Plagiat jawny

Należy zatem wyjść od tych form plagiatu, które są oczywiste. Do wyczerpania znamion czynu zabronionego dochodzi w przypadku plagiatu jawnego całościowego lub częściowego (zupełnego, wprost)⁴⁷⁴. Na marginesie można jednak podnieść pewne zastrzeżenie

468 G. Sołtysiak, Plagiat. Zarys problemy, Warszawa 2009, s. 12.

469 Ibidem.

470 Ibidem, s. 12 i 13; zob. też: B. Michalski, Podstawowe problemy prawa prasowego, Warszawa 1998, s. 106 – 112.

471 G. Sołtysiak, op. cit., s. 13.

472 Ibidem, s. 13.

473 G. Sołtysiak, op. cit., s. 13; zob. też: A. Gerecka-Żołyńska, Ochrona praw autorskich i praw pokrewnych w polskim procesie karnym, Toruń 2002, s. 24.

474 Z. Ćwiąkalski (w:) J. Barta, R. Markiewicz [red.], Prawo autorskie...., s. 725 i 726; J. Barta, Plagiat muzyczny..., s. 46; M. Bojarski, W. Radecki, op. cit., s. 351; J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie..., wyd.

5, Warszawa 2011, s. 43 i nast.

124

w odniesieniu do plagiatu jawnego częściowego. Zasadne jest bowiem pytanie, jak wielka część cudzego utworu musiałaby być inkorporowana, by można było mówić o karalnym plagiacie. M. Bojarski i W. Radecki wskazują na potrzebę objęcia oświadczeniem

„znacznej” części cudzego utworu⁴⁷⁵. W rozumieniu definicji przytaczanej przez J. Sieńczyło-Chlabicz – w ślad za B. Michalskim – mowa będzie o takiej części cudzego utworu, która ma w ramach niego „samodzielny charakter”, na przykład jeden rozdział książki⁴⁷⁶.

W tym miejscu można już jednak podkreślić, iż ustalenie znaczenia określeń

„samodzielna” lub „znaczna” część cudzego utworu, wbrew pozorom nie jest łatwym zadaniem, zwłaszcza na poziomie abstrakcyjnej analizy znamion czynu zabronionego, tj. w oderwaniu od konkretnego stanu rzeczy. Wobec tego, pojęciom tym należałoby przypisać rolę ocennych wskazówek, mogących być wykorzystywanymi przy badaniu konkretnego czynu. Nie stanowią one statycznego kryterium in abstracto. Przypisywana im

„ocenność” uzależniona jest zasadniczo od ontologicznej postaci danego utwory, którego znaczna i niezmieniona część jest włączana do innego – porównywanego utworu.

Powyższe zagadnienie wiąże się z istotnym naruszeniem prawa cytatu, w takim zakresie, w jakim mowa jest o inkorporowaniu do utworu niezmienionego fragmentu cudzego utworu, bez zachowania wymagań z art. 29 pr. aut., art. 34 pr. aut. oraz z naruszeniem słusznego interesu twórcy z art. 35 pr. aut.

Zgodnie z art. 29 pr. aut. wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnienie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości. J. Bara i R. Markiewicz wskazują bowiem, że istotą cytatu jest inkorporacja niezmienionego fragmentu cudzego utworu⁴⁷⁷. Z tym, że w myśl art. 34 pr. aut. można korzystać z cudzego utworów w granicach dozwolonego użytku i pod warunkiem wymienienia imienia oraz nazwiska twórcy wraz ze wskazaniem źródła zapożyczenia.

Z tym, że przy ustalaniu przyczyn niedopełnienia takiego obowiązku, powinno uwzględniać się istniejące możliwości.

475 M. Bojarski, W. Radecki, op. cit., s. 351.

476 J. Sieńczyło-Chlabicz, Odpowiedzialność nauczycieli akademickich, doktorantów i studentów z tytułu popełnienia plagiatu, Transformacje prawa prywatnego 2010, nr 1, s. 136; zob. też: B. Michalski, Podstawowe problemy prawa prasowego, Warszawa 1998, s. 108.

477 J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie…, wyd. 5, Warszawa 2011, s. 69.

125

J. Barta i R. Markiewicz podkreślają, iż cytat z art. 29 pr. aut. odnosi się tylko do całości lub takiej części dzieła, które na gruncie norm prawa autorskiego i praw pokrewnych spełniają cechy indywidualnej twórczości⁴⁷⁸. Wskazują oni jednak dalej, iż w ramach cytatu z art. 29 pr. aut. punktem odniesienia nie jest sama tylko kwestia wielkości inkorporowanego cudzego utworu, lecz także kwestia relacji i funkcji, jakie on pełni w stosunku do utworu, do którego jest inkorporowany. Tym samym, w niektórych przypadkach – jak podkreślają – można inkorporować całość cudzego utworu, jeżeli następuje to w celach określonych w art. 29 pr. aut. (wyjaśnienie, polemika, analiza krytyczna, naukowa, nauczanie, prawa gatunku twórczości). Jak również, taki cytowany w całości cudzy utwór – w ślad za orzecznictwem Sądu Najwyższego – musi pełnić rolę podrzędną, tj. „cytowany urywek lub nawet drobny utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu własnej twórczości, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne, samoistne dzieło”⁴⁷⁹.

Powyższe znajduje wyraz w dyrektywie 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady⁴⁸⁰, w takim zakresie, w jakim brak jest wskazania rozmiarów, w jakich utwory mogą być inkorporowane⁴⁸¹. Rozmiar cytatu nie może jednak przekraczać granic wyznaczonych uczciwymi praktykami w zakresie cytowania, co jest określane tzw. trzystopniowym testem z art. 5 ust. 5 Dyrektywy oraz szczególnym celem, który w ogóle usprawiedliwia cytowanie (np. art. 29 pr. aut.)⁴⁸². Zgodnie z art. 5 ust. 5 Dyrektywy wyjątki i ograniczenia przewidziane w art. 5 ust. 1, 2, 3 i 4 – w tym art. 3 ust. 3 lit. d przewidujący cele uzasadniające cytat – powinny być stosowane tylko w niektórych szczególnych przypadkach, które nie naruszają normalnego wykorzystania dzieła lub innego przedmiotu objętego ochroną, ani nie powodują nieuzasadnionej szkody dla uzasadnionych interesów podmiotów praw autorskich. Ponadto, zgodnie z tą Dyrektywą dopuszczalne jest cytowanie jedynie tych utworów, które są już rozpowszechnione (art. 5 ust. 3 lit. d Dyrektywy)⁴⁸³.

Istotną na tle kwestii naruszenia prawa do autorstwa, jest również rozpoznawalność cytatu. Chodzi tutaj o takie oznaczenie inkorporowanego cudzego utworu, aby czytelnik był wstanie odnotować, iż zapoznaje się z fragmentem cudzego utworu (fragmentem cytowanym). Podkreśla się, iż – w odniesieniu do technicznych wymagań – oznaczenie

478 Ibidem.

479 Ibidem, s. 70; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004r., sygn.: I CK 232/04.

480 Dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001r. w sprawie harmonizacji aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym.

481 Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych – druk sejmowy nr 3449.

482 Ibidem.

483 Dyrektywa 2001/29/WE.

126

powinno nastąpić poprzez odrębne i jednostkowe wskazanie autora oraz źródła, a inkorporowanie cudzego utworu pisanego należy uwidaczniać za pomocą cytatów („”) lub innego wyróżnienia tekstu – na co wskazują J. Barta i R. Markiewicz⁴⁸⁴.