Pojęcie legitymizacji

Pojęcie legitymizacji (legitymacji) władzy (politycznej, państwowej itp oraz systemu politycznego, jego elementów, ustroju itp ) to jedna z klu-czowych kategorii teoretycznych nauki o polityce, jak również niezwykle ważne zagadnienie praktyki sprawowania władzy i relacji pomiędzy podmiotami tę władzę sprawującymi a rządzonymi Takie problemy jak to, dlaczego ludzie uważają, że dany podmiot ma „prawo” sprawować władzę lub nie ma do tego ,,prawa”, dlaczego należy mu się posłuch i posłuszeństwo albo też dlaczego należy stawiać mu opór, należą do najistotniejszych w naukach politycznych i są przedmiotem refleksji od czasów najdawniejszych Waga i fundamentalne znaczenie legitymizacji władzy – w wymiarze zarówno teoretycznym, jak i praktycznym – wskazy-wane i podkreślane są w literaturze naukowej powszechnie¹ Jednocześnie

1 Zob np : J G Merquior: Rousseau and Weber. Two studies in the theory of legiti-macy Abingdon 2006, s 1; M G Roskin, R L Cord, J A Medeiros, W S Jones: Wprowa-dzenie do nauk politycznych Przeł H Jankowska Warszawa 2001, s 17; V Heiskanen:

Introduction In: The legitimacy of international organizations Ed J -M Coicaud, V Heis-kanen Tokyo 2001, s 2; R Howse: The legitimacy of the World Trade Organization In: The legitimacy of international…, s 355; J M Williams: Chieftaincy, the state, and democracy. Political legitimacy in post-apartheid South Africa Bloomington 2010, s 19–20;

D Beetham: The legitimation of power Basingstoke–London 1991, s 70; R Barker:

Political legitimacy and the state Oxford 1990, s 4

w obydwu swoich aspektach (teoretycznym i praktycznym) legitymacja (legitymizacja) władzy należy do pojęć najbardziej skomplikowanych i wielowymiarowych, wymykających się prostym, jednoznacznym i po-wszechnie akceptowanym definicjom, klasyfikacjom czy opisom² Tym, co przyczynia się do jeszcze większych trudności z analizą legitymacji (legitymizacji), są jej ,,aksjologiczne i normatywne konotacje”³ Jest ona także kategorią, której w miarę pełny opis okazuje się niezwykle trudny dlatego, że ma charakter interdyscyplinarny i stanowi przedmiot zainte-resowania specjalistów z różnych dziedzin nauki – politologów (zajmują-cych się teorią państwa i polityki, instytucjami publicznymi, systemami politycznymi), prawników (przede wszystkim konstytucjonalistów), filo-zofów polityki, socjologów (np zajmujących się teorią i praktyką zmian społecznych, konfliktów społecznych) czy psychologów społecznych

Samo zagadnienie legitymacji władzy znane było już w starożytności⁴ Jak pisze np José Guilherme Merquior, kolebką zagadnienia legitymacji jest filozofia prawa – w klasycznej łacinie słowo legitimus oznaczało ,,le-galny, zgodny z prawem” Starożytni Grecy nie mieli specjalnego słowa na określenie legitymacji innego niż ,,legalny” W średniowieczu pojawiło się słowo legitimitas⁵, które wtedy oznaczało jednak raczej ,,zgodność ze zwyczajem” niż z prawem – w tej epoce więc, w wymiarze semantycznym znaczenia legitymacji, ,,prawo” (lex) zostało zastąpione przez ,,zwyczaj”

(consuetudo) To również w średniowieczu idea legitymacji zaczęła być wiązana ze sprawowaniem władzy i stała się kwestią polityczną – w śre-dniowiecznej filozofii i prawie pojawiło się rozumienie legitymacji jako

2 Np S Huntington pisał: ,,stosując pojęcie legitymizacji, wchodzimy na grząski grunt i analitycy polityki słusznie unikają go w swych rozważaniach Jest ono jednak niezbędne dla rozumienia problemów, przed którymi stają reżimy autorytarne końca XX w ” S Huntington: Trzecia fala demokratyzacji Przeł A Dziurdzik Warszawa 1995, s 55 Na złożoność pojęcia legitymizacji wskazuje się także np w następujących pra-cach: T Biernat: Legitymizacja władzy politycznej. Elementy teorii Toruń 2000, s 5–8;

A Arnull: Wprowadzenie: Deficyt odpowiedzialności i legitymacji w Unii Europejskiej W: Odpowiedzialność i legitymizacja w Unii Europejskiej. Red A Arnull, D Wincott Warszawa 2007, s 21

3 T Biernat: Legitymizacja władzy…, s 8

4 M Żyromski: Legitymacja czy legitymizacja władzy. Doświadczenia państw Europy Środkowej ,,Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2012, nr 3, s 15

5 Tak samo podaje np International encyclopedia of social sciences Ed D L Sills [b m w ] 1968, Vol 9, s 245 Z kolei W Sokół pisze w tym kontekście o słowie „le-gitimo” z łaciny średniowiecznej Zob W Sokół: Legitymizacja systemów politycznych Lublin 1997, s 15; Idem: Legitymacja W: Polityka – ustrój – idee. Leksykon politologicz-ny Red M Chmaj, W Sokół Lublin 1999, s 174; W Sokół: Legitymizacja polityczna W: Wprowadzenie do nauki o państwie i polityce Red B Szmulik, M Żmigrodzki Lublin 2007, s 221

1 1 Pojęcie, klasyfikacje i źródła legitymizacji… 29

,,jakości tytułu do sprawowania władzy” Wtedy też rozwinięto koncepcję ,,zgody” (przyzwolenia; ang consent) jako konstytuującą legitymowaną władzę⁶ Od tego czasu różne aspekty teoretyczne i praktyczne sprawowa-nia władzy w kontekście jej legitymacji (legitymizacji) były przedmiotem zainteresowania takich myślicieli, jak m in św Tomasz z Akwinu, Wil-liam Ockham, Marsyliusz z Padwy, Mikołaj Kuzańczyk, a w następnych stuleciach m in Niccolò Machiavelli, Jean Bodin, Hugo Grocjusz, Tho-mas Hobbs, John Locke, Charles Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Joseph de Maistre Później oczywiście olbrzymi wkład w refleksję nad zagadnieniem legitymacji i legitymizacji władzy stał się udziałem Maxa Webera We współczesnych naukach politycznych zagadnienie legitymacji i legitymizacji leży w obszarze zainteresowań naukowych takich badaczy, jak m in Carl Joachim Friedrich, Seymour Martin Lipset, David Easton, Karl Deutsch, Talcott Parsons, Robert Alan Dahl, David Beetham

W tym miejscu należy wyjaśnić, zaznaczoną uprzednio, wskazywaną w literaturze przedmiotu różnicę pomiędzy pojęciami ,,legitymizacja” oraz ,,legitymacja” Polega ona na tym, że ,,legitymizacja” oznacza proces, natomiast ,,legitymacja” – stan rzeczy, efekt procesu legitymizacji⁷ Jed-nak warto zauważyć, że nie zawsze w tym kontekście zachowywana jest konsekwencja i czasami, jak pisze np Leszek Sobkowiak, pojęcie ,,legity-mizacja” jest używane na określenie aspektu zarówno statycznego (stanu, cechy), jak i dynamicznego (procesu), a o tym, czy opis dotyczy stanu, czy procesu, decyduje treść i kontekst danej wypowiedzi⁸ W dalszych rozważaniach wskazane tu rozróżnienie będzie zachowane, przy czym, z racji podejmowania interesujących nas problemów w aspekcie dyna-micznym (jako procesy) częściej będzie używane pojęcie „legitymizacja”

Dla porządku można dodać, że ,,delegitymizacja” to utrata legitymizacji, natomiast ,,relegitymizacja” oznacza ponowne jej uzyskiwanie⁹

6 J G Merquior: Rousseau and…, s 2; International encyclopedia…, s 246

7 Zob np : T Biernat: Legitymizacja władzy…, s 6; L Sobkowiak: Legitymizacja polityczna W: Studia z teorii polityki T 2 Red A W Jabłoński, L Sobkowiak Wrocław 1998, s 153; P Winczorek: Wstęp do nauki o państwie Warszawa 1998, s 41; J Gaj-da: Proces legitymizacji władzy politycznej W: Elementy teorii polityki Red K Opałek Warszawa 1989, s 336; W Sokół: Legitymacja W: Polityka – ustrój – idee…, s 174;

Idem: Legitymizacja polityczna…, s 221–222; Idem: Legitymizacja systemów…, s 16;

Encyklopedia politologii. T 1: Teoria polityki Zakamycze 1999, s 167

8 L Sobkowiak: Legitymizacja polityczna…, s 153–154 Np A Føllesdal wyróżnia dwa rodzaje pojęcia ,,legitymizacja”: ,,legitymizacja społeczna”, czyli podporządkowanie się prawu oraz ,,legitymizacja normatywna”, którą autor ten nazywa ,,legitymacją”

Zob A Føllesdal: Legitymizacja regulacyjnej komitologii W: Komitety i komitologia Red M Karasińska-Fendler Łódź 2005, s 198

9 W Sokół: Legitymizacja polityczna…, s 222

Wspomniana niekonsekwencja nie jest jedyną, jaką można zauwa-żyć w ramach interesującego nas tematu Przechodząc bowiem do próby syntetycznego przedstawienia funkcjonujących w literaturze przedmiotu definicji legitymacji (legitymizacji), warto zacząć od tego, że, jak zwraca uwagę np Tadeusz Biernat, mamy w tej sprawie do czynienia ze ,,spo-rym zamętem terminologicznym”, potęgowanym dodatkowo znaczeniem i tłumaczeniem na język polski terminów obcojęzycznych, głównie an-gielskich¹⁰, a zakres znaczeniowy pojęć ,,legitymacja”, ,,legitymizacja”

czy często im towarzyszących ,,prawomocność” i ,,prawowitość” jest nieostry¹¹ Dla porządku należy dodać, że jeśli w dalszej części pra-cy w odniesieniu do pojęcia ,,legitymacja” lub ,,legitymizacja” będzie używane pojęcie ,,prawomocność” lub ,,prawowitość” (najczęściej, aby unikać powtarzania tego samego słowa w jednym zdaniu), to te ostatnie pojęcia będą używane w znaczeniu szerszym niż tylko legalność (zgodność z pewnymi przepisami prawnymi)

Starsze wydawnictwa encyklopedyczne i słownikowe o charakterze ogólnym zawierają wyjaśnienia, które wiązane są obecnie z pojęciami ,,legitymacja” i ,,legitymizacja” w odniesieniu do słowa ,,legitymizm” – jest ono tłumaczone m in jako ,,zgodność jakiejś władzy państwowej i jej działań z obowiązującym prawem”¹²; ,,porządek, stanowiony przez pra-wo, zwłaszcza ze względu na prawowitość władzy państwowej w przeciw-stawieniu do uzurpacji”¹³ Wydawnictwa współczesne podobne wyjaśnie-nia podają już w odniesieniu do pojęcia ,,legitymizacja” (,,legitymacja”), natomiast pojęcie ,,legitymizm” obecnie tłumaczone jest już w kontekście przede wszystkim doktryny politycznej z XIX w dotyczącej praw dynastii rządzących I tak np Leksykon PWN zawiera hasło ,,legitymizacja” wy-jaśniane jako ,,nadanie czemuś mocy prawnej, usankcjonowanie czegoś”

oraz ,,legitymizacja władzy”, tłumaczone z kolei jako ,,sposób

uzasadnia-10 Jak pisze ten autor, także w języku angielskim siatka pojęć stosowanych w ana-lizach legitymizacji władzy politycznej jest ,,niedopracowana” a o treści pojęcia uży-wanego w danym miejscu decyduje w znacznym stopniu jego kontekst T Biernat:

Legitymizacja władzy…, s 6 Warto zwrócić uwagę, że w języku angielskim w interesu-jącym nas kontekście funkcjonują słowa ,,legitimacy” i ,,legitimation” To pierwsze jest tłumaczone jako ,,legitymacja”, a drugie jako ,,legitymizacja” Zob np M Williams:

Chieftaincy, the state…, s 18

11 T Biernat: Legitymizacja procesu legislacyjnego W: Prawowitość czy zgodność z prawem. Legitymacja władzy w państwach demokratycznych Red A Preisner Wrocław 2010, s 173

12 Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna wydawnictwa „Gutenberga” Warsza-wa 1995

13 Ilustrowana encyklopedja Trzaski, Everta i Michalskiego Poznań 1996, reprint, T 3, wolumen 1

1 1 Pojęcie, klasyfikacje i źródła legitymizacji… 31

nia przez rządzących prawa do rządzenia oraz celów i metod rządzenia”

i ,,sposób legalizowania władzy zdobytej, sprawowanej i utrwalonej przez siły rządzące, nie wyłonione drogą legalną”¹⁴ Z kolei Nowa encyklopedia powszechna PWN zawiera już tylko wyjaśnienia pojęcia ,,legitymizacja władzy”, które jest w istocie tożsame z definicją zawartą we wspomnia-nym Leksykonie…¹⁵ International encyclopedia of social sciences definiuje legitymację (ang legitimacy) jako ,,podstawę władzy rządu, która jest sprawowana zarówno ze świadomością rządzących, że mają prawo rzą-dzić, jak i z pewnym uznaniem rządzonych takiego prawa”¹⁶

Co naturalne, obszerniejsze przedstawienie interesujących nas po-jęć zawiera większość publikacji encyklopedycznych i słownikowych o charakterze specjalistycznym Koncentrując się w tym miejscu tylko na wyjaśnieniach samego pojęcia, Słownik politologii zawiera znaczenie terminu ,,legitymizacja władzy”, który jest tłumaczony jako ,,wła-sność systemu politycznego, gwarantująca rządzącym moc stanowienia prawa i podejmowania wiążących decyzji, które będą do przyjęcia przez rządzonych”¹⁷ W innej tego typu publikacji można zauważyć wyraz bardzo częstego utożsamiania pojęcia ,,legitymizacja” z poję-ciem ,,prawomocność” – znajdujemy bowiem wyjaśnienie hasła ,,pra-womocność władzy, legitymizacja władzy” rozumianego jako ,,cecha władzy politycznej, której istotą jest aprobowane przez rządzonych prawo rządzących do podejmowania wiążących decyzji Najogólniej, władza prawomocna to taka, która opiera się na przyzwoleniu rzą-dzonych (a więc wyklucza przemoc i strach jako dominujące źródło podporządkowania), czego skutkiem jest zbiorowo akceptowany obo-wiązek posłuszeństwa wobec nakazów i zakazów władzy”¹⁸ W innej publikacji słownikowej ,,legitymizacja władzy” jest wyjaśniana bardzo podobnie – jako ,,atrybut władzy politycznej wyrażający uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji – przy równoczesnej aprobacie rządzonych […] Władza legitymowana to taka, która opiera się na czynnym, dobrowolnym przyzwoleniu rządzonych, a więc wy-klucza przemoc i strach jako dominujące źródło podporządkowania”¹⁹ Definicja pojęcia ,,legitymacja” zawarta w jeszcze innej tego rodzaju

14 Leksykon PWN Warszawa 2004

15 Nowa encyklopedia powszechna PWN Warszawa 1995, T 3

16 International encyclopedia of social sciences Ed D L Sills [b m w ] 1968, Vol 9, s 244

17 Słownik politologii Warszawa 2008, s 282

18 Politologia. Przewodnik encyklopedyczny Warszawa 2008, s 167 Zob też: Słownik polityki Red M Bankowicz Warszawa 1999, s 122

19 Leksykon politologii Red A Antoszewski, R Herbut Wrocław 2004, s 203

publikacji brzmi: ,,stan społeczny, w którym obywatele są przekonani, że rządzący mają prawo do sprawowania nad nimi władzy”²⁰

Wyjaśnienia pojęcia ,,legitymizacja” (,,legitymacja”) formułowane przez badaczy zajmujących się tą problematyką nie odbiegają od istoty znaczenia tego terminu przedstawionego uprzednio, ale są już bardziej zróżnicowane, a ich autorzy podkreślają w nich to, co jest ich zdaniem najistotniejsze Dlatego też, aby zarysować wielość spojrzeń na intere-sującą nas problematykę i pokazać jej złożoność, warto kilka takich autorskich wyjaśnień zaprezentować Różne, podkreślane w nich, aspekty zagadnienia legitymizacji będą przydatne również w kontekście dalszych rozważań – zarówno w tym rozdziale, jak i w następnych

Bardzo lakonicznie i w pełni zgodnie z treścią przedstawionych tu definicji wyjaśniają pojęcie legitymacji (legitymizacji) np C J Friedrich – jako ,,prawo rządzącego do rządzenia, uznawane przez rządzonych”²¹ czy J Michael Williams, który pisze, że dotyczy ona relacji pomiędzy rządzącymi a rządzonymi i koncentruje się na zagadnieniu, w jaki spo-sób rządzący uzasadniają swoją władzę²² Poprzez swoiste ,,minimum”

tłumaczy pojęcie legitymizacji Juan José Linz, wg którego ,,legitymizacja polega co najmniej na przekonaniu, że pomimo wielu niedociągnięć i błędów obecne instytucje polityczne wydają się lepsze od wszelkich innych, które mogłyby je zastąpić – dlatego należy okazywać im po-słuszeństwo”²³

Gabriel A Almond i G Bingham Powell piszą, że ,,władza politycz-na jest legitymizowapolitycz-na, jeśli obywatele przestrzegają praw ustalonych i wprowadzonych w życie przez władzę nie z obawy przed karą za niepo-słuszeństwo, ale dlatego, że wierzą, iż władzy taki posłuch się należy”²⁴

Na czynnik, który może być kluczowy dla ,,sposobu uzasadniania władzy” i który będzie bardzo istotny w naszych dalszych rozważaniach, czyli na odczucia rządzonych, wskazuje także np R A Dahl, który pisze, że legitymizacja to ,,wywołanie przekonania, że struktury, procedury, działania, decyzje, kierunki polityki, urzędnicy i przywódcy mają cechy

»słuszności« [ang rightness], właściwości i wartości moralnej i że winne

20 Encyklopedia politologii. T 1…, s 167

21 C J Friedrich: Constitutional government and democracy. Theory and practice in Europe and America Waltham (Mass )–Toronto–London 1968, s 279, 583

22 J M Williams: Chieftaincy, the state…, s 20

23 J J Linz: Kryzys, załamanie i powrót do równowagi W: Władza i społeczeństwo 2.

Antologia tekstów z zakresu socjologii polityki Wybór i oprac J Szczupaczyński Warszawa 1998, s 34

24 G A Almond, G B Powell: Legitymizacja systemu politycznego. W: Władza i poli-tyka. Wybór tekstów ze współczesnej politologii zachodniej Red M Ankwicz Warszawa 1986, s 55

1 1 Pojęcie, klasyfikacje i źródła legitymizacji… 33

być one akceptowane ze względu na te właściwości”²⁵ Podobnie uważa Juliet Lodge, wg której legitymizacja polega na ,,zdolności spowodowania i utrzymania wiary w odpowiedniość i słuszność istniejących instytucji politycznych”²⁶, S M Lipset – legitymizacja ,,obejmuje zdolność systemu do wytworzenia i podtrzymywania przekonania, że istniejące instytucje polityczne są dla społeczeństwa najlepsze”²⁷, Fritz W Scharpf – legitymi-zacja to ,,powszechnie podzielana wiara, że jest moralnym obowiązkiem postępowanie zgodnie z wymaganiami nałożonymi przez władze pań-stwowe, nawet jeśli te wymagania naruszają czyjeś własne preferencje lub interesy i nawet jeśli można byłoby ich uniknąć niskim kosztem”²⁸, Rodney Baker, który także wskazuje na czynnik ,,wiary” i ,,moralnego prawa” będących podstawami posłuszeństwa rządzonych rządzącym²⁹, czy Thomas Franck formułujący definicję legitymizacji w odniesieniu do stosunków międzypaństwowych, w której legitymizacja jest cechą władzy lub instytucji sprawującej władzę, która wywiera wpływ na rządzonych w taki sposób, że ci rządzeni ,,wierzą” iż władza ta została uzyskana i funkcjonuje w zgodzie z ,,powszechnie akceptowanymi regułami”³⁰ Uznanie i odczucia rządzonych są także kluczowym elementem definicji, zgodnie z którą legitymizacja to ,,to, jak dalece ludzie identyfikują się z instytucjami lub procesami politycznymi, które oddziałują na ich życie – uznają je za właściwe i postrzegają jako swoje”³¹

Aspekt ,,wiary”, przekonania, odczuć podległych władzy jest bardzo znaczący także np w pismach Henryka Domańskiego i Andrzeja Rychar-da, którzy piszą o legitymizacji, że jest to ,,stan³², w którym podporządko-wanie się regułom i instytucjom państwa wynika z wiary społeczeństwa,

25 R A Dahl: Modern political analysis Englewood Cliffs 1963, s 19 Cyt za:

T Biernat: Legitymizacja władzy…, s 86

26 J Lodge: The European Parliament In: The European Union: How democratic is it? Eds S S Andersen, K A Eliassen London–Thousand Oaks–New Delhi 1996, s 214

27 S M Lipset: Homo politicus. Społeczne podstawy polityki Przeł G Dziurdzik-Kra-śniewska Warszawa 1995, s 81

28 F W Scharpf: Democratic legitimacy under conditions of regulatory competition:

Why Europe differs from the United States In: The federal vision: Legitimacy and levels of governance in the United States and the European Union Eds K Nicolaïdis, R Howse Oxford 2003, s 358

29 R Barker: Political legitimacy and the state Oxford 1990, s 11

30 T Franck: The power of legitimacy among nations New York–Oxford 1990, s 24

31 T Banchoff: National identity and EU legitimacy in France and Germany In:

Legitimacy and the European Union. The contested polity Eds T Banchoff, M P Smith London–New York 1999, s 184

32 Ujmowanie przez tych autorów legitymizacji jako stanu jest przykładem sygna-lizowanego uprzednio zamieszania i niekonsekwencji w stosowaniu interesujących nas pojęć

że są one godne tego podporządkowania Innymi słowy, społeczeństwo uznaje prawomocność reguł organizujących ład społeczny, instytucji, po-lityków i klasy rządzącej”³³ W kolejnym miejscu autorzy ci podkreślają znaczenie norm dla legitymizacji: ,,system jest legitymizowany wtedy, gdy zaspokaja potrzeby ludności, a nade wszystko – gdy potrzeba podpo-rządkowania się władzy ma pewne podstawy normatywne Jest bowiem oczywiste, że nie zawsze podporządkowanie się władzy wynika z legity-mizacji: może być wynikiem strachu, pragmatycznego lub bezrefleksyjnego dostosowania czy też swego rodzaju kalkulacji W odróżnieniu od tych uwarunkowań, legitymizacja to stan, gdy ludzie uważają, że władza ma moralne prawo oczekiwać podporządkowania, że jej roszczenie legity-mizacyjne jest zasadne”³⁴ Na to, że legitymizacja jest pojęciem ,,bardzo subiektywnym”, wskazuje także np Gerd C A Junne, którego zdaniem legitymizacja polega na ,,akceptacji rządu przez (większość) obywateli jako będącego »prawdziwym« [ang true] rządem na danym terytorium”³⁵

Oprócz elementu wiary i przekonania podległych władzy politycznej, w innych wyjaśnieniach legitymizacji mamy zaakcentowany kolejny bar-dzo ważny dla naszych rozważań czynnik – a mianowicie ,,wartości”

I tak np wg wspomnianego już S M Lipseta ,,poszczególne grupy uwa-żają system polityczny za posiadający legitymizację lub jej pozbawiony na podstawie tego, jak wartości systemu odpowiadają ich wartościom”³⁶ Jean-Marc Coicaud pisze, że legitymizacja to ,,proces, w ramach którego polityczne zróżnicowanie – fakt, że są ludzie rządzący i rządzeni – jest usprawiedliwiony [ang justified] Jest uznaniem prawa do rządzenia, które opiera się na pewnej liczbie fundamentalnych wartości, które kształtują tożsamość wspólnoty i z którymi członkowie tej wspólnoty się identyfi-kują […] W tym kontekście te wartości stanowią, co jest sprawiedliwe i niesprawiedliwe [ang just, unjust] i definiują obowiązki, które instytucje polityczne i liderzy muszą wykonywać aby ich władza była legitymi-zowana Zdolność do sprostania tym wymogom jest miarą tego czy są oni w stanie uzyskać legitymację”³⁷ Jak J -M Coicaud dodaje, im silniej ludzie identyfikują się z tymi fundamentalnymi wartościami i traktują je

33 H Domański, A Rychard: Wstęp: o naturze legitymizacji i jej kryzysów W: Legi-tymizacja w Polsce. Nieustający kryzys w zmieniających się warunkach? Red A Rychard, H Domański Warszawa 2010, s 7

34 Ibidem, s 9

35 G C A Junne: International organizations in a period of globalization: New (problems of) legitimacy. In: The legitimacy of international…, s 191

36 S M Lipset: Homo politicus…, s 81

37 J -M Coicaud: International democratic culture and its source of legitimacy: The case of collective security and peacekeeping operations in the 1990s. In: The legitimacy of international…, s 259

1 1 Pojęcie, klasyfikacje i źródła legitymizacji… 35

poważnie, tym legitymizacja może być silniejsza³⁸ Znaczenie ,,wartości”, które mają być podstawą legitymizacji, bardzo wyraźne jest także w myśli Marcina Zaremby, którego zdaniem o legitymizacji władzy możemy mó-wić wtedy, ,,gdy jest ona pozytywnie oceniana w kategoriach moralnych jako sprawiedliwa, słuszna i zasługująca na uznanie”, czyli gdy władza ,,zostaje uznana za swoją ze względu na reprezentowany przez nią sys-tem wartości”³⁹ Według Jerzego Kranza najistotniejsze dla legitymizacji sprawowania władzy jest podział tej władzy, procedury jej wykonywania oraz kontrola władzy⁴⁰

Pewną syntezą akcentów zawartych we wskazanych uprzednio defi-nicjach jest propozycja D Beethama, który podkreśla wielowymiarowość legitymacji (legitymizacji) i pisze, że o władzy można powiedzieć, że jest legitymowana, jeśli: 1) odpowiada ustanowionym regułom, tzn została uzyskana i jest sprawowana zgodnie z obowiązującymi regułami; mogą one być niepisane (nieformalne) albo też mieć charakter formalny;

w przypadku uzyskania lub sprawowania władzy niezgodnie z tymi re-gułami mówilibyśmy o braku legitymacji [ang illegitimacy]; 2) reguły te mogą być uzasadnione przekonaniami zarówno sprawujących władzę, jak i podległych tej władzy; obie te grupy muszą być przekonane, że władza wywodzi się z odpowiednich źródeł, że obowiązujące reguły zapewniają to, że sprawujący władzę mają do tego odpowiednie kwalifikacje, a wła-dza musi być postrzegana jako służąca interesowi ogółu; D Beetham zaznacza tutaj, że oczywiście w żadnym społeczeństwie nie mamy do czynienia z jednością przekonań co do tych spraw oraz że kwestią otwartą pozostaje to, w jakim stopniu istniejące przekonania są wystarczające, aby można było mówić o posiadaniu przez władzę legitymacji; w razie rozbieżności pomiędzy obowiązującymi regułami a istniejącymi w danym społeczeństwie przekonaniami mielibyśmy do czynienia z deficytem le-gitymacji; 3) istnieją wyraźne dowody zgody podległych władzy na ist-niejące stosunki władzy; chodzi tutaj np o deklaracje lojalności wobec rządzących czy udział w wyborach; wycofanie takiej zgody oznaczałby delegitymizację władzy [ang delegitimation] Podsumowując, pierwszy

w przypadku uzyskania lub sprawowania władzy niezgodnie z tymi re-gułami mówilibyśmy o braku legitymacji [ang illegitimacy]; 2) reguły te mogą być uzasadnione przekonaniami zarówno sprawujących władzę, jak i podległych tej władzy; obie te grupy muszą być przekonane, że władza wywodzi się z odpowiednich źródeł, że obowiązujące reguły zapewniają to, że sprawujący władzę mają do tego odpowiednie kwalifikacje, a wła-dza musi być postrzegana jako służąca interesowi ogółu; D Beetham zaznacza tutaj, że oczywiście w żadnym społeczeństwie nie mamy do czynienia z jednością przekonań co do tych spraw oraz że kwestią otwartą pozostaje to, w jakim stopniu istniejące przekonania są wystarczające, aby można było mówić o posiadaniu przez władzę legitymacji; w razie rozbieżności pomiędzy obowiązującymi regułami a istniejącymi w danym społeczeństwie przekonaniami mielibyśmy do czynienia z deficytem le-gitymacji; 3) istnieją wyraźne dowody zgody podległych władzy na ist-niejące stosunki władzy; chodzi tutaj np o deklaracje lojalności wobec rządzących czy udział w wyborach; wycofanie takiej zgody oznaczałby delegitymizację władzy [ang delegitimation] Podsumowując, pierwszy