Podstawowe rodzaje sektorów

Zasadniczą kwestią w zrozumieniu mechanizmów i prawidłowości rządzących poszczególnymi sektorami jest dokonanie ich podziału na w miarę jednorodne typy. Typologie takie występują zarówno w naukach ekonomicznych, jak i w zarządzaniu strategicznym. Żeby w pełni rozumieć i eksploatować sytuację konkurencyjną wewnątrz sektorów, pierwszym zadaniem jest struktury te rozpoznać oraz w miarę dokładnie opisać. Ten podpunkt rozdziału przeznaczony zostanie na przybliżenie głównych kon-cepcji ekonomicznej typologii sektorów oraz na zaprezentowanie typowe-go podziału sektorów w ramach zarządzania strategicznetypowe-go.

Nauki ekonomiczne, w szczególności mikroekonomia, już od dawna postulowały rozróżnienie poszczególnych środowisk sektorowych; podsta-wowym mechanizmem podziału sektorów był poziom konkurencji, jakim się one charakteryzowały. Konieczność wyodrębnienia poszczególnych ty-pów sektorów wydaje się niezaprzeczalna, zwłaszcza obecnie, gdy sektory stają się coraz bardziej złożone, granice pomiędzy nimi zacierają się, kla-syczne sposoby klasyfikacji sektorów z trudem nadążają za rzeczywistością gospodarczą. To wszystko powoduje stopniową erozję dotychczasowej wiedzy, a przynajmniej konieczność jej przewartościowania oraz dostoso-wania do aktualnej sytuacji gospodarczej. Już samo zdefiniowanie sektora powoduje pewne trudności. Uwzględniając możliwe podziały sektorów według dwóch podstawowych sposobów (Sztando, 1997), można przyjąć, że sektor jest bądź odpowiednikiem części przemysłu, wyodrębnionym ze względu na określoną cechę, bądź też branżą grupującą przedsiębiorstwa według danego kryterium. Zdaniem Portera (1994, s. 23) przez sektor ro-zumieć należy „grupę firm wytwarzających wyroby będące substytutami”. Bliżej metodykę wyodrębniania sektorów autor przedstawi w kolejnym punkcie pracy.

Sektor to niezmiernie ważny stopień agregacji danych natury ekono-micznej, istotny nie tylko z punktu widzenia potrzeb statystyki publicznej, lecz również z uwagi na możliwość prowadzenia w jego ramach badań na-ukowych, zwłaszcza z zakresu szeroko rozumianych nauk ekonomicznych. Możliwe jest prowadzenie zarówno szerokich komparatystycznych badań międzysektorowych, jak i dogłębnych badań wewnątrzsektorowych. Na ich podstawie można wysnuwać wnioski co do kształtu i zakresu konku-rencji, jej struktury, zmian w czasie czy też stopnia jej natężenia.

Na podstawie danych sektorowych firmy mogą formułować ważne wnioski i dostosowywać do nich swoje strategie. Wszystkie działania przed-siębiorstw, zarówno te dotyczące poziomu korporacji (na przykład decyzje

w zakresie fuzji i przejęć, dywersyfikacji, integracji wertykalnej), jak i po-ziomu biznesu (polityka cenowa, rozwój określonych zasobów i kompe-tencji, decyzje dotyczące kanałów dystrybucyjnych, jak również relacje z dostawcami, reakcja na akcje konkurentów), winny być podparte solidną wiedzą sektorową, pozwalającą na wyciąganie poprawnych wniosków co do istoty zjawisk konkurencyjnych otaczających przedsiębiorstwo.

Dodatkowym bodźcem dla autora niniejszej pracy, zwiększającym zainteresowanie problematyką sektorową, jest obserwowane obecnie sto-sunkowo zmniejszone zainteresowanie problematyką funkcjonowania sektorów w rodzimej literaturze. Wprawdzie typowe metody analityczne są omawiane w publikacjach podręcznikowych dotyczących zarządzania strategicznego, niemniej, zwłaszcza w obszarze badań empirycznych, wy-daje się panować pewien zastój w tym zakresie. Ten brak badań dotyczy również klasycznych i bardziej nowatorskich koncepcji z dziedziny ekono-mii sektorowej.

Podjęcie rozważań z zakresu analizy sektorowej wymaga w pierwszym rzędzie uściślenia pojęcia „sektor”. Wprawdzie Porter (1994) proponuje kil-ka typowych podziałów sektora, z którymi trudno się nie zgodzić (chociaż-by z metodyką rozumienia i identyfikowania sektorów rozproszonych), to jednak obecnie większym uznaniem cieszy się koncepcja D’Aveniego (1994), który natężenie zakresu konkurencji przedstawił na czterostopnio-wej skali (tabela 2.3).

Tabela 2.3

Poziomy konkurencji w sektorze

Założenia _konkurencji^Brak _{konkurencji Hiperkonkurencja} ^{Unikanie Konkurencja} _doskonała

Model

teoretyczny ^{Monopol Oligopol Model Schumpetera Konkurencja} doskonała Liczba

konkurentów ^{Jeden Mało Kilku Wielu}

Zyski Nadzwyczajne Znaczące Przeciętne / słabe ^{Brak ponadnor-}_matywnych Źródło: opracowanie własne na podstawie: D’Aveni (1994), s. 28.

Rozróżnienie dokonane przez D’Aveniego różni się nieco od klasycz-nego podejścia stosowaklasycz-nego w ekonomii sektorowej, gdzie zwykle zamiast sektora schumpeterowskiego podaje się sytuację konkurencji monopoli-stycznej. Autor pracy uważa, że warto pokrótce przyjrzeć się bliżej

każ-Charakterystyka sektorów i ich wpływ na decyzje strategiczne przedsiębiorstw 71 demu z poszczególnych typów sektorów. Jako pierwsze dwa przybliżone zostaną najbardziej klasyczne sektory (rynki), mianowicie konkurencji do-skonałej oraz monopolu. Są one całkowicie sobie przeciwstawne, zasady ich funkcjonowania są bardzo dobrze rozpoznane od strony teoretycznej w literaturze zarówno z zakresu mikroekonomii, jak i ekonomii sektorowej. Literatura poświęcona zarządzaniu strategicznemu zwykle się nimi nie zaj-muje, co może być poniekąd usprawiedliwione rzadkością ich występowania. Sytuacja sektora doskonale konkurencyjnego opisuje warunki funk-cjonowania takiego sektora, w którym istnieje wiele firm produkujących doskonale homogeniczny produkt, który nie może być przez nie wyróż-niony na rynku. Do podstawowych teoretycznych założeń takiego sektora zaliczyć należy (Carlton i Perloff, 2005):

– dużą liczbę sprzedawców i nabywców, spośród których żaden nie ma większej siły rynkowej od drugiego; jedyną decyzją sprzedawcy jest decyzja co do wyboru odpowiedniej skali produkcji, decyzją nabywcy jest wolumen zakupu;

– doskonale homogeniczne produkty, co powoduje, że żaden z nabyw-ców nie wyraża jakiejkolwiek preferencji w zakresie wyboru producenta, gdyż każdy wytwórca dostarcza dokładnie ten sam produkt, nieróżniący się w najmniejszym stopniu od produktu innego producenta;

– doskonały przepływ informacji, w sytuacji sektora doskonale kon-kurencyjnego nie ma możliwości zbudowania przewagi poprzez dostęp do informacji, każdy z nabywców i sprzedawców posiada dostęp do peł-nych i całkowitych informacji rynkowych, w tym w zakresie cen i jakości produktów; każdy ze sprzedawców produkuje wyłącznie ułamek ogólnej produkcji sektora (jest ich wielu), dokładnie ta sama sytuacja dotyczy klien-tów – z uwagi na ich dużą liczbę żaden z nich nie dysponuje siłą zdolną zachwiać rynkiem;

– brak kosztów transakcyjnych – zgodnie z logiką w sektorze tym nie występują koszty przeprowadzenia transakcji pomiędzy stronami, dostęp do rynku nie wymaga konieczności uiszczenia opłat transakcyjnych;

– brak wpływu na cenę produktów – jedno z podstawowych, obok homogeniczności produktów, założeń tego typu sektora; oznacza ono, że mimo dużej liczby tak nabywców, jak też sprzedawców, żaden z nich nie jest w stanie wpłynąć na cenę produktu wyznaczaną czynnikami ze-wnętrznymi, która to cena zgodnie z naturą ekonomicznych relacji w ta-kim sektorze wynika z relacji pomiędzy sprzedającymi a kupującymi; przy zakładanej dużej liczbie jednych i drugich żaden z pojedynczych nabyw-ców / sprzedawców nie może wpłynąć na cenę produktu, przyjmuje się ją jako zmienną niezależną;

– brak barier wejścia i barier wyjścia (Waldman i Jensen, 2007) jest istot-ną cechą tego modelu, gdyż w sytuacji zmian w cenie bądź popycie na dane produkty zasoby mogą równie łatwo wejść do tego sektora i podnieść po-ziom produkcji niezbędny do zaspokojenia zwiększonego popytu, jak też z niego wyjść celem zmniejszenia poziomu produkcji w przypadku obniże-nia poziomu popytu na produkty tego sektora;

– brak efektów zewnętrznych, które mogłyby być przerzucone na oso-bę / podmiot / organizację niebędącą stroną transakcji. Zgodnie z założe-niami modelu przyjmuje się, że wszystkie koszty produkcyjne są zawarte w cenie produktu (nawet takie, jak na przykład usuwanie odpadów).

Sektory doskonale konkurencyjne nie występują zbyt często w prak-tyce, teoria sugeruje, że sytuację taką zaobserwować można na niektórych rynkach płodów rolnych, na przykład żyta czy pszenicy (Varian, 1997). Warunki konkurencji doskonałej implikują podjęcie istotnych decyzji dla przedsiębiorstwa i sektora, tak z punktu widzenia zysku firmy, jak też osią-gnięcia równowagi rynkowej czy decyzji produkcyjnych.

Nauki ekonomiczne przyjmują założenie (nieco uproszczone), że pod-stawowym celem firmy jest długookresowe maksymalizowanie zysku. To niewątpliwie upraszcza analizy w ramach modelu konkurencji doskonałej, gdyż wobec tego firma musi tylko podjąć decyzję o preferowanym przez siebie poziomie produkcji prowadzącym do maksymalizacji zysku (sytu-acja ta zobrazowana jest na rysunku 2.4).

Rysunek 2.4

Maksymalizacja zysku w warunkach konkurencji doskonałej

Charakterystyka sektorów i ich wpływ na decyzje strategiczne przedsiębiorstw 73 Zgodnie z przedstawioną sytuacją, firma maksymalizuje swój zysk przy poziomie produkcji równym qe; należy pamiętać, że nie jest ona w sta-nie wywrzeć jakiekolwiek presji na poziom cen, przyjmując cenę narzuconą przez rynek. W tej sytuacji zysk firmy odpowiada wielkości zakreskowa-nego obszaru. Należy zauważyć, że w danym przypadku każda kolejna jednostka produktu sprzedawana jest za taką samą cenę, gdyż wartość przeciętnego jednostkowego przychodu (AR) równa jest wartości przycho-du krańcowego (MR). Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk, produkując do momentu zrównania krzywej kosztu krańcowego (MC) z ceną produktu (p1), aczkolwiek przedsiębiorstwo może podjąć decyzję o zwiększeniu ska-li produkcji i do momentu zrównania ceny z krzywą kosztu przeciętnego (AC) nie odnosić strat.

Poza tymi zagadnieniami w literaturze z zakresu ekonomii sektorowej rozważane są również takie kwestie, jak (Begg i inni, 2007):

− kształt długookresowej krzywej podaży przedsiębiorstwa;  

− wejścia i wyjścia z sektora;  

− kształt krzywej obrazującej krótko- i długookresową podaż w sektorze;  

− zmiany w podaży w sektorze będące wynikiem przesunięć popytu klientów na produkty sektora.

Kolejnym klasycznym typem sektora omawianym w ekonomii sektoro-wej jest monopol. Występuje on wyłącznie w sytuacji, gdy na rynku istnieje tylko jeden producent, dla którego produktów nie ma bliskich substytutów. Sytuacja monopolu jest prosta, gdyż rozważania dotyczące całego sektora odnoszą się jednocześnie do pojedynczego przedsiębiorstwa. W sytuacji monopolu jedna firma to cały sektor. Przypadek monopolu oznacza jed-nocześnie występowanie wielu nabywców, spośród których żaden nie ma siły przetargowej i nie jest w stanie samodzielnie wpłynąć na cenę. Zasad-niczy wpływ na cenę ma przedsiębiorstwo, głównie z uwagi na podjęcie decyzji w kwestii dopasowania poziomu produkcji do oczekiwanych przez siebie wyników ekonomicznych. Dzieje się tak z powodu zmniejszającej się krzywej popytu na produkty monopolu wraz ze wzrostem ceny oferowa-nego przez niego produktu. To oznacza, że z jednej strony nabywcy nie są w stanie indywidualnie wpłynąć na poziom ceny, z drugiej strony jednak wyznaczają maksymalny poziom ceny, którą są w stanie za ten produkt zapłacić. Ponieważ maksymalny akceptowany poziom ceny nie jest dla szczególnych klientów taki sam, następuje stopniowe zmniejszanie się po-pytu na produkt wraz ze wzrostem jego ceny.

Podstawową decyzją firmy funkcjonującej w warunkach monopolu jest wyznaczenie właściwego poziomu produkcji produktu, przy którym następuje maksymalizacja zysku przedsiębiorstwa monopolistycznego

(przypadek taki zobrazowany jest na rysunku 2.5). Firma osiąga taką sy-tuację w momencie wytworzenia takiej liczby produktów, żeby krańcowy przychód (malejący w warunkach monopolu) zrównał się z krzywą krań-cowych kosztów. W tym przypadku maksymalizacja zysku firmy monopo-listycznej następuje przy zmniejszeniu skali produkcji. Decyzja odnośnie do większej skali produkcji pociągnęłaby obniżenie ceny za produkt zgod-nie z logiką uwarunkowań funkcjonowania sektora monopolistycznego, co miałoby konsekwencje w postaci zmniejszenia zysku firmy. Firma działają-ca w branży monopolistycznej nie ponosi straty do momentu zwiększania skali produkcji do poziomu zrównania popytu z kosztami krańcowymi.

Rysunek 2.5

Maksymalizacja zysku w warunkach monopolu

Źródło: Varian (1997), s. 430.

Sektory monopolistyczne w warunkach klasycznej gospodarki ryn-kowej spotyka się nieczęsto, a jeszcze rzadziej – sektory doskonale konkurencyjne. Można wskazać szereg czynników, które są źródłem mo-nopolizowania sytuacji konkurencyjnej w sektorze. Z reguły są one zbieżne z barierami wejścia do sektora, można do nich na przykład zaliczyć nastę-pujące czynniki (Wiszniewski, 1994):

− opanowanie źródeł kluczowego czynnika niezbędnego w procesie produkcyjnym;

− minimalną opłacalną skalę produkcji niezbędną do wejścia do sek-tora, co w przypadku rynków z ograniczonym popytem może skutkować pojawieniem się monopolu;

Charakterystyka sektorów i ich wpływ na decyzje strategiczne przedsiębiorstw 75  

− siłę wynikającą z przewagi kosztowej pozwalającą na zastosowanie niskich cen eliminujących z rynku konkurentów;

− duże wymogi kapitałowe niezbędne do uruchomienia działalności;  

− całkowite opanowanie kanałów dystrybucyjnych i uniemożliwienie do nich dostępu konkurentom;

− posiadane patenty wykluczające konkurencję na czas ich trwania;  

− przewagę czasową wynikającą z pierwszego wejścia na rynek. Czyn-nik ten jest istotny szczególnie wówczas, gdy czas potrzebny do wejścia kolejnego gracza jest długi.

Każdy z powyższych powodów może skutkować pojawieniem się mo-nopolu, przy czym dla części z nich sytuacja monopolistyczna w sektorze nie musi być długotrwała. Należy przy tym zauważyć, że zarówno powsta-nie, jak i ustanie monopolu może być podejmowane w drodze decyzji natu-ry politycznej, nie natu-rynkowej. To oznacza, że z jednej strony monopol może zostać powołany drogą ustawową w celu zabezpieczenia określonych in-teresów natury publicznej (choć nie zawsze musi to skutkować korzyścią dla jego klientów), z drugiej zaś monopol może zostać zlikwidowany po-przez taką samą decyzję natury politycznej. Przykładów pierwszej sytuacji jest wiele, w warunkach polskich wiele monopoli funkcjonowało do czasu wprowadzenia gospodarki rynkowej, obecnie nie ma zbyt wielu monopo-listów, niemniej w dalszym ciągu prawnie wymuszany jest na przykład monopol na przesyłki pocztowe. Przykładów drugiego typu jest znacznie mniej, lecz jeśli się pojawiają, są niezwykle spektakularne. Klasycznym przykładem likwidacji monopolu był podział firmy Standard Oil Compa-ny w Stanach ZjednoczoCompa-nych w 1911 roku w drodze ustawy antytrustowej (Bringhurst, 1979). Istnienie prawodawstwa antymonopolowego powodu-je, że obecnie monopole są raczej rzadkością, ich wyjątkową postacią są monopole naturalne (Carlton i Perloff, 2005). Występują one w sytuacji, gdy najkorzystniejsze (tzn. najniższe) koszty produkcji w sektorze funkcjonują dla jednego gracza, wejście każdej kolejnej firmy podnosi je ponad poziom obserwowany dla jednego podmiotu. Za naturalne monopole przyjmuje się zwykle sektory przesyłowe (energia elektryczna, gaz, ropa naftowa), linie kolejowe, telekomunikację oraz lokalnie telewizję kablową i elektro-ciepłownie.

Uwarunkowania funkcjonowania dwóch opisanych powyżej środo-wisk sektorowych są znane w naukach ekonomicznych, jest to przedmio-tem zainteresowania zarówno mikroekonomii, jak i ekonomii sektorowej. Zarządzanie strategiczne korzysta z tych doświadczeń znacznie rzadziej, wynika to po części z faktu niezbyt częstego występowania takich sek-torów w praktyce. Również rozważania w zakresie ekonomii sektorowej

szły w kierunku poszukiwania takich typów sektorów, których warunki funkcjonowania znajdowałyby się pomiędzy tymi dwoma skrajnymi przy-padkami, a jednocześnie sytuacje takie występowałyby znacznie częściej w praktyce. Efektem tych prac było początkowo rozszerzenie listy typo-wych kategorii sektorów o kolejne dwa: warunki oligopolistyczne oraz konkurencję monopolistyczną. Ostatnim rozszerzeniem typologii sektorów w ekonomii sektorowej jest uwzględnienie sytuacji sektora schumpeterow-skiego. Poniżej autor dokona szkicowej charakterystyki każdego z tych śro-dowisk, ze szczególnym uwzględnieniem istniejących w nich warunków konkurowania. Porównanie głównych charakterystyk sektorów funkcjo-nujących w warunkach monopolu, konkurencji doskonałej, oligopolu oraz konkurencji monopolistycznej znajduje się w tabeli 2.4.

Tabela 2.4

Porównanie poszczególnych struktur sektorowych

Struktura rynku ^{Sprzedawcy Nabywcy} Bariery wejścia Liczba Bariery wejścia Liczba

Konkurencja Nie Wielu Nie Wielu

Monopol Tak Jeden Nie Wielu

Oligopol Tak Kilku Nie Wielu

Konkurencja

monopolistyczna ^{Nie Wielu Nie Wielu}

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Carlton i Perloff (1997), s. 7.

Najbardziej naturalnym rozszerzeniem omówionych dwóch sekto-rów jest środowisko sektora oligopolistycznego (Stigler, 1964). Sytuacja ta występuje w warunkach znacznie mniejszej liczby konkurentów niż w przypadku konkurencji doskonałej, większej jednak niż w warunkach monopolu. Niemniej podobnie jak w przypadku monopolu, klientów jest wielu i stąd ich siła oddziaływania na firmy jest niewielka. Szczególnym warunkiem oligopolu jest przypadek duopolu, zachodzi on wówczas, gdy istnieje tylko dwóch konkurentów w sektorze (a przynajmniej tylko dwóch realnie liczących się). Większość modeli opisujących przypadek oligopolu koncentruje się na sytuacji dwóch graczy i rozważa ich wzajemne interak-cje w procesie konkurowania na rynku. Oligopol, w przeciwieństwie do dwóch wcześniej omówionych rynków, jest sektorem powszechnie spo-tykanym w praktyce, logika jego funkcjonowania często doprowadza do sytuacji, w której liczy się tylko dwóch graczy (a więc ma postać duopolu), tak w przypadku całego sektora, jak też w przypadku konkurowania w ob-rębie grupy strategicznej (bezpośredni konkurenci).

Charakterystyka sektorów i ich wpływ na decyzje strategiczne przedsiębiorstw 77 W ramach mikroekonomii teoretycznie opisanych zostało kilka modeli rynków oligopolistycznych, gdzie centralnym punktem są kwestie istotne z punktu widzenia problematyki poruszanej w niniejszej pracy, a mianowi-cie rozważania na temat sposobów i metod reagowania firm w warunkach określonych decyzji natury konkurencyjnej. Jako pierwszy model taki za-prezentował w 1838 roku Cournot (Besanko i inni, 2004), jest to powszech-nie do dzisiaj wykorzystywany model powszech-niekooperacyjnych działań firm w ramach sektora w poszukiwaniu maksymalizacji zysku poprzez wybór odpowiedniej skali działania. Do podstawowych założeń modelu zali-czyć należy (Wiszniewski, 1994): homogeniczność produktów, znajomość popytu oraz brak reakcji na działania konkurenta. Z uwagi na zakładany duopol przyjmuje się, że firmy będą stopniowo dostosowywać wielkość swojej produkcji celem maksymalizacji zysku. Model zakłada, że każda z firm podejmuje decyzje niezależnie, przy założeniu, że poziom produkcji konkurenta nie zmieni się. Stąd firma przy próbie maksymalizacji swojego zysku przyjmuje, że jest w stanie optymalizować swoją produkcję celem osiągnięcia punktu, w którym uzyska optymalny w danych warunkach wynik ekonomiczny, nie przewidując jakiejkolwiek reakcji konkurenta. Ta decyzja zmienia tymczasem warunki konkurowania dla rywala, który, postępując analogicznie, dostosowuje poziom produkcji, ponownie zmie-niając warunki konkurowania, co prowadzi do kolejnych reakcji. W efekcie firmy poprzez stopniowo zmniejszające się procesy dostosowawcze opano-wują zgodnie z modelem Cournota po 1/3 potencjalnego popytu rynkowe-go, maksymalizując w tych warunkach swoje zyski.

Odpowiedzią na model Cournota był przedstawiony w 1883 roku

model Bertranda (Waldman i Jensen, 2007), który, przyjmując zbliżone

brzegowe założenia wobec modelu poprzedniego, zmienił jeden istotny parametr. Tym razem firmy nie dopasowywały poziomu produkcji, lecz tylko ceny, za jakie były skłonne sprzedać swoje produkty (przy założeniu, że były w stanie wyprodukować każdą ilość artykułów, na jaką mógłby zostać zgłoszony popyt). Podobnie jak w przypadku modelu Cournota, model Bertranda zakłada, że cena konkurenta jest stała. To prowadzi do obniżenia ceny w celu zwiększenia spodziewanego przychodu związanego ze zwiększeniem popytu rynkowego (jest on ponownie odwrotnie propor-cjonalny do ceny), co w efekcie powoduje skutek w postaci serii obniżek cen przez konkurentów i generalnie prowadzi do wojny cenowej. Doświadcze-nia wielu sektorów uczą, że sytuacja jest często zbliżona do modelu zapro-ponowanego przez Bertranda. Przypadek amerykańskich linii lotniczych wskazuje, że w praktyce założenie sugerowane przez ten model może być osiągnięte (Waldman i Jensen, 2007), gdzie ceny spadły w okolice kosztów marginalnych. Sytuacja sektora o homogenicznych produktach, przy braku

współpracy pomiędzy konkurentami2, często skutkuje wojną cenową, któ-rą wygrywa firma z najniższymi rzeczywistymi kosztami produkcji, gdyż w przeciwieństwie do warunków opisanych w teorii, praktyka wskazuje, że nawet w sytuacji homogenicznych produktów istnieją między firmami różnice pod względem kosztów.

Kolejnym rozszerzeniem był model zaproponowany w 1934 roku przez

Stackelberga (Shapiro, 1989). Zgodnie z tą koncepcją firmy wybierają

opty-malną strategię pod względem ceny i poziomu produkcji, przy założeniu, że jedna z firm odgrywa rolę lidera, rolą drugiej (naśladowca) jest podąża-nie i dostosowapodąża-nie się z ceną i produkcją do poziomu wyznaczonego przez lidera. W tej sytuacji mamy do czynienia z drzewkiem decyzyjnym: dzia-łania naśladowcy są wymuszone uprzednimi, spodziewanymi wcześniej działaniami lidera. Istnieją trzy potencjalne warianty zachowania przed-siębiorstw: zakładany przez model (lider i naśladowca), dwóch naśladują-cych (wynik jak w przypadku modelu Cournota) oraz dwóch przywódców (równowaga nie może być osiągnięta bez porozumienia). Sytuacja opisana przez model najczęściej znajduje odzwierciedlenie w sektorach, w których z uwagi na ich historyczny rozwój istnieje naturalny podział na liderów i naśladowców. Wówczas możliwe są następujące strategie firm (Varian, 1997): przywództwo cenowe (lider ustanawia nowy poziom cen, pozosta-li dostosowują się do niego bez wywoływania wojny cenowej) lub przy-wództwo ilościowe (gdzie lider jako pierwszy wybiera optymalny poziom produkcji, na który to reaguje naśladowca).

Uwarunkowania konkurencyjności i potencjalnych strategii firm w sektorze oligopolistycznym winny znajdować się w arsenale narzędzio-wym każdego stratega, tym bardziej że sektory takie są bardzo powszech-ne, mało tego – wiele sektorów wraz ze swoim rozwojem dochodzi do fazy oligopolu. O ile przypadki sektorów monopolistycznego i doskonale kon-kurencyjnego są sporadyczne i nie ma konieczności modyfikacji założeń koncepcyjnych zarządzania strategicznego celem dostosowania do ich spe-cyfiki, o tyle liczba sektorów oligopolistycznych w gospodarce powinna wymuszać nie tylko znajomość podstawowych zasad ich funkcjonowania,