Jednym z kluczy do sukcesu w sztuce nauczania jest zbudowanie dobrych relacji z uczest-nikami szkolenia. Jeśli nauczyciel ma ich po swojej stronie, razem mogą wiele osiągnąć.
Lecz jeśli jest odwrotnie i grupa nie akceptuje lub walczy z prowadzącym, jest on na najlepszej drodze do porażki edukacyjnej.
Prowadząc zajęcia warto przywiązać wagę do pierwszych zdań skierowanych do gru-py. Odgrywają bardzo istotną rolę, bo decydują o pierwszej ocenie nauczyciela, a bazując na nich osoby szkolone zapewne zadecydują czy zajęcia, w których biorą udział, są dla nich użyteczne i czy pełne angażowanie się w nie ma sens. Zadaniem nauczyciela jest przekonanie ich na samym początku, że jego propozycja to właśnie to, czego najbardziej potrzebują.
Aby zaciekawić grupę swoimi zajęciami dobrze jest wykorzystać kilka wypróbowa-nych chwytów:
• Zacytować inspirującą myśl.
• Sformułować ciekawy problem do rozwiązania, zmuszający słuchaczy do myślenia.
• Opowiedzieć anegdotę lub żart.
• Przytoczyć intrygującą historię.
• Nawiązać do współczesnych wydarzeń (ale tylko takich, co, do których mamy pewność, że są dobrze znane lub bliskie osobom szkolonym).
W czasie szkolenia, a w szczególności na jego początku, nauczyciel powinien starać się zaprezentować siebie jako osobę interesującą (wartą zainteresowania). Powinien za-dbać o to, by jego zajęcia były ciekawe nie tylko ze względu na zawartość merytoryczną, ale także ze względu na osobowość prowadzącego.
Nauczyciel od samego początku zajęć powinien być przekonywujący. W tym celu musi uczciwie i w pełni wyjaśnić cele szkolenia i metody, które zamierza zastosować.
Nikt z nas nie lubi przecież niepewności. Bycie przekonywującym oznacza nie tylko przekazywanie wiarygodnych informacji, ale także właściwe ich komunikowanie, tzn.
stosowanie właściwego do sytuacji tonu i sposobu mówienia. Głos powinien być oznaką pewności siebie prowadzącego, przekonywać słuchaczy, że oto mają przed sobą osobą wiarygodną, na której można polegać i której powinni zaufać. Co ważne, nie powinno się mylić zawartej w sposobie mówienia pewności siebie z wyniosłością. Niezależnie
60 Moduł 1: ABC uczącego bibliotekarza
od tego, jaki typ prowadzenia zajęć wybierzesz, warto przed rozpoczęciem szkolenia rozważyć zastosowanie dialogowego podejścia w komunikacji z uczestnikami zajęć. Kiedy mówisz, zawsze pamiętaj o każdym ze swoich słuchaczy. Taka postawa szczególnie ważna jest podczas wykładu, ale może być użyteczna w każdym innym typie zajęć. Miej na uwadze, że mówisz do nich, a nie do siebie. Zatem cokolwiek mówisz stojąc przed grupą, mów tak, jakbyś rozmawiał. Zwracaj się do wybranych osób, staraj się być otwarty na reakcje swoich słuchaczy. To naprawdę pomaga. Uczestnicy zajęć widzą wówczas przed sobą człowieka interesującego się ich potrzebami, wątpliwościami. Kiedy zobaczą, że jesteś nimi zainteresowany, odpłacą ci swoim zainteresowaniem. Jeśli będziesz przy tym dobrze merytorycznie przygotowany do szkolenia, takie podejście pomoże ci na pewno w uzyskaniu prawdziwego autorytetu wśród słuchaczy.
Bardzo istotna dla sukcesu w nauczaniu jest dobra atmosfera podczas zajęć. Jak do-wodziłem wcześniej, bardzo istotne jest wykazywanie zainteresowania potrzebami stu-dentów. W tej chwili chciałbym podkreślić wagę innego czynnika mającego niebagatelne znaczenie w budowaniu właściwych relacji z uczestnikami zajęć. Chodzi tu po prostu o nieco humoru.
Stosowanie humoru nie powinno być przy tym traktowane jako metoda dydaktyczna.
Ciągłe opowiadanie dowcipów podczas zajęć z całą pewnością nie jest najszczęśliwszym pomysłem. Co więcej, nauczyciel żartując powinien raczej starać się wywołać uśmiech na twarzach swoich słuchaczy, a nie doprowadzać do wybuchów trudnego do opanowania śmiechu. Szkolenia to w końcu nie występy kabaretowe, ale spotkanie o charakterze ofi-cjalnym i poważnym. Nie wolno zapominać, że uczestnicy kursu są zainteresowani przede wszystkim zawartością merytoryczną, żarty i humor są drugorzędne wobec przekazywa-nych treści. Jednakże dobry żart lub anegdota dostosowana do typu i treści szkolenia mogą być bardzo użyteczne. Poczucie humoru nauczyciela jest widocznym znakiem, że jest odprężony i czuje się pewnie w materiale, którego naucza.
Pojawia się tu jednak zasadnicze pytanie: jakiego rodzaju żarty są dopuszczalne podczas szkolenia. Co może być zabawne? Jaki humor naprawdę zadziała? Nie ma prostej odpowiedzi na tak postawione pytania. Zwykle wiele zależy od sytuacji i kontekstu, choć jest kilka zasad, które mogą być przydatne:
• Żart powinien być zrozumiały. Wyszukany dowcip może nie być zrozumiały dla całej grupy. Co z tego, że zabawi jedną osobę. Dlatego, ważne jest rozeznanie w gustach studentów, co nie jest łatwe, ale w czasie cyklu zajęć czasem możliwe.
Jeśli żart odbierany będzie przez wszystkich studentów jako śmieszny, pozwoli to prowadzącemu na stworzenie lepszej atmosfery pracy.
• Najbezpieczniejszym przedmiotem żartów jest sam prowadzący. Jeśli nie znasz swoich studentów zbyt dobrze, jeśli nie masz pewności co mogłoby ich rozbawić i tym bardziej nie chcesz nikogo urazić najlepiej powiedz coś zabawnego na swój temat.
• Prowadzący szkolenie żartując nie powinien oczekiwać pozytywnej reakcji osób szkolonych (śmiechu). Jeśli żart nie zostanie zrozumiany, wywoła z pewnością nie-zręczne milczenie grupy. Spraw, by humor był tylko ozdobnikiem tego, o czym mówisz, nie podkreślaj go zbyt mocno i nie zmuszaj swych uczniów do reagowania na twoje żarty.
• Niewielu jest ludzi z wrodzoną umiejętnością rozbawiania innych. Dla większości z nas publiczne opowiadanie dowcipów to trudne wyzwanie, dlatego bycie za-bawnym wymaga również odpowiedniego przygotowania. Najlepszym sposobem
1.4. Cechy dobrego nauczyciela 61 na rozwijanie umiejętności rozbawiania innych jest ciągłe gromadzenie anegdot i opowiadanie ich innym.
Jak mówić?
Publiczne mówienie lub prowadzenie konwersacji jest stresujące i trudne prawie dla każdego. Osoba taka musi stać lub siedzieć przed zgromadzonymi słuchaczami, których na ogół nie zna zbyt dobrze. Z pewnością nie są oni jej przyjaciółmi. W takich sytuacjach niedoświadczony nauczyciel najczęściej ma ochotę uciec. Musi jednak zostać i poprowa-dzić szkolenie. W takiej sytuacji bardzo ważna jest koncentracja na sposobie mówienia.
Kontrola nad głosem i językiem jest bardzo istotna dla każdego nauczyciela.
• Bądź zrozumiały.
Skuteczne nauczanie polega na przekazywaniu jasnych i zrozumiałych informacji. Jak tego dokonać?
– Używaj komunikatywnego i prostego języka. Nie wszyscy twoi studenci wypo-sażeni są w znajomość fachowego lub wyszukanego słownictwa. Popisywanie się własną elokwencją i zasobem specjalistycznego słownictwa nie jest w ta-kiej sytuacji dobrym pomysłem. Jeśli musisz jednak użyć trudnego i rzadkiego słowa/terminu pamiętaj, by jednocześnie wytłumaczyć jego znaczenie.
– Buduj krótkie zdania. Unikaj wielokrotnie złożonych, zawiłych konstrukcji zdań. Pamiętaj, że język mówiony jest trudniejszy w odbiorze, niż język pi-sany. Prawdopodobnie twoi uczniowie nie będą też szczęśliwi, jeśli na końcu wypowiedzianego przez ciebie zdania nie będą w stanie przypomnieć sobie jego początku.
– Unikaj języka potocznego i skrótów. Niektórzy nauczyciele sądzą, że stosowa-nie zwrotów potocznych zmstosowa-niejsza ich dystans względem młodszych wiekiem studentów. Jest to jednak dość ryzykowne. Po pierwsze najprawdopodobniej nie będą przygotowani na używane przez ciebie zwroty. Po drugie, istnie-je ryzyko, że używane przez ciebie słowa odbierane będą przez nich jako przestarzałe i tym samym nierzadko śmieszne. Poza wszystkim szkolenie to jednak sformalizowany sposób nauczania. Twój sposób mówienia powinien być jasny, komunikatywny i użyteczny.
– Jeśli podczas zajęć, wykładu lub prezentacji posługujesz się notatkami, upew-nij się, że ich czcionka jest wystarczająco widoczna. Używaj wielkich liter i prostych czcionek (bardzo dobrą i sprawdzoną jest Arial).
• Mów głośno.
– Twój głos powinien być mocny. Osoby szkolone powinny się koncentrować przede wszystkim na tym co mówisz, a nie wsłuchiwać się w to co mówisz.
Z drugiej jednak strony dostosuj siłę głosu do wielkości pomieszczenia lub liczby słuchaczy. Bycie słyszanym nie oznacza krzyku.
• Mów starannie.
– Poprawna wymowa jest nawet ważniejsza niż siła głosu. Jeśli nauczyciel mówi niedbale, stwarza swym uczniom nie tylko problem w zrozumieniu go, ale również sprawia wrażenie, że ich ignoruje. Dlatego, zadbaj o wypowiadane przez siebie słowa.
62 Moduł 1: ABC uczącego bibliotekarza
– Nie „zjadaj” końcówek wyrazów.
– Staraj się mówić wolno. Często pod wpływem stresu ludzie mówią szybciej, niż w sytuacjach codziennych. Lepiej jest jednak mówić wolniej, z krótkimi przerwami, niż wyrzucać słowa z prędkością karabinu maszynowego.
– Oddychaj regularnie podczas mówienia.