Płeć psychologiczna i jej znaczenie dla sposobu rozważania dylematów

Odnosząc się do propozycji zastąpienia kategorii płci kategorią rodzaju w bada-niach dotyczących różnic między kobietami i mężczyznami, co wiąże się z dysku-sją na temat przyczyn różnic związanych z płcią i zwróceniem uwagi na znacze-nie czynników społeczno-kulturowych, a także opierając się na wynikach badań wskazujących na znaczenie płci psychologicznej dla sposobu funkcjonowania jednostki, przystąpiłam do badań, zadając pytanie o znaczenie płci psychologicz-nej dla rozwoju moralnego i sposobu rozważania dylematów moralnych. Dane dotyczące osób badanych z uwzględnieniem typu płci psychologicznej zawiera tabela 7.

Tabela 7. Liczba osób badanych z uwzględnieniem typu płci psychologicznej Typ płci

Ogółem 171 100,0 Ogółem 146 100,0

KK – kobiety kobiece MM – mężczyźni męscy KM – kobiety męskie MK – mężczyźni kobiecy KN – kobiety nieokreślone MN – mężczyźni nieokreśleni KA – kobiety androgyniczne MA – mężczyźni androgyniczni

Analizując dane z tabeli 7, stwierdzamy, że osoby typowe płciowo (KK i MM) stanowią 37,5% ogółu badanych, przy czym warto zauważyć, że kobiety kobie-ce stanowią 48,5% badanych kobiet, a męscy mężczyźni 24,6% badanych męż-czyzn. Na podstawie tych wyników możemy stwierdzić, że co druga badana

kobieta wyraźnie odwołuje się do kulturowych schematów kobiecości, tworząc swój własny obraz, i tylko co czwarty mężczyzna buduje swój wizerunek na pod-stawie kulturowych schematów męskości. Osoby krzyżowo określone seksualnie (MK i KM) stanowią 15% osób badanych, ale tylko co dziesiąta kobieta przypi-suje sobie cechy męskie, podczas gdy co czwarty mężczyzna charakteryzuje się cechami kobiecymi. 21% osób badanych to osoby nieokreślone rodzajowo (KN i MN) – nie odnotowujemy w tym zakresie istotnych różnic między kobietami (20,5%) i mężczyznami (22,6%). Osoby androgyniczne stanowią 26% badanych osób – również w tym obszarze nie ma zasadniczych różnic między kobietami (23,4%) i mężczyznami (29,4%), choć mężczyźni nieco częściej prezentują ten typ płci psychologicznej. Na podstawie wyników badań Inwentarzem Płci Psycholo-gicznej można stwierdzić, że dla 47% badanych kulturowe standardy rodzaju nie odgrywają istotnej roli przy tworzeniu własnej wizji osoby (osoby androgyniczne i nieokreślone płciowo) – dotyczy to nieco częściej mężczyzn (52%) niż kobiet (44%). Dla połowy badanych osób (52%) stereotypowe wyobrażenia dotyczące męskości i kobiecości odgrywają ważną rolę przy tworzeniu własnego wizerunku (osoby typowe płciowo i „odwrócone” płciowo). 56,6% kobiet i 47,9% mężczyzn opisując siebie, czyni to przez odwołanie do kulturowych stereotypów płci.

Uzyskane dane pozwalają mówić o związku między poziomem myślenia spra-wiedliwościowego a płcią psychologiczną (F(7, 245) = 2,51; p = 0,016). Anali-zując wyniki badań prowadzonych metodą Kohlbergowską (MJI), stwierdzamy, że kobiety męskie prezentują wyższy poziom myślenia sprawiedliwościowego niż kobiety kobiece i kobiety nieokreślone (tabela 8). W grupie mężczyzn nie stwier-dzono różnic w poziomie myślenia sprawiedliwościowego związanych z płcią psy-chologiczną.

Wyniki prowadzonych badań oraz analizy statystyczne wskazują na brak związku między płcią psychologiczną a poziomem myślenia skoncentrowanego na trosce (F(7,309) = 1,17, p = 0,32) (tabela 8).

Rozważając kwestie dotyczące znaczenia płci psychologicznej dla myślenia moralnego, postanowiłam dodatkowo przeanalizować związek między rozwojem myślenia moralnego a skłonnością osoby do odwoływania się lub też nieodwoły-wania się przez nią do kulturowych stereotypów płci przy tworzeniu własnej wizji ja. Oczekiwałam, iż fakt, że osoba przywiązuje wagę do społecznych standardów rodzaju lub je ignoruje, może mieć związek z tym czy uważa za istotne również społeczne konwencje i oczekiwania w sferze moralnej, czy też potrafi wyjść poza nie, a czasami nawet im się przeciwstawić w imię przyjętych wartości. Uznałam, iż osoby nieodwołujące się do stereotypów płci przy tworzeniu obrazu własnej osoby, czyli androgyniczne i nieokreślone płciowo, mogą mieć większą szansę wychodzenia poza konwencje społeczne i osiągania wyższych stadiów myślenia moralnego, natomiast osoby odwołujące się do społecznych standardów rodzaju, czyli osoby męskie i kobiece, mogą mieć większą skłonność do pozostawania na poziomie konwencjonalnym rozwoju moralnego. Oczekiwania dotyczące

wyższe-Tabela 8. Dane dotyczące poziomu myślenia sprawiedliwościowego (MJI, SWW) i myślenia zorientowanego na troskę (ECI) z uwzględnieniem płci psychologicznej (średnie i wyniki analizy wariancji)

PP Średnie wyniki

Odchylenie standardowe

F p Różnice

międzygrupowe*

ECI KA 2,11 ,35 1,17 ,320

KK 2,18 ,34

KM 1,96 ,50

KN 2,16 ,42

MA 2,07 ,48

MK 2,09 ,43

MM 2,01 ,44

MN 2,03 ,48

MJI KA 3,42 ,40 2,51 ,1016 KN – MA

KN – KM KK – MA KK – KM

KK 3,40 ,33

KM 3,64 ,55

KN 3,34 ,35

MA 3,61 ,34

MK 3,61 ,31

MM 3,42 ,37

MN 3,44 ,50

SWW KA 345,18 36,28 2,27 ,1030 KN – MA

KK – MA KK 341,08 29,78

KM 357,09 42,13 KN 337,40 30,61 MA 361,68 31,04 MK 357,46 31,13 MM 341,38 31,60 MN 344,46 44,56

* W kolumnie Różnice międzygrupowe przedstawiono pary grup różniące się między sobą istot-nie statystyczistot-nie w świetle testu ANOVA.

Czcionką pogrubioną zaznaczono wyniki istotne statystycznie.

go poziomu rozwoju myślenia moralnego w przypadku osób nieprzywiązujących wagi do stereotypów społecznych dotyczących płci, a szczególnie osób androgy-nicznych, opierałam również na teorii i badaniach Bem (1984, 1988, 2000), z któ-rych wynika, iż osoby takie mają większe szanse rozwoju i pełnego wykorzystania własnego potencjału.

Tabela 9. Średnie wyniki dotyczące myślenia moralnego osób tworzących swoją wizję ja zgodnie z kulturowymi stereotypami płci (SP) (KK, KM, MM, MK) oraz osób nieodwołujących się do społecznych standardów rodzaju (NSR) (KA, KN, MA, MN) uzyskane w ECI i MJI oraz miary istotności różnic

ECI 2,11 2,09 0,40 0,43 166 151 0,34 315 0,738

MJI 3,47 3,47 0,37 0,40 132 121 -0,02 251 0,983

SWW 345,95 348,46 32,06 36,43 132 121 -0,58 251 0,560

Do grupy osób odwołujących się do społecznych standardów rodzaju zaliczy-łam osoby męskie i kobiece, natomiast w grupie osób nieodwołujących się do ste-reotypów płci przy tworzeniu obrazu własnej osoby znalazły się osoby androgy-niczne i nieokreślone płciowo. Porównując wyniki uzyskane przez te dwie grupy osób, stwierdzono brak istotnych różnic zarówno w poziomie myślenia sprawied-liwościowego, jak i myślenia skoncentrowanego na trosce (tabela 9).

Kiedy wzięto pod uwagę wyniki uzyskane przez osoby badane na wymiarze męskości i kobiecości, stwierdzono słaby (r = 0,13; p < 0,05) związek między skalą kobiecości a poziomem myślenia skoncentrowanego na trosce (ECI), co mogło-by sugerować, że kobiecość sprzyja rozwojowi myślenia moralnego odwołujące-go się do etyki troski. Co ciekawe, w przypadku myślenia sprawiedliwościoweodwołujące-go w grupie kobiet stwierdzono związek między skalą męskości i poziomem myśle-nia moralnego (r = 0,18; p < 0,05), a w grupie mężczyzn między skalą kobiecości i poziomem tego myślenia (r = 0,21; p < 0, 05). Uzyskany wynik mógłby zatem sugerować, że wychodzenie poza stereotypy dotyczące własnej płci czy też zmie-rzanie w kierunku androgynii może sprzyjać rozwojowi myślenia sprawiedliwoś-ciowego.

Podsumowując – jakkolwiek są podstawy do twierdzenia, że płeć psychologicz-na może mieć zpsychologicz-naczenie dla rozwoju myślenia moralnego, to po pierwsze, okazuje się, że odnosi się to raczej do myślenia sprawiedliwościowego, po drugie, związ-ki między płcią psychologiczną i poziomem myślenia sprawiedliwościowego nie są zbyt wyraźne i jednoznaczne. Analizy zdają się wskazywać, że męskość sprzyja rozwojowi myślenia skoncentrowanego na prawie i sprawiedliwości. W badaniu

metodą Kohlbergowską męskie kobiety uzyskały wyższe wyniki niż kobiety kobie-ce i nieokreślone. Męskość wydaje się zatem wiązać z wyższymi stadiami myślenia sprawiedliwościowego, co dodatkowo potwierdza korelacja między stadium rozu-mowania sprawiedliwościowego a skalą męskości w przypadku kobiet.