyczne i nowożytne dzieje chorób w ich nazwach ukryte, α-Medica Press.
Przykładowe ćwiczenia
Ćwiczenie 1. Ćwiczenie w małej grupie
Każdy z uczestników otrzymuje wydruk ze streszczeniem artykułu. Prosimy o indy-widualne przeczytanie go i wypisanie dowolnych terminów, które najlepiej opisują treść. Następnie zapisujemy na tablicy/ekranie wszystkie terminy podawane przez uczestników, grupujemy synonimy i warianty gramatyczne. W toku dyskusji wy-bieramy te, które dotyczą głównego tematu publikacji w odróżnieniu od zagadnień drugorzędnych. Wykorzystując MeSH Browser wspólnie „tłumaczymy” terminy na hasła MeSH (proste lub rozwinięte) i określamy typ publikacji. Porównujemy wy-brane przez szkolonych hasła z hasłami dla tej publikacji w bazie Medline. Poka-zujemy w ten sposób rolę słownictwa kontrolowanego i proces indeksowania.
Ćwiczenie 2. Ćwiczenie w małej grupie
Porównujemy swobodne wyrażenia zaproponowane przez uczestników oraz hasła MeSH, które ostatecznie przydzielono do opisu publikacji z poprzedniego ćwicze-nia. Zadajemy uczestnikom pytania:
Czy wszystkie proponowane terminy znalazły precyzyjne odzwierciedlenie w po-staci haseł? Czy wyszukalibyśmy ten artykuł w Medline, stosując w wyszukiwaniu terminy zaproponowane przez uczestników?
Co stracilibyśmy wyszukując tylko przy użyciu słów w tekście?
Czy coś zyskujemy stosując w wyszukiwaniu słownictwo kontrolowane (np. większą precyzję wyszukiwania?)
Pokazujemy w ten sposób różnicę między wyszukiwaniem przez słowa i przez hasła przedmiotowe.
Ćwiczenie 3. Dyskusja
(Tylko, jeżeli uczysz innych bibliotekarzy). Przeprowadź dyskusje na temat: czy jest zasadne przygotowanie różnych szkoleń z zakresu kontrolowanego słownic-twa i wyszukiwania w bazach dla poszczególnych grup słuchaczy, np.: studentów pielęgniarstwa, kardiologów, epidemiologów, stomatologów itp. Jeżeli nie ma co do tego zgody, podziel grupę na dwa obozy: za i przeciw. Poleć każdej grupie przygo-tować pisemną prezentację argumentów (np. na flipcharcie). Podsumuj argumenty na zakończenie dyskusji.
Ćwiczenie 4. Ćwiczenie w parach
(Tylko, jeżeli uczysz innych bibliotekarzy). Jakie elementy powinny znaleźć się w szkoleniu studentów/ doktorantów/ lekarzy z zakresu terminologii medycznej?
Proszę zaproponować konspekt zajęć 120 min. dla wybranej grupy słuchaczy.
Przykładowe zadania służące ocenie efektów nauczania
Proszę sporządzić charakterystykę treściową artykułu na podstawie otrzymanego abstraktu.
Proszę znaleźć i przedstawić na piśmie lub w postaci prezentacji on-line przypadki, w których wyszukiwanie przy pomocy słów kluczowych (a nie przez hasła przed-miotowe) jest uzasadnione i daje lepsze rezultaty. Wybierz bazę, z której weźmiesz te przykłady.
2.1. Pojęcia, terminologia i słownictwo kontrolowane w naukach biomedycznych... 111 Wybierz odpowiednią bazę i przygotuj strategię wyszukiwawczą dla odszukania prac przeglądowych na temat . . . za lata . . . (temat/problem wymagający wykorzy-stania kilku limitów i funkcji).
Uwagi i wskazówki dla prowadzących szkolenia
Ucząc zagadnień związanych z terminologią pamiętaj, że to temat trudny. Nie używaj specjalistycznych określeń zanim ich nie objaśnisz.
Największym wyzwaniem jest przekonanie słuchaczy do zaangażowania się w na-ukę korzystania ze słownictwa kontrolowanego. Znajdź jak najwięcej argumentów „za”, powołaj się na publikacje dokumentujące przydatność tej umiejętności, pokaż na prze-konywujących przykładach.
Wymień najczęstsze błędy, jakie popełniają użytkownicy podczas przeszukiwania baz danych to mobilizuje studentów do ich unikania.
Szkolenia z zakresu kontrolowanego słownictwa i wyszukiwania w bazach powinny być przygotowywane dla konkretnej grupy słuchaczy. Dobieraj przykłady z dziedziny bliskiej uczestnikom kursu (np. dana specjalizacja kliniczna, stomatologia, zdrowie pu-bliczne, pielęgniarstwo, etc.). Badania pokazują, że wykorzystanie baz danych jest tym efektywniejsze im bardziej użytkownik zna dziedzinę. Oprócz przekazania wiedzy spe-cyficznej dla danej specjalizacji wzmacniamy w ten sposób satysfakcję słuchaczy i po-zytywny odbiór szkolenia.
Polecana literatura i materiały edukacyjne
Emtree, http://www.info.embase.com/UserFiles/Files/emtree white paper.pdf
Skondensowana informacja na temat tezaurusa Emtree przygotowana przez Elsevier w 2009r.
Using Medical Subject Headings (MeSH ) in Cataloging, www.nlm.nih.gov/tsd/cataloging/traini-R
ngcourses/mesh/index.html
Praktyczny i bardzo użyteczny kurs indeksowania dla bibliotekarzy stosujących tezaurus MeSH.
Zasady dla katalogujących zalecane przez NLM, http://www.bm.cm-uj.krakow.pl/ForLibrarians.aspx Materiały w języku polskim dla bibliotekarzy wykorzystujących tezaurus MeSH.