W LATACH 90. XX WIEKU I ICH WPŁYW NA KSZTAŁT TAMTEJSZEJ SCENY POLITYCZNEJ
4. OSTATNIE NOWELIZACJE ORDYNACJI W LATACH DZIEWIĘĆDZIESIĄTYCH
J
ESZCZE PRZED WYBORAMI do Izby Żupanii, niewiele ponad rok po wyborach do Izby Przedstawicielskiej 18 grudnia 1996 roku przyjęto kolejne poprawki do ordynacji wyborczej. Właściwie najważniejszą wprowadzoną na ich podstawie zmianą była możliwość tymczasowego zawieszenia mandatu. Wyznaczenie zastępcy parlamentarzysty zostawiono w gestii partii, co kolejny raz naruszało demokra-tyczne procedury. Przepis określił również minimalny czas zawieszenia na sześć miesięcy60. Dzięki takiemu rozwiązaniu partia rządząca chciała zabezpieczyć sobie swobodną wymianę niewygodnych działaczy. Pozostałe poprawki były raczej natury kosmetycznej i wynikały z realizacji purystycznej polityki językowej.W ordynacji wymieniono wszystkie leksemy czy zwroty, które przez prawicowych, nacjonalistycznie nastawionych działaczy HDZ i sympatyzujących z nimi języko-znawców były uważane za serbizmy.
Ostatnie istotne zmiany w systemie wyborczym epoki F. Tudźmana i HDZ, zostały wprowadzone w ordynacji wyborczej z 3 listopada 1999 roku, jednak pierwsze przeprowadzone na jej podstawie wybory odbyły się – przynosząc zwy-cięstwo opozycji – dopiero w styczniu 2000 roku, już po śmierci prezydenta61. Do najważniejszych przepisów nowej ordynacji, należy przede wszystkim zaliczyć zmianę formuły wyborczej na czysto proporcjonalną. Od tej pory 140 parlamen-tarzystów miało być wybieranych w dziesięciu okręgach wyborczych, po 14 w każ-dym, co powinno zagwarantować większą reprezentatywność Saboru62. Liczba mandatów przysługujących mniejszościom narodowym została zmniejszona do
59 Zob. N. Zakošek, Politički sustav…, s. 51–53.
60 Zob. Art. 6a, Zakona o izmjenama i dopunama zakona o izborima zastępnika…
61 Opozycja ostro krytykowała nową formułę i chciała powrotu do systemu mieszanego z 1992 roku, na podstawie którego w każdym z segmentów było do zdobycia 60 mandatów.
62 Zob. Art. 38, Zakona o izborima zastupnika u Hrvatski državni sabor z 3.11.1999 roku, „Na-rodne novine” br. 116/99.
563, zaś liczba mandatów diaspory miała być odtąd zmienna i zależeć od przecięt-nych kosztów uzyskania mandatu na terenie kraju64. Poza tym odebrano członkom mniejszości dodatkowy głos. Zgodnie z nowymi przepisami musieli wybrać czy chcą głosować na zwykłe listy partyjne, czy na specjalną listę z kandydatami mniejszości narodowych65. Wrócono również do starego sposobu wytyczania okręgów wyborczych w oparciu o liczbę wyborców, a nie, jak na podstawie ordy-nacji z 1995 roku mieszkańców. Przy czym pierwszy raz zastrzeżono, że różnica w wielkości okręgu nie może wynosić więcej niż +/-5% liczby wyborców66. Zde-cydowano się też na wprowadzenie jednolitego progu wyborczego na poziomie 5%, który wylicza się oddzielnie dla każdego okręgu67. Nowa ordynacja w końcu umożliwiła też udział przedstawicieli partii opozycyjnych w pracach komisji wyborczych. Wprowadziła również rozróżnienie na stały i rozszerzony skład tych organów68. Zgodnie z jej przepisami została powołana Komisja Etyki, której zada-niem jest dbanie o przestrzeganie zasad etycznych w całym procesie wyborczym, ze szczególnym uwzględnieniem samej kampanii. W jej skład wchodzą na równych zasadach przedstawiciele partii rządzącej i opozycji, a kieruje nią przewodniczący Chorwackiej Akademii Nauk i Sztuk (HAZU)69. Zmieniły się również – na bardziej demokratyczne – zasady wnoszenia protestów wyborczych. Dotychczas mogły je wnosić jedynie partie, które twierdziły, że ich prawa zostały naruszone, zaś na podstawie nowych przepisów protesty takie może wnosić każda partia lub kandy-dat zarejestrowany w danym okręgu, który uważa, że doszło do nieprawidłowości, przy czym nie muszą go one dotyczyć w bezpośredni sposób70.
Jak widać z powyższych rozważań, system wyborczy w Republice Chorwacji, w latach dziewięćdziesiątych ulegał ciągłym modyfi kacjom, ale też manipulacjom.
Już trzykrotna zmiana formuły wyborczej, w ciągu niespełna 10 lat, jest swoistym ewenementem na skalę światową. Wszystkie te modyfi kacje miały oczywiście sprzyjać partii rządzącej. Trzeba przy tym zauważyć, iż taki trend ciągłych zmian
63 Zob. Art. 16 i 17, ibidem.
64 Zob. Art. 44, ibidem.
65 Zob. Art. 17, ibidem.
66 Zob. Art. 39, ibidem.
67 Zob. Art. 41, ibidem.
68 Przedstawiciele opozycji mogli odtąd brać udział w ich pracach, proporcjonalnie do wyników osiągniętych przez partie w poprzednich wyborach. Na przykład w poszerzonym składzie Państwowej Komisji Wyborczej (DIP) mogło brać udział po trzech przedstawicieli partii rządzącej i opozycji. Zob.
Art. 53–55, ibidem.
69 Zob. Art. 103–105, ibidem.
70 Zob. Art. 97, ibidem.
jest typowy dla reżimów autorytarnych, na co zwraca uwagę chociażby D. Nohlen, pisząc: „(…) prawo wyborcze jest ciągle reformowane, żeby obywatele mieli wra-żenie, że zmierzają w stronę ustanowienia lub przywrócenia demokratycznych stosunków”71. Na szczęście, po odsunięciu HDZ od władzy w 2000 roku, zrezygno-wano z praktyki permanentnej inżynierii w ordynacjach. Niestety, utrzymało się w nich kilka niedemokratycznych przepisów, takich jak chociażby wspominana instytucja przedstawiciela listy, będącej niechlubną spuścizną epoki rządów prezy-denta Franjo Tudźmana i Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej.
SUMMARY
T
HE AIM OF the following article is to present the changes in the Croatian electoral system between 1990 and 1999, which is the time of the government of president Franjo Tuđman and the Croatian Democratic Union (HDZ) as well as to show how these changes in the electoral law infl uenced on the shape of the political scene.In the 1990s there were three changes of the electoral formula, which we could recognize as a phenomenon on a world scale. Th is article tries to prove that the strengthening of the party ruling position was the aim of all these changes.
In the article have been discussed the irregularity in creating electoral wards, change of voting rules of the members of national minorities as well as controversies connected with the voting of the members of diaspora. Th e article also tries to approach the institution of the representative of the electoral register and rules which had regulated matters of the candidate exchange and suspension of mandate as well as diff erent solutions which violated democratic procedures.
71 D. Nohlen, op.cit., s. 29.
S
YSTEM WYBORCZY DLA współczesnych państw jest jedną z podstawowych instytucji przesądzających o ich demokratycznym charakterze. Jego fundamentalna rola ustrojowa wynika bowiem z istoty samej demokracji przedstawicielskiej opartej na idei reprezentacji, której realizacja wymaga cyklicznego przeprowadze-nia wyborów w celu obsadzeprzeprowadze-nia kluczowych funkcji w państwie. To właśnie za pośrednictwem aktu wyborczego ogół obywateli może na zasadach równości współdecydować o politycznym kształcie demokratycznej wspólnoty politycznej, którą tworzy. Samo głosowanie, chociaż z punktu widzenia wyborcy najważniejsze i z tego też powodu często utożsamiane z wyborami jako takimi, nie wystarczy jednak by tego dokonać. W istocie wybory stanowią niezwykle złożony proces składający się z sekwencji wzajemnie ze sobą powiązanych elementów, w ramach których głosowanie stanowi ważny, ale nie jedyny etap całej procedury. Na każdy z nich przypada z kolei szereg szczegółowych działań i czynności. Wszystkie one określone są przepisami prawa wyborczego. Ich ranga jest zróżnicowana, co stanowi konsekwencję pochodzenia tych norm od różnych organów państwa. Zgodnie z hierarchią źródeł prawa, najważniejsze kwestie o podstawowym znaczeniu zostały umieszczone w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.(Dz.U., nr 78, poz. 483). Regulacje te zostały zawarte w art. 96–101 w zakresie wyborów do parlamentu, art. 127–129 w przypadku wyborów prezydenta oraz art. 169 w przypadku wyborów do jednostek samorządu terytorialnego. Przepisy te dotyczą najważniejszych zasad na jakich przeprowadzane są konkretne wybory (tzw. przymiotników wyborczych), kadencji, trybu i terminu ich zarządzenia oraz podstawowych warunków biernego prawa wyborczego. W pozostałych sprawach konstytucja odsyła do ustaw. Są to więc, jak widać, regulacje obejmujące bardzo niewielki zakres spraw, wymagających jednocześnie bardziej szczegółowego