Pojęcie zawodu – rozwiązania prawne i faktyczne

Pojęcie zawodu, a w konsekwencji także pojęcia wolnego zawodu, zawodu zaufa-nia publicznego oraz pojęcie zawodu otwartego, nie posiadają definicji legalnych.

Wy-tyczenie zakresu tych pojęć ustawodawca pozostawił orzecznictwu i doktrynie641.

Wymóg dostosowania przepisów prawa krajowego do regulacji prawa wspólnotowego UE wymusił jednak na ustawodawcy zdefiniowanie w wewnętrznych przepisach prawa

takich terminów, jak: zawód regulowany642, wykonywanie zawodu643oraz wykonywanie

641Definicję zawodu zawierał załącznik do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (DzU 2004, Nr 265, poz. 264). Zawód został zdefiniowany w nim jako „zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami poprzez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi zarazem źródło uzyskiwanego dochodu”. Rozporządzenie to zostało uchylone wydanym 27 kwietnia 2010 r. Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej (Rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, DzU 2010, Nr 82, poz. 537), które weszło w życie 1 lipca 2010 r. W nowych regulacjach pominięto wyjaśnienie pojęć zawodu i specjalności zawodowych. Nie omówiono także zasad dokonywania klasyfikacji zawodów. Cele wydania rozporządzenia pozostały jednak takie same. Zgodnie z treścią § 2 należą do nich zadania z zakresu pośrednictwa pracy, szkolenia zawodowego, gromadzenia danych do określenia polityki zatrudnienia, a także prowadzenia badań analiz i prognoz dotyczących rynku pracy.

642Za zawód regulowany, zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o uznawaniu kwalifikacji zawodowych (Ustawa z dnia 18 marca 2008 r., DzU Nr 63, poz. 394 z późn. zm.) ustawodawca uznaje „zespół czynności za-wodowych, których wykonywanie jest uzależnione od spełnienia wymagań kwalifikacyjnych i warunków okre-ślonych w odrębnych polskich przepisach, zwanych dalej „przepisami regulacyjnymi”. Pojęcie „kwalifikacji do wykonywania zawodu”, zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt 8 oznacza „wymogi określone przepisami regulacyj-nymi, od których spełnienia jest uzależnione wykonywanie zawodu”. Ustawa przewiduje cztery poziomy kwali-fikacji, z których poziom najwyższych kwalifikacji (czwarty) oznacza posiadanie dyplomu, świadectwa lub innego dokumentu, wydanego przez uprawnioną instytucję, potwierdzającego ukończenie studiów wyższych o co najmniej czteroletnim okresie kształcenia, a także – jeśli jest to wymagane dla danego zawodu – dokumentu po-twierdzającego ukończenie szkolenia zawodowego stanowiącego jednocześnie potwierdzenie posiadania kwali-fikacji (art. 2 ust. 1 pkt 9a); poziom trzeci kwalikwali-fikacji oznacza posiadanie dokumentu potwierdzającego ukończenie studiów wyższych o okresie kształcenia od trzech do czterech lat (art. 2 ust. 1 pkt 10); poziom drugi oznacza posiadanie dokumentu potwierdzającego wykształcenie lub ukończenie szkolenia o okresie kształcenia co najmniej rocznym, lecz krótszym niż trzy lata (art. 2 ust. 1 pkt 11); poziom pierwszy oznacza posiadanie do-kumentu potwierdzającego zakończenie nauki z zakresu szkoły średniej (art. 2 ust. 1 pkt 12). Potwierdzenie kom-petencji do wykonywania zawodu stanowi dokument potwierdzający ukończenie istotnego dla zawodu regulowanego kształcenia lub szkolenia albo dokument potwierdzający zdanie specjalistycznego egzaminu (art. 2 ust. 1 pkt 13). Ustawa znajduje zastosowanie do ponad stu zawodów sklasyfikowanych w 14 grup. Lista zawodów

działalności644, co ustawodawca uczynił w treści ustawy o uznawaniu kwalifikacji

za-wodowych nabytych w państwach członkowskich UE645. Definiowanie tych pojęć

na-stępuje poprzez odesłanie do ustaw szczególnych jako ustalających ich zakresy646.

Blankietowy charakter regulacji sygnalizuje zarazem, że ustawodawca dokonuje wyodrębnienia trzech rodzajów aktywności: 1) wykonywanie zawodu regulowanego; 2) wykonywanie zawodu innego niż regulowany; 3) wykonywanie działalności. Każdy z tych rodzajów aktywności posiada odmienny status prawny. Pierwszy z nich, zgodnie z przyjętą w ustawie definicją zawodu regulowanego, wymaga posiadania kwalifikacji opisanych w przepisach ustaw szczególnych wydanych odrębnie dla każdego zawodu. Drugi rodzaj aktywności – wykonywanie zawodu innego niż zawody regulowane – wymaga uwzględniania właściwej formy organizacyjnoprawnej (np. działalność gos-podarcza; stosunek pracy). Trzeci rodzaj aktywności – wykonywanie działalności – nie wymaga ani posiadania szczególnych kwalifikacji, ani stosowania szczególnej formy organizacyjnoprawnej. Przyjęta systematyka wskazuje, że wykonywanie pracy zarob-kowej może następować w drodze swobodnego wyboru rodzaju aktywności, której zakres i sposób realizacji mogą być jednak w mniejszym lub większym stopniu regu-lowane. Z analizy treści przepisów ustawy o uznawaniu kwalifikacji zawodowych wno-sić należy zarazem, że regulacji prawnej poddane może być wyłącznie wykonywanie zawodu, w tym w szczególności wykonywanie zawodów wolnych. Pojęcie zawodu wy-daje się zatem pojęciem kluczowym. Ustalenie jego zakresu może bowiem przesądzać

o swobodzie podejmowanej aktywności zarobkowej, a zarazem wytyczać jej granice647.

W ujęciu słownikowym pojęcie zawodu oznacza „zajęcie, którego ktoś się wyuczył

i stale wykonuje w celach zarobkowych”648. Język potoczny wiąże pojęcie zawodu

z trzema cechami: posiadaniem kwalifikacji, zarobkowym charakterem oraz ciągłością

stanowi załącznik do Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie określenia zawodów regulowanych, w przypadku których można wszcząć postępowanie w sprawie uznania kwalifikacji (Rozporządzenie z dnia 5 marca 2009 r., DzU Nr 38, poz. 302).

643W myśl art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o uznawaniu kwalifikacji zawodowych przez pojęcie wykonywania zawodu należy rozumieć „wykonywanie zawodu na własny rachunek, na podstawie umowy o pracę lub w innej formie dozwolonej przez przepisy obowiązujące w państwie, w którym zawód był, jest lub ma być wykonywany”.

644W myśl art. 2 ust. 1 pkt 3 wykonywanie działalności oznacza „podejmowanie lub wykonywanie działalności na własny rachunek lub zatrudnienie przy wykonywaniu tej działalności”.

645 Ustawa wprowadza do polskiego porządku prawnego Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady Unii

Europejskiej nr 99/42/WE z dnia 7 czerwca 1999 r. Ustawa wprowadza zasadę uznawania w Polsce kwalifikacji wymaganych do wykonywania zawodów w państwach członkowskich Unii Europejskiej nabytych przez obywateli jej państw członkowskich. Jak zauważa M. Kłaczyński przepisy ustawy odnoszą się również do obywateli polskich, o ile uzyskali oni kwalifikacje do podejmowania lub wykonywania działalności poza granicami RP, w jednym z krajów członkowskich UE (Zob. M. Kłaczyński, Zasady uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do podejmowania lub wykonywania niektórych działalności. Komentarz, Warszawa 2002, Lex Omega wersja rtf, s. 1).

646Zarówno definicja zawodu regulowanego, jak i wykonywania zawodu, które zostały zawarte w ustawie o uznawaniu kwalifikacji zawodowych, zawierają odwołanie do przepisów innych ustaw (przepisów regulacyj-nych), w zgodzie z którymi powinna pozostawać podejmowana aktywność.

647Chodzi bowiem nie tylko o stwierdzenie posiadania uprawnień do wykonywania zawodu, ale chodzi także o ocenę karygodności czynów stanowiących nadużycie zawodu, jak i – na gruncie prawa cywilnego – ocenę okolicz -ności wyrządzenia krzywdy lub szkody poprzez działanie sprzeczne z wymogami należytej staran-ności zawodowej, a także ocenę zgodności wykonywania zawodu z normami współżycia społecznego i normami dobrego obyczaju.

jego wykonywania. Analiza definicji słownikowych może sugerować, że niemal każda działalność przynosząca stały dochód, wykonywana przez osobę posiadającą do tego kwalifikacje, może być uznawana za wykonywanie zawodu. Posiadanie kwalifikacji jest zarazem niezbędnym elementem pojęcia zawód w znaczeniu, jakie nadaje temu terminowi uzus językowy. Zawód jest identyfikowany z takimi pojęciami, jak fach,

specjalizacja, profesja, rzemiosło i praca649. Istnienie bądź brak kwalifikacji

zawodo-wych nie zawsze jest związane z procesem nauki zawodu. W języku potocznym nastę-puje niekiedy identyfikowanie pojęcia kwalifikacji z pojęciem umiejętności, które sygnalizuje posiadanie sprawności praktycznej jako predestynującej do wykonywania zawodu. Odrębnie proponuje się zatem definiować pojęcie zawodu wyuczonego,

„do którego ktoś jest przygotowany dzięki wykształceniu, szkoleniu, nauce”650. Pojęcie

to jest przeciwstawiane terminowi zawód wykonywany, który – jak należy wnioskować – może nie być zawodem wyuczonym. Możliwe jest zatem, by „pracować w swoim za-wodzie”, jak i możliwy jest „powrót do zawodu”. Można także „próbować wielu,

róż-nych, najrozmaitszych zawodów”651, do których wykonywania nie zawsze posiada się

kwalifikacje, ale zapewne istnieje przeświadczenie o szczególnych predyspozycjach. Pojęcie zawodu pojawia się w języku potocznym w różnorodnych formach i odmia-nach. Zawodowym cynikiem, pesymistą lub dowcipnisiem bywa nazywany „ktoś, kto

niezależnie od sytuacji reaguje w jednakowy sposób”652. Przymiotnik zawodowy staje

się zarazem synonimem profesjonalizmu, znawstwa, kompetencji, a antonimem ama-torszczyzny.

Znaczenie prawne pojęcia zawód nie pozwala na dowolne zastosowanie tego ter-minu. M. Kulesza zauważa, że rozróżnienie zawodów wyuczonych i zawodów wyko-nywanych posiada istotną wymowę prawną. Zawód wyuczony, o ile staje się zawodem wykonywanym, może – w pewnych okolicznościach – nabrać cech zawodu zaufania

publicznego, a także wolnego zawodu653. Wnioskować stąd można, że zawody wolne

i zawody zaufania publicznego to nie tylko zawody wyuczone, co przede wszystkim zawody wykonywane. Ustalenie zakresu pojęcia „zawód” ma znaczenie nie tylko dla definiowania pojęć węższych, takich jak w szczególności wolny zawód i zawód zaufania publicznego, ale służy wyodrębnieniu tych rodzajów aktywności człowieka, których realizacja wymaga wypełnienia, właściwych dla każdego z nich, prawnie zdefiniowa-nych wymogów. Wykonywanie zawodu – w znaczeniu prawnym – zawsze będzie mogło zostać uznane za rodzaj aktywności, której realizacja jest społecznie użyteczna, bo wynika ze społecznego podziału pracy. Wykonywanie zawodu nie może bowiem

649Słownik wyrazów bliskoznacznych, R. Kawalec (red.), Kraków 2008, s. 293.

650Uniwersalny…, s. 920.

651Tamże.

652Tamże, s. 919.

653M. Kulesza zwraca uwagę, że zawodem wyuczonym jest prawnik, podczas gdy zawodem zaufania publicz-nego staje się dopiero zawód adwokata, radcy prawpublicz-nego itd. Podobnie dzieje się w przypadku zawodu farmaceuty jako zawodu wyuczonego, który jako zawód aptekarza (zawód wykonywany) staje się zawodem zaufania licznego (Zob. M. Kulesza, Pojęcie zawodu zaufania publicznego, [w:] Zawody zaufania publicznego a interes pub-liczny – korporacyjna reglamentacja versus wolność wykonywania zawodu. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Polityki Społecznej i Zdrowia Senatu RP przy współudziale Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pod patronatem Marszałka Senatu RP Longina Pastusiaka 8 kwietnia 2002 r., Warszawa 2002, s. 28).

oznaczać dowolności działania, lecz – przeciwnie – stanowi działanie w interesie spo-łecznym i na zasadach społecznie akceptowanych.

Dziennikarstwo przeszło drogę ewolucyjnych zmian, które dokonywały się pod wpływem naturalnych przemian społecznych, przekształcania systemów gospodar-czych i politycznych oraz rozwoju techniki, dzięki którym możliwe stało się wyodręb-nienie zawodu dziennikarza w systemie społecznego podziału pracy. W literaturze

zwrócono uwagę na kilka etapów jego rozwoju654, które prowadziły do wykształcenia

się z aktywności podejmowanej w sferze prywatnej, często w celach towarzyskich,

dzia-łalności profesjonalnej, a następnie zawodowej655. Zwraca uwagę, że pojęciom

„pro-fesja” i „zawód” przypisuje się w literaturze przedmiotu odmienne znaczenia, pomimo że ich definicje słownikowe są do siebie zbliżone. W odniesieniu do dziennikarstwa pojęcie profesji bywa łączone ze szczególnym nastawieniem towarzyszącym dzienni-karzom przy wykonywaniu obowiązków zawodowych. Użycie pojęcia profesji w od-niesieniu do dziennikarstwa współgra z przypisywaniem dziennikarzom społecznego

zaangażowania, działania w ramach powołania i w imię interesu społecznego656.

Poję-ciu zawodu przeciwstawia się niekiedy pojęcia misji i posłannictwa657. O ile profesji

654M. Jachimowski wyróżnia co najmniej pięć etapów kształtowania się zawodu dziennikarskiego. Pierwszy okres, przeddziennikarski, trwał do połowy XVI w. i ze względu na okazjonalny i niefachowy charakter działal-ności, etap ten nazwany został nowiniarstwem. Etap drugi, trwający do pierwszej dekady XVIII w. pozwolił na rozwinięcie dziennikarstwa korespondencyjnego. Kolejnym typem dziennikarstwa, które rozwinęło się na przełomie XVIII i XIX w. jest – wyróżnione przez M. Jachimowskiego – dziennikarstwo publicystyczno-lite-rackie. Do rozwoju dziennikarstwa jako profesji zaufania publicznego przyczyniła się zrodzona i rozwijająca się w XVIII w. sfera publiczna. Rozwój sfery publicznej uczynił z dziennikarstwa instytucję społeczną, która podnosiła wielowątkowe kwestie w pismach periodycznych o różnorodnym, tj. społecznym, kulturalnym, literackim, cha-rakterze. Zawodowość dziennikarstwa M. Jachimowski łączy z pracą dziennikarzy na rzecz redakcji. Na tym etapie dochodzi do pełnego połączenia dziennikarstwa korespondencyjnego z publicystycznym. Następuje jego instytucjonalizacja. Redakcja staje się miejscem organizacji pracy dziennikarzy, a jednocześnie zaczyna współfir-mować i współodpowiadać za opublikowane materiały (Zob. M. Jachimowski, Cechy zawodu dziennikarskiego i jego wyznaczniki strukturalne, [w:] Współczesny dziennikarz i nadawca, M. Gierula (red.), Sosnowiec 2006, s. 31-33).

655Potrzebę takiej profesji zrodziła kształtująca się na przełomie XVII i XVIII w. sfera publiczna, która wyłoniła osoby zabierające jawnie głos w sprawach ważnych, tak dla jednostki, jak i dla szerszych grup i środowisk. J. Ha-bermas wskazuje, że do rozwoju i wzrostu znaczenia sfery publicznej przyczyniły się co najmniej trzy wydarzenia: założenie Banku Anglii; zniesienie cenzury oraz powstanie pierwszego gabinetu rządu, który przyczynił się do rozwoju reguł parlamentarnych (Zob. J. Habermas, Strukturwandel der Öffentlichkeit, Untersucchungen su einer Kategorie der bürgerlichen Gesellschaf, Neuvied, Berlin 1962, cyt. za: M. Jachimowski, Cechy…, s. 32). Dzien-nikarstwo pełniło ówcześnie funkcję instytucji społecznej, nienastawionej na działalność zarobkową. Okres ten miał fundamentalne znaczenie dla ukształtowania charakteru dziennikarstwa jako działalności misyjnej.

656Wydaje się, że w takim znaczeniu pojęć zawód i profesja używa M. Jachimowski. Opisując dwa nurty roz-woju dziennikarstwa, Autor stwierdza: „dziennikarstwo na przestrzeni czasu kształtowało się jako profesja z jednej strony społecznie zaangażowana, z drugiej jako zawód” (Zob. M. Jachimowski, Cechy…, s. 33). Przeob-rażenie się dziennikarstwa w profesję, a następnie w zawód należy – jak się wydaje – traktować jako dwa niezależne etapy rozwoju dziennikarstwa. Zabieg polegający na poszukiwaniu odpowiednich terminów, które oddawałyby w pełni specyficzne, dla poszczególnych etapów rozwoju, cechy dziennikarstwa może znaleźć uzasadnienie na gruncie innych niż prawo działów nauki. Regulacje prawne wskazują bowiem, że misyjność jest niekiedy po-żądaną cechą zawodów. Dotyczy to zwłaszcza zawodów zaufania publicznego i nie byłoby uzasadnione oderwanie pojęcia posłannictwa lub misji od pojęcia zawodu w sensie prawnym.

657T. Sasińska-Klas pyta: „Czym jest dzisiaj dziennikarstwo? Zawodem czy powołaniem? Misją czy rzemio-słem? Jeśli zawodem, to jakiego rodzaju? Co go wyróżnia na tle innych profesji?” (Zob. T. Sasińska-Klas, Dzien-nikarstwo – zawód czy wyzwanie?, [w:] DzienDzien-nikarstwo i świat mediów, Z. Bauer, E. Chudziński (red.), Warszawa 2000, s. 353). Sposób formułowania pytań o kształt współczesnego dziennikarstwa wskazuje, że pojęcie zawodu, misji, powołania, posłannictwa, rzemiosła nie zawsze się uzupełniają. Zakresy tych pojęć mogą na siebie zacho-dzić, ale bywa też tak, że się wykluczają.

towarzyszy zatem założenie o jej misyjności i szczególnym posłannictwie, to pojęcie „zawodu” bliskie jest sposobowi rozumienia działalności wykonywanej w ramach pracy podporządkowanej, bez potrzeby przypisywania jej realizacji innych celów niż

wynikające wprost z umowy o pracę zawartej z pracodawcą658. Przeobrażenie się

dzien-nikarstwa w profesję, a następnie w zawód należy – jak się wydaje – traktować jako

dwa niezależne etapy rozwoju dziennikarstwa659. Zabieg polegający na poszukiwaniu

odpowiednich terminów, które w pełni oddawałyby specyficzne, dla poszczególnych etapów rozwoju, cechy dziennikarstwa może znaleźć uzasadnienie na gruncie innych niż prawo działów nauki. Regulacje prawne wskazują bowiem, że misyjność jest nie-kiedy pożądaną cechą zawodów. Dotyczy to zwłaszcza zawodów zaufania publicznego i nie byłoby uzasadnione oderwanie pojęcia posłannictwa lub misji od pojęcia zawodu w sensie prawnym.

Rozpiętość opinii na temat charakteru działalności dziennikarskiej jest ogromna, co ujawniają zarówno wypowiedzi przedstawicieli nauki, jak i samych dziennikarzy. Pojawiają się zatem zarówno opinie odmawiające przyznania dziennikarstwu statusu

zawodu660, jak i takie, które charakteryzują dziennikarstwo jako jeden z wielu zawodów

658Pojęcia zawodu i misyjności bywają ujmowane w sposób alternatywny. S. Mocek, stawiając pytanie, „czy współczesne dziennikarstwo należy traktować wyłącznie w kategoriach zawodu?” (Zob. S. Mocek, Dziennika-rze…, s. 41) sygnalizuje, że dziennikarstwo ujęte w karby zawodu traci jakąś istotną cechę.

659W okresie dwudziestolecia międzywojennego posługiwano się pojęciem dziennikarza, uprawiano dzien-nikarstwo, ale nie znajdowało to odbicia w normach prawnych. W pierwszych latach II RP na terenach poszcze-gólnych województw obowiązywały początkowo regulacje byłych państw zaborczych. Na terenach byłego zaboru austriackiego obowiązywała ustawa prasowa z 17 grudnia 1862 r. (Dz.Ust. Państ. za r. 1863, Nr 6). Na terenach byłego zaboru niemieckiego obowiązywała ustawa prasowa Rzeszy z 7 maja 1874 r. nowelizowana w latach 1879, 1897, 1903 i 1904. Na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego pozostawała, choć w praktyce nie obowiązywała ustawa prasowa z 1905 r. (Zob. J. Sobczak, Dzieje prawa prasowego na ziemiach polskich, Poznań 2009, s. 63-86). Ustawy te regulowały zasady wydawania prasy, jej koncesjonowanie, kwestie debitu pocztowego, znosząc – co do zasady – system koncesyjny oraz ograniczając bądź uchylając cenzurę prewencyjną. Normowały zasady ponoszenia od-powiedzialności za naruszenia prawa spowodowane treścią zamieszczanych w dziennikach i czasopismach pub-likacji, ale nie normowały statusu dziennikarza. W ustawach tych, jak w szczególności ustawie prasowej austriackiej, nie używa się pojęcia dziennikarz, wskazując jako osobę odpowiedzialną za rozpowszechniane treści na tzw. redaktora odpowiedzialnego. Każde wydawnictwo mogło wskazać jednego bądź kilku redaktorów, przy czym zgodnie z orzecznictwem ówczesnych sądów każdy ze wskazanych przez wydawcę redaktorów ponosił od-powiedzialność w takim samym stopniu i na takich samych zasadach za wszystkie rozpowszechnione treści. Jako redaktor nie mogła jednak figurować osoba, która nie brała rzeczywistego udziału w redagowaniu gazety (Zob. I. Suesser, Ustawa prasowa z 17 grudnia 1862 r. z wszystkimi odnoszącemi się do niej ustawami i rozporządzeniami i ustawa o prawie autorskim na dziełach literatury, sztuki i fotografii z odnoszącemi się do niej rozporządzeniami wykonawczemi przełożone i objaśnione na zasadzie orzeczeń Sądu Najwyższego i motywów ustawowych, Złoczów 1899, s. 18). Rzeczywisty, ale u władzy nie zgłoszony redaktor nie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności za „zaniechanie obowiązkowej baczności” (Tamże, s. 48). Redaktorem odpowiedzialnym mogła zostać osoba, która posiada obywatelstwo austriackie, zamieszkuje w miejscu wydawnictwa, nie zostało jej odebrane bierne prawo wyborcze, nie była karana ani, w czasie pełnienie funkcji redaktora odpowiedzialnego, nie postawiono jej w stan oskarżenia. Status redaktora został w zasadniczy sposób zmieniony przepisami wydanymi przez władze polskie. Chodzi zatem w pierwszej kolejności o Dekret z 7 lutego 1919r. w przedmiocie tymczasowych przepisów prasowych (Dz.Praw. RP Nr 14, poz. 186), a następnie Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 10 maja 1927 r. o prawie prasowym (DzU RP, Nr 45, poz. 398) oraz Rozporządzenie Prezydenta RP zmieniające niektóre posta-nowienia ustaw karnych o rozpowszechnianiu nieprawdziwych wiadomości i zniewag (DzU RP Nr 45, poz. 399).

660Dziennikarze, zwłaszcza te osoby, dla których obowiązki dziennikarskie nie stanowią głównego źródła do-chodu, traktują dziennikarstwo jako rodzaj hobby, pasji (Zob.Zawód: dziennikarz. Raport z analizy ankiet, Studio Badań Marketingowych Profile na zlecenie SDP, Kraków, styczeń 2011, s. 22), a także jako sposób na życie, a nie-kiedy styl życia (Zob. S. Mocek, Dziennikarze…, s. 120 i 121). M. Jachimowski łączy uzawodowienie dziennikar-stwa z jego instytucjonalizacją, polegającą na zmianie organizacji działalności dziennikarskiej i trwałym osadzeniu

rzemieślniczych lub wykonywanych w ramach pracy najemnej661, ale są też opinie, wskazujące na przyznanie dziennikarstwu szczególnego statusu poprzez

kwalifikowa-nie go do kategorii wolnych zawodów lub zawodów zaufania publicznego662.

W doktrynie prawa administracyjnego pojęcie zawodu jest definiowane poprzez kompilację kilku, łącznie występujących, elementów takich, jak: 1) istnienie wewnętrz-nie spójnego zbioru czynności (zadań); 2) osobiste wykonywawewnętrz-nie czynności; 3) syste-matyczne (ciągłe) ich wykonywanie; 4) posiadanie odpowiednich kwalifikacji (wiedzy

lub umiejętności); 5) odpłatność wykonywanych czynności663. Powoływane cechy

posiadają wymiar zarówno materialnoprawny, jak i formalnoprawny. Odwołują się zarazem do kryteriów podmiotowych, jak i przedmiotowych. Do kryteriów formal-noprawnych zaliczony może zostać wymóg posiadania, potwierdzonych w treści od-powiedniego dokumentu, kwalifikacji warunkujących dostęp do zawodu. Wymóg ten ma zarazem charakter podmiotowy jako odnoszący się do osoby ubiegającej się o uzys-kanie dostępu do zawodu. Kryterium materialnoprawnym, przynależnym do przed-miotowej charakterystyki pojęcia zawodu jest założenie, że terminem zawód mogą

jej w strukturach redakcji. Zdaniem M. Jachimowskiego instytucja redakcji zobowiązuje dziennikarzy do wyka-zywania szczególnej staranności zawodowej, a w konsekwencji – uzawodowienia działalności (Zob. M. Jachi-mowski, Cechy…, s. 33).

661Wyraźnie uwidaczniają się w wypowiedziach ankietowanych dziennikarzy dwa stanowiska, z których jedno definiuje zawód dziennikarza jako, „taki sam, jak każdy inny i trzeba go wykonywać, bo daje forsę i koniec” (Zob. S. Mocek, Dziennikarze…, s. 120). Pojawia się jednak także stanowisko odmienne, którego autorzy wykraczają poza ujmowanie dziennikarstwa w kategorie zwykłego zawodu i łączą go z potrzebą posiadania powołania, które jednak „jest rzeczą daleko bardziej intymną. Powołanie zakłada jakąś ofiarność, a zamiłowanie jakąś radość z wykonywania tych czynności” (Zob. Tamże, s. 123).

662Z wypowiedzi dziennikarzy uzyskanych w ramach wywiadów i przytaczanych przez S. Mocka wynika, że