Percepcja rozwoju zarządzania strategicznego w literaturze polskiej

Zarządzanie strategiczne jako dyscyplina naukowa jest przedmiotem zainteresowania również polskich autorów, choć ujmują oni związane z tym zagadnienia nieco odmiennie. Zdaniem autora nie ma najmniej-szych wątpliwości, że kwestia rozwoju nauki o strategii jest doskonale rozpoznana pod względem teoretycznym od początku funkcjonowania tej dyscypliny pod obecną nazwą. Problemem jest natomiast niemal cał-kowity brak uwzględnienia znaczenia czynników natury ekonomicznej, rozwijanych w ramach ekonomii sektorowej już od lat 40. XX wieku. Nie dosyć, że w warunkach krajowych samo wykorzystanie bieżącego dorob-ku ekonomii sektorowej do opisu zmieniających się uwarunkowań strate-gicznej działalności przedsiębiorstw jest zdecydowanie niewystarczające, to dodatkowo zauważyć można, że w dużej części opracowań dotyczących genezy rozwoju zarządzania strategicznego pomija się (bądź też znacznie zaniża) rolę ekonomii sektorowej. Tymczasem to znaczący dorobek nauko-wy, poddany rygorowi typowemu dla prowadzenia badań naukowych, charakterystycznych dla ekonomii sektorowej, w dużej mierze pozwolił na wypracowanie własnych narzędzi oraz metodyki badawczej przez zarzą-dzanie strategiczne.

W opinii Suszyńskiego (2013) zarządzanie strategiczne w niewystar-czającym stopniu znajduje oparcie w naukach ekonomicznych, pomimo faktu, że sam rozwój tej dyscypliny wywodzi się wprost z analiz i opra-cowań w zakresie ekonomii sektorowej. Co więcej, metodyka ekonomii sektorowej może prowadzić do znaczącego wzbogacenia zarządzania stra-tegicznego o przynajmniej dwa podstawowe wymiary: „merytoryczny […] przeważający zakres treści określających proces zarządzania ma charakter stricte ekonomiczny, lub też odwołują się one w większym lub mniejszym

stopniu do materii ekonomicznej […] metodyczny […] wciąż skromny dorobek zarządzania jeśli chodzi o wykształcenie własnych metod ba-dawczych, rozpowszechnianie się w to miejsce efemerycznych metafor, paradoksów, archetypów […] pozostawia daleko idący niedosyt warszta-towy” (Suszyński, 2013, s. 56). Tym bardziej atrakcyjne wydają się być na-rzędzia badawcze wykształcone w ramach rozwoju ekonomii sektorowej, które mogą w zasadniczy sposób wzbogacić tak warsztat narzędziowy, jak też siłę wnioskowania, zarówno na poziomie badawczym, jak i w ramach niezbędnych potrzeb aplikacyjnych.

W ramach zidentyfikowanej przez Nogalskiego (2013) „mapy dro-gowej” obszarów badawczych, będących przedmiotem zainteresowa-nia polskich ośrodków naukowych, niemal zupełnie brak aspektów ekonomicznych w strategicznych uwarunkowaniach funkcjonowania przedsiębiorstw, co pozwala na stwierdzenie pewnej luki w pojmowa-niu subdyscypliny „zarządzanie strategiczne”. Co więcej, przedstawiona w tabeli 1.2 lista najważniejszych podręczników i monografii z zakresu za-rządzania strategicznego (obejmująca wyłącznie pozycje zawierające prze-gląd historii rozwoju subdyscypliny) wskazuje, że problematyka ekonomii sektorowej i jej oddziaływanie na zarządzanie strategiczne jest zauważana zaledwie w kilku przypadkach, dodatkowo jest ona wymieniana wespół z innymi dyscyplinami. Wprawdzie miały one wpływ na rozwój zarządza-nia strategicznego, jednak stawianie ich w jednym szeregu z ekonomią sek-torową nie wydaje się uzasadnione, gdyż ekonomia sektorowa była jedną z zasadniczych podwalin nowej subdyscypliny, podczas gdy inne ujęcia miały wpływ znacznie słabszy (Jemison, 1981b).

Tabela 1.2

Przegląd genezy zarządzania strategicznego w najważniejszych polskich monografiach

Autor Proponowane szkoły

1 2

Gierszewska i Romanowska (1999)

Harvardzka (modele: LCAG, kontyngencyjny, analizy przemysłu); planowania strategicznego; pozycjonowania macierzowego; ilościo-wa; behawioralna; systemoilościo-wa; inkrementalistów

Jeżak (1990) Planowania długookresowego; planowania strategicznego; kontroli strategicznej; zarządzania strategicznego

Krupski (1999) Za Wawrzyniak (1989): zarządzania przez doświadczenie i intuicję kierowniczą; zarządzania funkcjonalnego; zarządzania marketingo-wego; zarządzania strategicznego

Modele rozwoju zarządzania strategicznego 39

1 2

Obłój (1998) Planistyczna; ewolucyjna; pozycyjna; zasobów, umiejętności i ucze-nia się

Obłój (2007) Planistyczna; ewolucyjna; pozycyjna; zasobów i kompetencji; pro-stych reguł; realnych opcji

Pierścionek (1998,

2003) ^{Zarządzanie strategiczne powstało na bazie: ekonomii (teorii ryn-}ków, teorii konkurencji, ekonomiki przemysłu, analizy projektów inwestycyjnych); teorii organizacji i zarządzania (teorii behawioral-nej, ilościowej teorii zarządzania, podejścia sytuacyjnego); cyberne-tyki (teorii systemów, teorii gier)

Rokita (2005) Planowania finansowego; planowania opartego na prognozach; pla-nowania zorientowanego na otoczenie; zarządzania strategicznego Romanowska

(2004, 2009) ^{Planistyczna; ewolucyjna; pozycyjna; zasobowa}

Stabryła (2000) Planowania długoterminowego; planowania strategicznego; zarzą-dzania strategicznego

Urbanowska–Soj-kin i inni (2004) ^{Za Mintzberg, Ahlstrand, Lampel (1998): projektowa; planowania;} pozycjonowania; przedsiębiorczości; poznania; uczenia się; władzy; kultury; środowiskowa; konfiguracji

Urbanowska–Soj-kin (2011) ^{Pozycjonowania konkurencyjnego; planowania strategicznego;} strategii wyłaniającej się; strategii bazującej na zasobach Źródło: opracowanie własne.

Sytuacja analogiczna ma miejsce również odnośnie do zawartości ty-powej polskiej monografii bądź też podręcznika z zakresu zarządzania strategicznego. Zaobserwować można niemal całkowity brak uwagi po-święconej ekonomicznym uwarunkowaniom strategii przedsiębiorstwa, stanowiącym niejednokrotnie podwalinę wielu kluczowych decyzji natury strategicznej w przedsiębiorstwach – tak krajowych, jak też zagranicznych. Brak w podręcznikach akademickich wykładu na temat ekonomicznych uwarunkowań strategii przedsiębiorstwa powoduje, że przynajmniej w tym aspekcie absolwenci polskich uczelni mają mniejszą wiedzę niż ab-solwenci uczelni zagranicznych, zwłaszcza ze Stanów Zjednoczonych i Eu-ropy Zachodniej. Sytuacja absolwenta znajdującego zatrudnienie w dużej korporacji daje mu możliwość zniwelowania tych braków, gdyż w kulturze korporacyjnej istnieje duży nacisk na dalsze kształcenie i zwiększanie wie-dzy poprzez udział w kursach, programach studiów podyplomowych czy też programach typu Executive MBA. W znacznie trudniejszej sytuacji znaj-dują się absolwenci zatrudnieni w małych firmach, zwłaszcza rodzinnych,

w tym przypadku brak wiedzy na temat ekonomicznych uwarunkowań podejmowanych decyzji natury strategicznej może potencjalnie skutkować popełnianiem błędów w tym zakresie.

Wobec powyższego jednym z istotnych celów autora niniejszej dyser-tacji jest przybliżenie (z uwagi na charakter pracy w sposób dosyć skróto-wy i niepełny) znaczenia czynników natury ekonomicznej stanowiących niejednokrotnie podstawę podejmowania decyzji natury strategicznej w przedsiębiorstwie, zwłaszcza z uwzględnieniem aspektów związanych z mechanizmami konkurowania w ramach sektorów.