PROBLEMY LUDNOŚCI

W dalszym ciągu jednym z największych wewnętrznych problemów w Bośni i Hercegowinie jest powrót uchodźców i wygnanych do swojej ojczyzny ¹⁸. Badania prowadzone w ostatnich latach w BiH dość jasno pokazują, że około polowa wszystkich mieszkańców z powodu wojny musiała opuścić miejsce swojego stałego pobytu, swoje domy, mieszkania, co do których miała prawa własności i została przepędzona w różne strony i części świata. Obecnie, co czwarty nie chce wrócić do domu, który zamieszkiwał przed wojną¹⁹, nawet wtedy, jeśli zostaną stworzone warunki do powrotu.

Ideologie, które doprowadziły do wojny są żywe i dzisiaj, a nacjonalistyczna propaganda próbuje pogłębić podziały. Dla ofi ar wspólne życie z oprawcami jest nie do pomyślenia. Z drugiej strony, jest wielka chęć, aby znowu normalnie żyć.

Wielu ludzi chce wrócić do swoich domów. Wielu odrzuca wegetację i zależność od drugich, chcąc mieć przyszłość dla siebie i swoich dzieci, dlatego upominają się o swoje prawo do posiadanego przed wojną majątku i do swojej ojczyzny ²⁰.

Dzisiaj nieszczęście i zło to są najczęstsze asocjacje przy określaniu BiH, a przez to głębiej rozumie się: etniczne «czyszczenie», masowe groby, cywilne ofi ary, gwałty, urbicyd, oblężenia, okrucieństwo, katastrofę humanitarną, niemoc insty-tucji międzynarodowych, nienawiść związaną z pochodzeniem i wyznawaną wiarą. Wygląda, że taką kategoryzacją wojny w BiH, faktycznie ucieka się od analizy samego konfl iktu zbrojnego, przyczyn i metod jakimi był prowadzony, przeprowadzonych operacji i stosunków sił, które uczestniczyły w działaniach wojennych ²¹. Wydaje się, że mieszkańcy BiH będą mieli przyszłość tylko w przy-padku, kiedy w całości odkryje się prawdę o tym, co działo się w trakcie wojny i kiedy dopowadzi się do ukarania zbrodniarzy wojennych oraz wprowadzi się w pełni demokrację ²².

18 S. Tatalović, Etničke manjine i sigurnost na jugoistoku Europe, „Međunarodne studije” 2001, nr 1, s. 36–55

19 S. Kukić, Položaj nacionalnih i vjerskih manjina u bosni i Hercegovini, „Politička misao” 2001, nr 38, s. 122–137.

20 E. Rathfelder, Rat u Bosni i Hercegovini, Zagreb 2000, s. 29.

21 T. Kulenović, Pripreme za rat i početak rata u Bosni i Hercegovini 1992. godine, „Polemos” 1998, nr 1, s. 89–112.

22 E. Rathfelder, op.cit., s. 298.

PRZYSZŁOŚĆ BiH

D

ZISIEJSZA BIH JEST ciągle krajem głęboko podzielonym, aby zapewnić jej bezpieczną przyszłość należałoby budować rozwiązania w oparciu o wszystkie trzy narody. To pozwoliłoby zaprowadzić trwałą stabilność życia politycznego. Niektóre siły polityczne otwarcie popierają integrację europejską, ale w rzeczywistości uniemożliwiają prowadzenie reform niezbędnych dla członkostwa. W październiku 2005 roku Komisja Europejska rekomendowała Radzie UE rozpoczęcie rozmów na temat Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (SAA) z Bośnią i Hercegowiną.

Wtedy to Unia Europejska wyznaczyła Bośni i Hercegowinie 16 zadań, z których większość spełniono. To niezwykłe osiągnięcie dla kraju, w którym ponad 200 tysięcy osób poniosło śmierć, a milion straciło dach nad głową²³ niespełna 15 lat temu. Rozmowy techniczne zakończono w 2006 roku, a zadowalający wynik rocznego raportu komisji na temat sytuacji w BiH pozwolił na rozpoczęcie nego-cjacji w sprawie Układu o Stabilizacji i Stowarzyszeniu.

W październiku 2007 roku doszło do ostrego kryzysu politycznego po tym jak Wysoki Przedstawiciel Unii Europejskiej Miroslav Lajčák ogłosił zmiany w mecha-nizmie funkcjonowania i podejmowania decyzji przez federalny rząd i parlament.

Przedstawiciel wspólnoty międzynarodowej zapowiedział, że wyjściem z impasu powinna być wspólna praca wszystkich bośniackich narodów na rzecz wprowa-dzenia nowej konstytucji BiH i podjęcia szeregu reform, z których najważniejsza będzie reforma systemu edukacji i bezpieczeństwa publicznego ²⁴.

Problem dotyczący nowej Konstytucji pozostaje na razie otwarty. Dwanaście lat od zakończenia wojny to wystarczający czas, aby dokonać transformacji ustrojowej.

Istniejący stan rzeczy został jednak zatwierdzony prawnie przez Konstytucję Bośni i Hercegowiny. Nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że dotychczasowa ustawa zasadnicza BiH to w rzeczywistości załącznik numer 4 do Porozumienia Pokojowego z Dayton, a właśnie to porozumienie gwarantuje porządek prawny w Bośni i Hercegowinie ²⁵.

Występując na forum Parlamentu Europejskiego pod koniec listopada 2007 roku, Miroslav Lajčák oświadczył, że panujący obecnie kryzys polityczny w Bośni i Hercegowinie jest „głęboki i rzeczywisty, a społeczność międzynarodowa nie może go dłużej ignorować”. W swoim wystąpieniu zwrócił uwagę, że głównym problemem

23 Historyczna zamiana…

24 Wyjście z kryzysu ustrojowego priorytetem kraju, www.psz.pl, 30.11.2007.

25 J. Muś, Trzy narody, trzy Bośnie, www.psz.pl, 23.12.2007.

współczesnej Bośni jest brak konsensusu pomiędzy trzema konstytutywnymi narodami tworzącymi bośniacką federację – Bośniakami, Serbami i Chorwatami.

Każdy z tych narodów ma odmienną wizję przyszłości BiH, odmienne dążenia do zagospodarowania bieżącej sytuacji politycznej, a nawet różne spojrzenia na naj-nowszą historię i powody, które doprowadziły do rozpadu Jugosławii i wybuchu bośniackiego konfl iktu ²⁶.

3 grudnia 2007 roku bośniacki rząd federalny zapowiedział wprowadzenie reformy krajowej policji, która miała zakończyć największy kryzys, jaki zapanował, w  BiH od chwili wejścia w  życie zasad porozumienia pokojowego  z  Dayton.

Umożliwiło to również parafowanie przez BiH Porozumienia o Stabilizacji i Sto-warzyszeniu z UE. niniejszego porozumieniaoznacza, że tekst układu został już w pełni uzgodniony, a jego ostateczne podpisanie nastąpi w obecności najwyższych rangą urzędników i polityków z UE i BiH. Pakt ten będzie pierwszym formalnym krokiem w stronę członkostwa, jednak możliwy jest pod warunkiem dalszego prowadzenia reform i  wdrażania, zgodnych z  unijnymi normami, przepisów prawa²⁷.

Niestety, Europa nie jest w stanie zaoferować tego, co dla BiH byłoby najcenniej-sze – 100% gwarancji bezpieczeństwa i stabilizacji w regionie. Społeczeństwa państw bałkańskich, czując się wykluczone z rodziny narodów europejskich, mogą zareagować wzrostem nastrojów nacionalistycznych. To zaś może doprowadzić wyłącznie do zaostrzenia konfl iktów w tym rejonie świata, a w konsekwencji do destabilizacji Europy ²⁸. Nie bez znaczenia są również konsekwencje wyboru drogi, jaką podążyło Kosowo. Mogą być one także odczuwalne w Bośni i Hercegowinie, bo kosowska niepodległość może posłużyć jako precedens dla serbskiej secesji Republiki Serbskiej czy chorwackiej secesji zachodniej Hercegowiny ²⁹.

Istnieje obawa, że kraj, który jest poza partnerstwem dla pokoju i daleko od euroatlantyckiej integracji, która by ewentualnie stabilizowała wewnętrzną scenę polityczną i umożliwiła, za pomocą większego zaangażowania międzynarodowego,

26 Wyjście z kryzysu ustrojowego priorytetem kraju, www.psz.pl, 30.11.2007.

27 Sprawozdanie w sprawie projektu zalecenia Parlamentu Europejskiego dla Rady w sprawie Bośni i Hercegowiny</Titre> <DocRef>(2006/2290(INI)). Parlament Europejski. Komisja Spraw Zagranicznych. Wersja ostateczna, <NoDocSe>A6–0030/2007. Sprawozdawczymi: Doris Pack.

Bruksela, 6.02.2007.

28 J. Piekło, Syndrom bałkański – nacjonalizmy i media [w:] Propaganda strachu i nienawiści w hitlerowskich Niemczech i byłej Jugoslawii, red. S. Wilkanowicz, Kraków 1996.

29 Więcej: J. Muś, Dlaczego Kosowo?, www.stosunki.pl, 11.02.2007 oraz D.H. Allin, NATO’s Balkan Interventions, New York 2002, s. 98.

szybsze dokonywanie zmian może ponownie doprowadzić do destabilizacji w regionie. Mając na uwadze obecną sytuację w Europie Południowo-Wschodniej trudno ją nazwać, w pełnym znaczeniu tego słowa, bezpieczną. Można raczej mówić o niestabilnym bezpieczeństwie ³⁰.

Wydaje się również, że sposób rozwiązywania problemów i podejście do spraw Bałkanów jest swoistym testem dla Europy i USA, na ile skutecznie mogą się porozumieć z Rosją w kluczowych i trudnych tematach współczesnego świata ³¹.

Prawie wszystkie eksperckie opinie dotyczące bezpieczeństwa w BiH zwracają uwagę, że prognozy dlugookresowe wskazują, iż w dalszym ciągu będzie to niesta-bilny region, w którym wojna będzie jedną z opcji. Niedopuszczenie do nowych działań zbrojnych można zredukować tylko stacjonowaniem sił NATO w BiH i kontynuacją międzynarodowej pomocy ³².

PODSUMOWANIE

„

NIGDY WIĘCEJ,” KTÓRE można uznać za swego rodzaju historyczne przyrzecze-nie – okazało się mimo wszystko jedyprzyrzecze-nie pustą retoryką i politycznym bankrutem³³ jako strategia budowania bezpiecznego świata. Dr Schwarz-Schiling powiedział na spotkaniu w listopadzie 2007 roku w Brukseli, że szukając informacji co stało się z rodziną jego Matki w Polsce po II wojnie światowej odkrył, że połowa zginęła w wyniku niemieckiego nacjonalizmu, a druga połowa w wyniku rosyjskiego komunizmu. Powiedział, że zrozumiał wtedy, dlaczego zajął się polityką. Właśnie po to by ludzie nie ginęli w wyniku ideologii, aby to już nigdy nigdzie się nie powtórzyło.

Mostar, historyczna stolica Hercegowiny do 1991 roku był jedną z najbardziej kosmopolitycznych części ówczesnej Jugosławii. Dzisiaj jest jasnym przykładem ogromnych trudności napotkanych przez budowniczych nowego państwa i demo-kracji, zarówno lokalnych jak i międzynarodowych, zmian niepewnych w kontek-ście wojennych przejść i głębokich narodowych rozłamów, również instytucjonal-nej niestabilności i  chronicznych kryzysów, wzmacnianych przez głębokie

30 R. Vukadinovć, op.cit., s. 54 i 65.

31 P.J.J. Welfens, Stabilizing and Integrating the Balans, Berlin–Haidelberg 2001, s. 105.

32 S. Tatalović, Etnički sukobi i europska sigurnost, Zagreb 2003, s. 163.

33 Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian, red. R. Kuźniar, Z. Lachowski, Warszawa 2003, s. 170.

antagonizmy ³⁴. Wygląda na to, że w tym niezwykłym mieście przedzielonym na dwie części przez rzekę Neretvę, nie tylko w sensie geografi cznym, ale również politycznym, multietniczna struktura będzie się cały czas rozpadała. Można powiedzieć, że Mostar jest miniaturą Bośni i Hercegowiny – swoistym detonato-rem, który raz uruchomiony doprowadzi do nowych sytuacji kryzysowych. Czy tak właśnie stanie się z całą BiH?

Wydaje się, że Bośnia i Hercegowina może przetrwać w obecnej formie, jeśli będą rozwiązane podstawowe problemy charakterystyczne dla konstytutywności trzech narodów, jeśli będą rozwiązane zagadnienia dotyczące wojska i policji i stworzone zostaną gwarancje dla poszanowania praw ludzkich ³⁵. Jednak najważ-niejsze jest, aby politycy i mieszkańcy kraju zrozumieli, że to w jedności jest siła!

Niestety, dopóki sami nie wypracują takiego stanowiska, nikt z zewnątrz nie jest im w stanie pomóc.

SUMMARY

T

HE AUTHOR DESCRIBES a present Bosnian and Hercegovinian situation, but at the some time, she goes back to the events from the begining of the 90s. Th e Dayton Peace Agreement is an essential factor of this consideration. Th e signed document stating the end of the cruel war plays a role of constitution of this country up till now. It is also a source of numerable main key of contemporary Bosnia and Hercegovina. Th e author presents a very complicated government system and discusses the future of this country.

34 Mostar International intervention in a divided Bosnian town, 1994–2001, [w:] International Intervention in the Balkans since 1995, red. Siani-Davies, Londone 2003, s. 68–69, 80.

35 M.  Vego, Bosna i  Hercegovina na raskrižju Daytona, „Međunarodne studije” 2002, nr 2, s. 152–174.

WSTĘP

S

ZKOCJA W 1707 ROKU na mocy Traktatu o Unii stała się integralną częścią Zjednoczonego Królestwa. Trwała w niej, gdy brytyjskie imperium znajdowało się u szczytu rozkwitu, jak również wtedy, gdy w epoce postkolonialnej Zjednoczone Królestwo przeżywało swój kryzys. Pod koniec XX wieku jednak i w Szkocji śro-dowiska separatystyczne zaczęły rosnąć w siłę, co doprowadziło w ostateczności do uchwalenia Ustawy o Szkocji w 1998 roku. Na mocy tej ustawy powstał szkocki parlament o licznych kompetencjach, niebędący jednak reprezentantem suweren-nego narodu szkockiego. Całość tego procesu nosi specyfi czne miano „dewolucji”

– występującego w Zjednoczonym Królestwie „zjawiska przekazywania części kompetencji władzy centralnej, zwłaszcza kompetencji ustawodawczych, wyłania-nym w wyborach organom szkockim, walijskim i północnoirlandzkim, co w zamy-śle nie podważa władzy suwerennego Parlamentu Zjednoczonego Królestwa”¹. Znacząca część szkockich obywateli nie jest jednak usatysfakcjonowana nowym rozwiązaniem ustrojowym i domaga się poszerzenia autonomicznych kompeten-cji organów wybieranych wyłącznie przez szkockich obywateli, a nawet pełnej niepodległości dla Szkocji ². Niezależnie od opisu niezakończonego jeszcze procesu kształtowania się nowej pozycji Szkocji w relacjach ze Zjednoczonym Królestwem, który to w ograniczonym zakresie znajduje się w niniejszym artykule, potrzebne

1 S. Kubas, Parlament Szkocki. Dewolucja – wyzwanie dla Zjednoczonego Królestwa, Warszawa 2004, s. 24. Przyjęta defi nicja nie jest jeszcze powszechnie stosowana, więcej: ibidem, s. 11–20.

2 P. Lynch, Scottish Government and Politics: An Introduction, Edynburg 2001, s. 182.

W dokumencie TEORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH I TEORIA POLITYCZNA STOSUNKÓW (Stron 82-87)