Reformy edukacji w Polsce nałożyły na placówki oświatowe wiele nowych ob-owiązków, również w tak ważnym aspekcie, jak budowanie relacji z rodzicami. Re-formy zobowiązują na dyrektora placówki do określonych zasad współpracy nau-czycieli z rodzinami odzwierciedlenia tego w statutach placówki. Wiele prowadzo-nych na świecie badań potwierdza, że angażowanie się rodziców w pracę placówki
310 J. Wrona, Kształcenie uczniów niepełnosprawnych, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Departament Zwięk-szania Szans Edukacyjnych, https:// docplayer.pl/6888924-Edukacja-wlaczaj aca-uczniow-niepelno-sprawnych.html, [dostęp: 21.02.2009].
311 M. Jabłonowska, J. Łukasiewicz, Model pracy z uczniem szczególnie uzdolnionym, [w:] Materiały dla nauczy-cieli, podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami, http://static. schola-ris.pl/main-file/102/533/podniesienie_efektywnosci_66011.pdf s. 296, [dostęp: 21.02.2019].
oświatowej pozytywnie wpływa na wyniki w edukacji i zachowanie dziecka. Zrozu-miano to także w Polsce i poprzez reformę edukacji uczyniono pierwszy krok do poprawy i zacieśnienia relacji szkoły i rodziców312.
Współpracę przedszkola z rodzicami regulują m.in. takie akty prawne jak:
– Konwencja o Prawach Dziecka313, – Konstytucja Rzeczpospolitej Polski314, – Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy315, – Ustawa o Systemie Oświaty316,
– Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców (EPA)317, – Powszechna Deklaracja Praw Dziecka318,
– Karta Praw Rodziny319.
W ustawodawstwie z zakresu systemu oświaty można znaleźć wytyczne dla dyrektorów szkół/przedszkoli i nauczycieli o obowiązkach względem rodziców. Ge-neralnie, zreformowany system edukacji zakłada dużą aktywność rodziców w placówce, uznaje ich prawo do współdecydowania o wielu aspektach edukacji ich dziecka, podkreśla potrzebę utrzymywania pozytywnych, partnerskich relacji ro-dziców i nauczycieli. Wszystkie działania podejmowane są w celu podniesienia ja-kości edukacji, wzrostu efektów edukacyjno-wychowawczych dzieci oraz wyrobie-nia w dzieciach pozytywnej postawy wobec placówki320.
Obowiązujący system prawny zakłada „spójność działań wychowawczych po-między placówką oświatową a rodziną”321. Pojawia się konieczność uzupełniania
312 M. Banasiak, Współpraca rodziców ze szkołą w kontekście reformy edukacji w Polsce, Toruń 2013, s. 5. Zob.
też J. Rafał-Łuniewska, Wspieranie dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi razem – rodzice i szkoła, s.17, http://www.zsl-goraj.cil.pl/dokumenty/wdsp.pdf, [dostęp: 11.04.2017].
313 Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listo-pada 1989 r., Dz. Dz. U. 1991.120.526 ze zm.
314 Konstytucja Rzeczypospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 ze zam.
315 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, tj. Dz. U. 2017, poz. 682 ze zam.
316 Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, tj. Dz. U. 2016 poz. 1943 ze zam.
317 Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców, http://www.kuratorium.bydgoszcz .uw.gov.pl/ dow-nload/zal_00000409_01_04.pdf, [dostęp: 11.04.2017].
318 Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listo-pada 1989 r., Dz. U.1991.120.526
319 Karta Praw Rodziny, Przedruk 7, „L'Ossrwatore Romano” 1983, nr 10 – wersja polska – październik, http://www. srk.opoka. org.pl/srk/srk_plik i/karta.htm, [dostęp:21.02.2019].
320 J. Rafał-Łuniewska, Wspieranie dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi razem – rodzice i szkoła, s. 19, Ośrodek Rozwoju Edukacjki, http://www.zsl-goraj.cil.pl/dokumenty/wdsp.pdf, [dostęp: 11.04.2017].
321 Ministerstwo Edukacji Narodowej o wychowaniu w szkole, Warszawa, 1999, s. 10.
przez szkołę/przedszkole wychowawczej roli rodziny. Rodzice dzieci przed podję-ciem nauki przez dziecko w danej placówce powinni zostać poinformowani m.in.
o kodeksie wymagań edukacyjnych i wychowawczych, jakie stawia placówka.
„Rodzice, którzy są pierwszymi wychowawcami, mają prawo decydowania o całym procesie wychowania dziecka, również o tym jego nurcie, który rozgrywa się w szkole, stąd powinni mieć możliwość poznania programu wychowawczego szkoły i wpływania na jego kształt”322. Szkoła/przedszkole powinna również informować rodziców o wszelkich zmianach zachodzących w placówce. Specjaliści, nauczycie- le, personel powinni wspomagać rodziców oraz współpracować ze sobą nie tylko w zakresie wychowania, nauczania ale również profilaktyki. Współpraca rodziców z placówką, polega na wzajemnym szacunku i partnerstwie – umożliwi to rodzicom otrzymanie konkretnych korzyści: rzetelnych informacji o dziecku, porad, konsultacji, szkoleń, warsztatów czy zebrań323.
Zarówno obowiązujące przepisy, jak i praktyka pracowników oświaty wska-zuje, iż wspieranie rodziców powinno być ukierunkowane na rozwiązywanie pro-blemów wychowawczych i dydaktycznych oraz podnosić ich umiejętności wycho-wawcze, a w konsekwencji – zwiększać efektywność pomocy psychologiczno-peda-gogicznej dla dzieci324. Rodzina, w której pojawiło się dziecko z pewnymi dysfunk-cjami, potrzebuje wsparcia społecznego oraz szerokiej pomocy, by poprawić jego sytuację i stworzyć mu lepsze warunki. Małgorzata Kościelska wśród podstawo-wych potrzeb rodzin podstawo-wychowujących niepełnosprawne dziecko wymienia:
– akceptację społeczną,
– znalezienie właściwego miejsca dla dziecka w systemie służb opiekuń-czych, edukacyjnych i rewalidacyjnych,
– wyczerpującą informację,
– specjalistyczną pomoc nakierowaną na dziecko i samych rodziców,
322 Ministerstwo Edukacji Narodowej o programie wychowawczym szkoły, MEN, Warszawa 2001, s. 3.
https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/526/Małgorzata%20Banasiak%20ksiązka.pdf? seq uen ce=1, [dostęp: 28.11.2018]. M. Banasiak, Współpraca rodziców ze szkołą…, op. cit., s. 20.
323 Zob. więcej M. Banasiak, Współpraca rodziców ze szkołą…, op. cit., s. 20-22. https:// repozytorium.
umk.pl/bitstream/handle/item/526/Ma%c5%82gorzata%20Banasiak%20ksi%c4%85zka.pdf?sequence
=1, [dostęp: 21.02.2019].
324 J. Rafał-Łuniewska, Wspieranie dziecka ze specjalnymi potrzebami, op. cit.
– wspólnotę – grupę dającą poczucie więzi, a także modelującą wzorce kon-struktywnego radzenia sobie z nietypową sytuacją325.
Wyjątkowego wsparcia wymaga rodzina, gdy dziecko niepełnosprawne za-czyna wchodzić w okres wczesnoszkolny. Obecny system edukacji sytuuje rodzica jako decydenta w wyborze sposobu kształcenia dziecka. Fundamentalnym założe-niem reformy oświatowej jest pomocnicza rola szkoły wobec domu rodzinnego. Ro-dzice dzieci niepełnosprawnych tworzą grupę właśnie dlatego, że u ich syna lub córki występują dysfunkcje rozwojowe. Za M. Chodkowską można stwierdzić, że:
„Wychowanie dzieci niepełnosprawnych podlega takim samym zasadom co wychowanie dziecka zdrowego. Jest jednak procesem znacznie trudniejszym, bar-dziej złożonym, a tym samym wymagającym więcej czasu, zaangażowania i barbar-dziej pogłębionego przygotowania”326.
Wychowanie dziecka niepełnosprawnego niesie ze sobą nietypowe trudności, zróżnicowane w zależności od stopnia i rodzaju zaburzeń rozwojowych. Często zmusza to rodziców do podejmowania skomplikowanych, trudnych i złożonych de-cyzji. Dlatego też opiekunowie prawni potrzebują specjalnego wsparcia psychope-dagogicznego, gdyż w wyniku niezrozumienia trudności, które przejawia ich dziecko, nie zawsze potrafią właściwie z nim postępować. W trosce o jego przy-szłość, często popełniają błędy wychowawcze typu: nadopiekuńczość, liberalizm, niekonsekwencja, niekiedy rygoryzm327. Celem edukacji jest jak najlepsze przygoto-wanie każdego dziecka do uzyskania jak największej samodzielności w jego przy-szłym dorosłym życiu, dlatego przy realizacji tego zadania niezbędna jest współ-praca nauczycieli z rodzicami. Włączenie rodziców do udziału w procesie dydak-tyczno-wychowawczym, zaangażowanie rodziców we współudział w procesie kie-rowania placówką edukacyjną, ukształtowanie u rodziców postaw aktywnych oraz świadomości ich roli w procesie dydaktyczno-wychowawczym znacznie podnosi efektywność nauczania dzieci w placówce.
325 M. Świderska, Pomoc świadczona rodzinie wychowującej dziecko niepełnosprawne, „Pedagogika Rodziny”
2011, nr 1(2), s. 43, http://pedagogika-rodziny.spolecz na.pl/attachme nts/artic le/PR_1_2.pdf, s. 43, [do-stęp: 25.02.2019].
326 M. Chodkowska, Kulturowe uwarunkowania postaw wobec inwalidztwa oraz osób niepełnosprawnych. Cią-głość́ i możliwość́ zmiany, [w:] M. Chodkowska (red.), Człowiek niepełnosprawny. Problemy autorealizacji i społecznego funkcjonowania, Lublin 1994, s. 160.
327 M. Świderska, Pomoc świadczona rodzinie wychowującej dziecko niepełnosprawne, op. cit.
Na mocy obowiązującego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psycho-logiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach328 każda placówka ma obowiązek udzielenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej, która polega na „rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojo-wych i edukacyjnych oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia. Należy przy tym pamiętać, że pomoc obejmuje nie tylko dziecko, ale także jego rodziców i nauczycieli”329.
Rolą nauczycieli jest kształtowanie właściwych postaw rodziców wobec akty-wizacji i rozwoju uzdolnień dzieci. Wsparciem, w tej aktyakty-wizacji, są specjaliści: lo-gopeda, pedagog i psycholog, którzy mogą „uświadamiać rodzicom prawidłowości rozwojowe dzieci oraz sposoby stymulacji rozwojowej dziecka w rodzinie, a także wspomagać ich przy przekraczaniu przez ich dzieci progów rozwojowych”330. To właśnie „nauczyciele posiadają odpowiednie kompetencje i doświadczenie i to oni powinni pielęgnować kontakty z rodziną oraz dbać o ścisłe współdziałanie i rozwi-janie współpracy ze środowiskiem rodzinnym dziecka”331.
Do najważniejszych praw i obowiązków nauczycieli wobec rodziców należą:
– wspieranie rodziców w pracy wychowawczej, – prowadzenie spotkań z rodzicami,
– organizowanie pogadanek, szkoleń dla rodziców,
– informowanie rodziców o mocnych i słabych stronach ucznia,
– ustawicznie rozwijanie swojej wiedzy i umiejętności na temat komunika-cji międzyludzkiej,
– angażowanie rodziców w pracę przedszkola,
– organizowanie wycieczek, świąt, gazetek przedszkolnych i inne,
328 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i or-ganizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, Dz. U. z dnia 7 mają 2013 r., poz.532.
329 M. Gołubiew-Konieczna, Pomoc psychologiczna–pedagogiczna (i nie tylko) a uczniowie o specjalnych po-trzebach edukacyjnych w szkołach ogólnodostępnych – aspekty prawne i rozwiązania praktyczne w dobie toczącej się reformie oświatowej, „Niepełnosprawność. Dyskursy pedagogiki specjalnej. Polityka oświa-towa w kontekście specjalnych potrzeb edukacyjnych” 2016, nr. 22, s. 170, https://niepelnospra wnosc.ug.edu.pl/archiwum-pdf/niepelnosprawnosc22.pdf, [dostęp: 14.02.2019].
330 Ministerstwo Edukacji Narodowej o dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w nauce, Warszawa 1999, s. 12).
331 M. Parlak, Współpraca przedszkola z rodzicami i środowiskiem lokalnym, [w:] E. Zyzik (red.), Wybrane za-gadnienia z pedagogiki przedszkolnej, Kielce 2009, s. 179.
– utrzymywanie stałego kontaktu z rodzicami,
– informowanie rodziców o wynikach dzieci w edukacji, – otwartość na propozycje rodziców.
Nauczyciel w celu realizacji swoich zadań powinien otoczyć indywidualną opieką każde dziecko, planować i organizować wspólnie z ich rodzicami różne formy życia zespołowego, współdziałać z innymi osobami pracującymi z dzieckiem, utrzy-mywać kontakt z rodzicami uczniów w celu poznania i ustalenia potrzeb opiekuń-czo-wychowawczych dzieci i włączenia ich w sprawy życia placówki, do której dziecko uczęszcza332. Każde dziecko powinno być traktowane przez placówkę indy-widualnie, z uwzględnieniem jego indywidualnych potrzeb i predyspozycji czy też uzdolnień333.
Nowy model pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu pokazuje, jak ważna jest rola rodziców/opiekunów prawnych w planowaniu i realizacji działań wspierających rozwój ich dziecka, podkreśla też dobrowolne i nieodpłatne korzystanie przez dziecko, rodzica i nauczyciela z pomocy psychologiczno-pedagogicznej334.
Obowiązujące rozporządzenie znacznie wzmocniło rolę rodziców w procesie edukacyjnym dziecka. Rodzice w znacznym stopniu włączeni zostają w podejmowa-nie decyzji dotyczących organizacji edukacji ich dziecka w danej placówce. Rodzice mają prawo wyrażania opinii w sprawach:
– odstąpienia od realizacji niektórych treści wynikających z podstawy pro-gramowej wychowania przedszkolnego lub odstąpienia od niektórych treści nauczania objętych obowiązkowymi zajęciami edukacyjnymi w za-leżności od możliwości psychofizycznych dziecka oraz warunków w miejscu, gdzie organizowane są̨ zajęcia (§7 ust. 3);
– zakresu czasu prowadzenia zajęc indywidualnego przygotowania przed-szkolnego lub indywidualnego nauczania (§3 ust. 3).
332 M. Banasiak, Współpraca rodziców ze szkołą w kontekście reformy edukacji w Polsce, Toruń 2013, s. 29.
333 M. Politańska, Indywidualizacja pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi– dostosowanie warunków kształcenia, s. 1. http://www.npkontrola.pl/ data/documents/3/241 /241.pdf, [dostęp: 11.04.
2017].
334 § 4 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, Dz. U. 2013, poz. 532.
Rodzice mają również możliwość wnioskowania o ustalenie przewidywanej tygodniowej liczby godzin w ramach indywidulanego przygotowania przedszkol-nego, czy zawieszenia organizacji indywidualnego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania w przypadku czasowej poprawy stanu zdrowia lub całkowitego zaprzestania organizacji pomocy – wniosek musi być poparty zaświad-czeniem lekarskim potwierdzającym, iż stan zdrowia dziecka umożliwia mu uczęsz-czanie do placówki (§ 11, § 12).
„Traktowanie rodziców jako partnerów przedszkola w tworzeniu optymal-nych warunków do uczenia się̨ dziecka w domu w ramach indywidualnego przygo-towania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania umożliwi efektywną wspo łpracę, wsparcie i pomoc w relacjach: rodzina ucznia – nauczyciele przedszkoli. Dodatkowo wpłynie na wzrost zaufania do nauczycieli, zagwarantuje przyjazną atmosferę̨ i poczucie bezpieczeństwa zarówno uczniom, jak i ich rodzicom”335.