Wolność wyboru zawodu jako zasada

Decyzja o wyborze zawodu, a następnie o jego wykonywaniu, ma zawsze charak-ter wolny. Wolność wyboru zawodu jest elementem wolności pracy gwarantowanej w art. 65 Konstytucji RP, który w ust. 1 stanowi, że „Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy”. Pojęcie pracy jest bliskie pojęciu działalności. Nie jest natomiast tożsame z pojęciem zawodu. Praca bywa

defi-niowana694jako „zespół czynności prowadzących do zaspokojenia ludzkich potrzeb,

statusu zawodowego osoby przekazującej materiały prasowe zależy bowiem zarówno od istnienia upoważnienia do działania na rzecz redakcji, ale także od oceny statusu podmiotu, na którego rzecz działalność ta jest prowa-dzona. Jeśli podmiotem tym jest prasa w rozumieniu przepisów art. 7 ust. 2 pkt 1 pr.pr., wykonywana na jej rzecz działalność, choćby odbywała się nieodpłatnie, ale w ramach zawartego z redakcją porozumienia sprawia, że osoba dostarczająca materiały prasowe, automatycznie, niezależnie od jej woli i oczekiwań, uzyskuje status dzien-nikarza. Okoliczność związana z ustaleniem charakteru środka przekazu, który udostępnia swoje łamy dla tzw. dziennikarzy obywatelskich może przesądzać o statusie zawodowym tych osób. Wątpliwości budzić mogą zasady podjętej współpracy, sposób i tryb dostarczania materiałów, a także wynagradzania współpracowników oraz za-kres wykorzystania dostarczanych materiałów. Przykładowo proponowana przez wydawnictwo Polskapresse, jako właściciela portalu www.Wiadomosci24.pl, nazywanego przez jego twórców „największym serwisem dzienni-karstwa obywatelskiego” definicja dziennikarza obywatelskiego opiera się na dwóch przesłankach negatywnych. W treści art. 16 Regulaminu konkursu ogłoszonego przez portal dla najlepszego dziennikarza obywatelskiego przyjmuje się, że o tytuł ten mogą ubiegać się osoby, które: 1) nie pozostają w stosunku pracy z redakcją lub wy-dawnictwem prasowym a zarazem 2) nie pobierają wynagrodzenia z tytułu działalności dziennikarskiej (art. 4 Regulaminu konkursu – Dziennikarz Obywatelski 2010; http://doroku.wiadomosci24.pl/regulamin). Propono-wana definicja zmierza do modyfikacji definicji legalnej umieszczonej w art. 7 ust. 2 pkt 5 pr.pr. Sformułowane w niej przesłanki negatywne wskazują na poszukiwanie formuły, która umożliwiłaby wydawcy skategoryzowanie nowej grupy współpracowników, wobec których możliwe byłoby zastosowanie szczególnie restrykcyjnych i nie-korzystnych warunków współpracy.

693T. Kononiuk, Struktury podmiotowe tworzące media, [w:] Problemy prawne zawodu dziennikarskiego, T. Kononiuk, B. Michalski, Warszawa 1998, s. 12.

694Pojęcie pracy jest rozumiane różnie przez przedstawicieli różnych nauk. K. Konecki zwraca uwagę na od-mienne sposoby definiowania tego pojęcia przez psychologów, socjologów i ekonomistów. Ujęcie psychologiczne akcentuje potrzeby, postawę i oczekiwania człowieka; ujęcie socjologiczne – związek z otoczeniem społecznym i poziom struktury społecznej, a ujęcie ekonomiczne – te aspekty, które mają wartość ekonomiczną i przybliżają pracę do kategorii towaru (Zob. K. Konecki, Praca w koncepcji socjologii interakcjonistycznej, Studia Socjologiczne, 1988, nr 1, s. 225-245).

posiadających społeczną doniosłość i zapewniających jednostkom i grupom, które ją wy

-konują, określoną pozycję w społeczeństwie”695. Konstytucja gwarantuje ochronę

wol-ności pracy we wszystkich możliwych aspektach: kwalifikatywnym (wybór rodzaju pracy);

podmiotowym (wybór pracodawcy) oraz przestrzennym (wybór miejsca pracy)696.

Rozwinięciem zasady wolności pracy są gwarancje zawarte w art. 10 kodeksu pracy697.

Wybór rodzaju pracy odnosi się nie tylko do rodzaju zawodu698, ale także do charakteru

świadczonej pracy, która może, ale nie musi oznaczać wykonywanie zawodu699.

Konstytucja umocowuje zarazem ustawodawcę zwykłego do ustanawiania ogra-niczeń w zakresie dopuszczalności dokonywania swobodnego wyboru zawodu oraz

swobody jego wykonywania700. Nie oznacza to jednak, że ustawodawca ma pełną

swo-bodę ustanawiania rygorów dostępu do zawodu. Ograniczenia wolności pracy, podob-nie jak ograniczenia w korzystaniu z innych konstytucyjnych wolności i praw, muszą być uzasadnione koniecznością ochrony wartości konstytucyjnie chronionych, w

szcze-gólności wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP701. Ocenie zgodności z konstytucyjną

zasadą wolności pracy podlegają także takie ograniczenia, które nie mają charakteru formalnych zakazów, a mimo to uniemożliwiają lub utrudniają korzystanie z wolności

pracy702. W świetle wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego niedopuszczalne byłoby

także narzucanie pracodawcom obowiązków wobec potencjalnych pracowników w postaci stworzenia określonej ilości miejsc pracy, określonych stanowisk pracy lub

zatrudnienia kogoś na określonym stanowisku703.

W art. 65 Konstytucji RP zostały zawarte trzy rodzaje praw pozostających w funk-cjonalnym związku: prawo do wyboru i wykonywania zawodu; prawo do wyboru

695J. Kulpińska, Socjologia przemysłu, Warszawa 1974, s. 7 i 8.

696Wyrok TK z 23 czerwca 1999 r., K 30/98, OTK ZU 1999, Nr 5, poz. 101.

697Art. 10 § 1 Kodeksu pracy (Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., DzU 1998, Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) stanowi, że „Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu”.

698W doktrynie zwrócono uwagę, że nie ma w polskich przepisach prawa pracy regulacji, które zakazywałyby wykonywania zawodu osobom, które mają do tego stosowne uprawnienia. Zakaz taki może być natomiast orze-czony jako indywidualnie wymierzona kara w postępowaniu sądowym lub dyscyplinarnym (Zob. K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz do art. 10 Kodeksu pracy, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, K. Jaśkowski, E. Maniewska, Warszawa 2002, Lex nr 70792).

699W literaturze nie budzi kontrowersji pogląd, że wyrażona w art. 65 Konstytucji i rozwinięta w art. 10 Ko-deksu pracy zasada wolności pracy jest powszechnie przyjmowaną zasadą prawa międzynarodowego i europej-skiego (Zob. B. Cudowski, Dodatkowe zatrudnienie, Warszawa 2007, Lex nr 64146). Ustawodawca przenosi w ten sposób na grunt prawa krajowego realizację postanowień zawartych w konwencjach i umowach międzynarodo-wych, których Polska zobowiązała się przestrzegać. Gwarancje wolności pracy zawarte w postanowieniach kon-stytucji i prawa pracy stanowią implementację zasad zawartych m.in. w Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 29 MOP z 1930 r. o pracy przymusowej (DzU 1959, Nr 20, poz. 122); Konwencji MOP nr 105 o zniesieniu pracy przymusowej (DzU 1959, Nr 39, poz. 240); Konwencji nr 122 MOP w sprawie polityki zatrudnienia (DzU 1967, Nr 8, poz. 31); Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (DzU 1997, Nr 38, poz. 167); Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych ONZ (DzU 1977, Nr 38, poz. 169); Europejskiej Kon-wencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (DzU 1993, Nr 61, poz. 60); Karty Praw Podsta-wowych UE oraz Europejskiej Karty Społecznej (DzU 1999, Nr 8, poz. 67).

700Art. 65 zd. 2 Konstytucji RP stanowi, że wyjątki od zasady wolności wyboru zawodu mogą przewidywać ustawy zwykłe.

701Wyrok TK z dnia 24 stycznia 2001 r., SK 30/99, OTK ZU 2001, Nr 1, poz. 3.

702Tamże.

miejsca pracy; prawo do ochrony przed pracą przymusową704. Konstytucyjnie gwaranto-wana swoboda wyboru zawodu nie oznacza jednak istnienia gwarancji dostępu do każdego zawodu w równym stopniu ani tym bardziej gwarancji jego wykonywania na dowolnych zasadach. Swoboda wyboru zawodu oznacza istnienie wielu, różnorodnych, nieskatalo-gowanych w przepisach prawa przesłanek, którymi kierować się mogą kandydaci do za-wodu. Potwierdza zarazem istnienie nieograniczonego kręgu osób, które mogą – niezależnie od statusu majątkowego, rodzinnego, posiadanego obywatelstwa, wyznawanej religii i światopoglądu, a także innych czynników – aspirować do wykonywania wybranego

przez siebie zawodu. Ustrojodawca nie ustanawia jednak prawa podmiotowego705dostępu

do zawodu, co nie wyłącza możliwości powołania się przez zainteresowanego na interes

prawny706przy ustalaniu okoliczności związanych z ustaleniem jego zawodowego statusu.

Wydaje się, że Konstytucja RP otwiera drogę do konstruowania prawa o charakterze prawa

podmiotowego707w okolicznościach normowanych przez ustawy zwykłe708.

704Wyrok TK z dnia 26 kwietnia 1999 r., K 33/98 OTK ZU 1999, Nr 5 poz. 94.

705 Terminem prawo podmiotowe oznacza się prawa jednostki, których może ona dochodzić na drodze sądowej i które są podstawą roszczenia procesowego (Zob. B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2008, s. 458). Zważywszy, że problematyka wykonywania zawodu jest przedmiotem regulacji prawa administracyjnego szczególne znaczenie dla definiowania pojęć używanych na gruncie wszystkich gałęzi prawa posiadać będą te in-terpretacje, które uwzględniają specyfikę rozwiązań administracyjno-prawnych. Na gruncie prawa administra-cyjnego zwrócono uwagę, że prawo podmiotowe jest zawsze następstwem objęcia pewnych zachowań regulacją administracyjną. M. Maciołek dokonuje zarazem rozróżnienia pomiędzy sferą wolności a tzw. negatywnym pra-wem podmiotowym, polegającym na roszczeniu jednostki o zaniechanie ingerencji administracyjnej w sferę uznanej uprzednio wolności (Zob. M. Maciołek, O publicznym prawie podmiotowym, Samorząd Terytorialny, 1992, nr 1-2, s. 9). S. Wronkowska definiuje prawa podmiotowe jako „złożone sytuacje prawne wyznaczane jakimś podmiotom przez obowiązujące normy ze względu na uznawane przez prawodawcę społecznie uzasadnione in-teresy tych podmiotów” (Zob. S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys…, s. 109). W teorii prawa wykształciły się różne ujęcia prawa podmiotowego, które łączą to pojęcie z istnieniem woli lub interesu. Wskazuje się zatem, że podmiot, w granicach zakreślonych przez prawo przedmiotowe może kształtować własne zachowania według swojej woli (teoria woli) albo może je kształtować na podstawie, przyznanego mu, prawnie chronionego interesu (Zob. J. Nowacki, Z. Tabor, Wstęp do prawoznawstwa, Kraków 2002, s. 275). W doktrynie i literaturze pojawia się także koncepcja mieszana teorii woli i interesu, której reprezentantem zdaje się być Z. Radwański. Uznaje on, że przydatność prawa podmiotowego na gruncie stosowania prawa przejawia się w tym, że „po ustaleniu, iż normy prawa cywilnego wyznaczają określonym podmiotom kompetencje, czy też wolności określonych zachowań, każe ono koncentrować uwagę interpretatora lub organu stosującego prawo w szczególności na uznanych społecznie interesach podmiotów prawa cywilnego”. Z. Radwański zauważa zarazem, że stwierdzenie braku takiego interesu prowadzi do uznania, że podmiotowi temu prawo podmiotowe nie przysługuje (Zob. Z. Radwański, Prawo cy-wilne. Część ogólna, Warszawa 2003, s. 90).

706W. Jakimowicz zauważa, że na gruncie prawa administracyjnego różnica pomiędzy interesem prawnie

chronionym a prawem podmiotowym polega na tym, że gdy z prawa podmiotowego wynika dla obywatela kon-kretne roszczenie, to interes prawny roszczenia takiego nie uzasadnia, a daje jedynie obywatelowi możliwość ochrony w sformalizowanym postępowaniu (Zob. W. Jakimowicz, O publicznych prawach podmiotowych, Państwo i Prawo, 1999, z. 1, s. 39 i 40). Zasadnicza różnica pomiędzy publicznym prawem podmiotowym a interesem prawnym ujawnia się w pojęciu roszczenia administracyjnego. W. Jakimowicz podkreśla, że „roszczenie jest ele-mentem charakteryzującym prawo podmiotowe i zawierającym się w tym prawie, ale go nie wyczerpującym. Na (publiczne) prawo podmiotowe składa się interes prawny oraz roszczenie, prawo podmiotowe pozbawione roszczenia jest tylko interesem prawnym” (Zob. Tamże, s. 48).

707W doktrynie zwraca się uwagę, że art. 65 Konstytucji RP. nie rodzi konkretnych praw podmiotowych po stronie obywateli, lecz „stanowi jedynie dyrektywę prowadzenia odpowiedniej polityki gospodarczej i społecznej oraz podejmowania konkretnych działań dla realizacji zadań wypływających z tych nakazów. Inaczej mówiąc, przepisy te nie mogą być źródłem roszczeń o nawiązanie stosunku pracy. Obywatel nie może żądać zatrudnienia go, powołując się na te ogólne normy prawne” (Zob.Komentarz do art. 10 Kodeksu pracy, [w:] Kodeks pracy. Ko-mentarz, U. Jackowiak (red.), Warszawa 2004, Lex nr 66029).

708Ustawy zwykłe normujące zasady dostępu i wykonywania zawodów stanowią część materialnego prawa

Pomiędzy wolnością wyboru zawodu a dostępem do niego i jego wykonywaniem nie istnieje automatyzm. Konstytucja potwierdza bowiem swobodę dokonywania oceny atrakcyjności zawodów oraz prawo ubiegania się o ich wykonywanie, ale nie przyznaje gwarancji uzyskania uprawnień do wykonywania zawodu każdej osobie, niezależnie od posiadanych przez nią kwalifikacji i wypełnienia warunków formal-nych. Wolność wyboru zawodu nie oznacza zatem gwarancji jego wykonywania ani, tym bardziej, nie rodzi po stronie korzystającego z wolności, roszczenia o udzielenie uprawnień do wykonywania zawodu. Wyboru zawodu jednostka dokonuje na

pod-stawie kryteriów natury pozaprawnej709. Kryteriów tych prawo ani nie definiuje, ani

nie ogranicza. Przynależą one do sfery wolności gwarantowanej w art. 65 Konstytucji RP. Indywidualna decyzja dotycząca wyboru zawodu jest aktem woli jednostki, który

i inne podmioty, na które ustawodawca scedował część uprawnień publicznoprawnych. Do podmiotów korzys-tających z części władztwa administracyjnego w zakresie regulowania problematyki dostępu do zawodów, a także przyznawania i cofania uprawnień do ich wykonywania, mogą należeć korporacje zawodowe. Prawa podmiotowe uregulowane w przepisach tych ustaw mogą przybierać – jak się wydaje – postać publicznych praw podmiotowych. Publiczne prawa podmiotowe oznaczają „materialne roszczenie wobec państwa, przysługujące obywatelowi, w celu ochrony jego, gwarantowanego ustawą interesu prawnego, połączone z prawem skargi do sądu admini -stracyjnego” (Zob. J. Boć, Prawo administracyjne, Wrocław 2007, s. 503).

709Na gruncie socjologii i psychologii wypracowano wiele teorii opisujących preferencje zawodowe oraz proces dokonywania wyboru zawodu. Duże znaczenie przyznaje się współcześnie teoriom J. Hollanda, D. Predigera, L. Gottfredson, A. Roe (Zob. B. Bajcar, A. Borkowska, A. Czerw, A. Gąsiorowska, C.S. Nosal, Psychologia zainte-resowań i preferencji zawodowych. Przegląd teorii i metod, Warszawa 2006). W zależności od typu preferencji zawodowych dokonuje się klasyfikacji typów środowisk zawodowych, w obrębie których dominują określone osobowości, style zachowania i rozwiązywania problemów oraz oferowane możliwości rozwoju. Z badań socjo-logicznych wynika, że motywy wyboru zawodu zmieniają się wraz z osiąganym wiekiem oraz dojrzałością zawo-dową jednostki. Na etapie wczesnoszkolnym motywem wyboru zawodu jest najczęściej jego atrakcyjność i osobiste zainteresowania. Na kolejnym etapie (13-14 lat) kryterium dokonywania wyboru zawodu są zdolności. Do 16 roku życia młodzi ludzie dokonują analizy i wartościowania poszczególnych stylów życia i realizowanych wartości związanych z konkretnymi zawodami. Okres wyborów realistycznych dokonywanych na podstawie zin-tegrowanych kryteriów uwzględniających zarówno zdolności, osobiste zainteresowania, wartości, jak i szanse na znalezienie pracy, przypada po osiągnięciu 22 roku życia (Zob. Tamże s. 64). Obok czynników związanych z wiekiem i dojrzałością jednostki na wybór zawodu rzutuje także sytuacja społeczno-ekonomiczna, a w szcze-gólności status rodziców, system kształcenia oraz możliwości zawodowe jednostki. Wybór zawodu jest zatem kompromisem między czynnikami indywidualnymi a społecznymi, pomiędzy obrazem siebie a rzeczywistością (Zob. Tamże, s. 69 i 70). Kryteria związane z zainteresowaniami i postawami jednostki determinuje podział za-wodów na dwie zasadnicze grupy zawodowe; zdeterminowane na ludzi (obejmuje zawody związane z handlem, przemysłem, a także sztuką, komunikacją i kulturą) oraz zdeterminowane na rzeczy (związane z produkcją, utrzy-maniem, transportem, a także wykorzystaniem zasobów naturalnych oraz zastosowaniem nowych technologii i teorii naukowych). Wyróżniono zarazem sześć poziomów, które są związane z kwalifikacjami i stopniem samo-dzielności osób, wskazując jednocześnie, że cechy, takie jak poziom inteligencji, wykształcenie czy status socjoe-konomiczny wiążą się raczej z poziomem zawodowym, który odpowiada danej osobie, a nie z przynależnością do grupy zawodów. A. Roe wskazuje na sześć poziomów odpowiedzialności i samodzielności wymaganych przy wykonywaniu różnych typów zawodów: 1) poziom menedżerski (osoby te nie mają indywidualnych zwierzchni-ków, ale odpowiadają wobec pewnych grup); 2) poziom profesjonalny (wymagający wykształcenia wyższego lub wyższego zawodowego); 3) poziom małej przedsiębiorczości (związany jest z niską odpowiedzialnością za pracę innych ludzi); 4) poziom pełnych kwalifikacji (praca rzemieślnicza i wymagająca specjalistycznego szkolenia); 5) poziom niepełnych kwalifikacji (niewielka autonomia i inicjatywa pracownika); 6) poziom braku kwalifikacji (wykonywanie czynności o charakterze powtarzalnym i rutynowym, zlecanych przez zwierzchnika (Zob. Tamże, s. 99). Badania empiryczne prowadzone wśród uczniów techników i szkół zawodowych w Polsce wskazują, że na tym etapie dojrzałości zawód jest postrzegany głównie z perspektywy jego „wartości rynkowej”. Respondenci oceniają jego atrakcyjność, biorąc pod uwagę, „czy jest dobrze płatny”. W minimalnym stopniu istotny jest prestiż społeczny zawodu. Wskazuje na ten motyw zaledwie 3 proc. badanych (Zob. I. Niećko, D. Jegorow, M. Cieśli-kowska,Postawy i opinie uczniów białostockich szkół zawodowych wobec zawodu, edukacji zawodowej i przyszłości zawodowej. Raport z badań, Warszawa 2009, s. 18).

w sferze faktycznej objawia się podjęciem czynności zmierzających do spełnienia, okre-ślonych przepisami prawa, warunków wykonywania danego zawodu. Wybór zawodu, jako akt swoistej determinacji jednostki, nie skutkuje jednak automatycznym przyzna-niem jej prawa dostępu do zawodu. Słusznie zauważa się w doktrynie, że ustawodawca, stawiając warunki wykonywania zawodu reglamentuje do niego dostęp. Nie oznacza

to jednak, że prawo ogranicza swobodę wyboru zawodu710.

Ustawodawca dopuszcza, by wykonywanie zawodu odbywało się w ramach zróż-nicowanych form organizacyjnoprawnych w tym, w szczególności, w ramach pracy

najemnej711. Wybór odpowiedniej formy, w odniesieniu do niektórych zawodów, może

być jednak poddany regulacji prawnej. Ustawodawca może także wprowadzać

ogra-niczenia formalnoprawne712lub materialnoprawne713dostępu do niektórych zawodów714.

710K. Wojtczak, Zawód i jego prawna reglamentacja. Studium z zakresu materialnego prawa administracyjnego, Poznań 1999, s. 129.

711Zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Ustawa z dnia 18 marca 2008 r., DzU Nr 63, poz. 394 – dalej na-zywam ustawą o uznawaniu kwalifikacji) wykonywanie zawodu oznacza „wykonywanie zawodu na własny ra-chunek, na podstawie umowy o pracę lub w innej formie dozwolonej przez przepisy obowiązujące w państwie, w którym zawód był, jest lub ma być wykonywany”.

712Do ograniczeń formalnoprawnych dostępu do zawodu należą zarówno wymogi związane z uzyskaniem decyzji organu administracyjnego stwierdzającej nabycie licencji zawodowej, a następnie zezwolenia lub koncesji na pro-wadzenie działalności zawodowej w odpowiedniej formie. Ograniczeniami formalnoprawnymi w dostępie do za-wodu są także wymogi związane z uzyskaniem pozytywnej opinii korporacji zawodowej. Dowodem formalnym potwierdzającym prawo do wykonywania zawodu jest dokument potwierdzający uzyskanie wpisu na odpowiednią listę osób uprawnionych do wykonywania zawodu lub legitymacja stwierdzająca posiadanie takich uprawnień przez osobę imiennie wskazaną (Zob. K. Wojtczak, Zawód…, s. 176-180). K. Wojtczak zauważa, że nie zawsze ustawodawca określa warunki, od których spełnienia uzależniony jest dostęp do zawodu „jednakże, nawet jeśli ustawodawca ogra-nicza prawo do swobodnego wyboru zawodu, ograniczenia w odniesieniu do różnych zawodów nie są takie same (…). Zróżnicowanie to znajduje potwierdzenie w odmienności przesłanek zarówno materialnych, jak i formalnych. Przy czym w odniesieniu do wielu zawodów prawo różnicuje jedynie warunki o charakterze materialnym, przy za-chowaniu tych samych wymagań formalnych” (Zob. K. Wojtczak, Zawód…, s. 132).

713Ograniczenia materialnoprawne dostępu do zawodu mogą mieć charakter podmiotowy lub przedmiotowy.

Do ograniczeń podmiotowych zaliczono te regulacje, które określają prawną zdolność osób do wykonywania za-wodu, w tym w szczególności: posiadanie obywatelstwa, osiągnięcie odpowiedniego wieku, posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych, korzystanie z pełni praw publicznych, posiadanie odpowiedniego stanu zdro-wia, posiadania odpowiednich kwalifikacji zawodowych, spełnienia wymogów o charakterze etyczno-moralnym (Zob. K. Wojtczak, Zawód…, s. 135-164). Ograniczenia materialnoprawne o charakterze przedmiotowym są bar-dziej zróżnicowane i zależne od rodzaju zawodu, którego dotyczą. Mogą zatem obejmować w szczególności obo-wiązek zawarcia umowy ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (komornik); wskazanie w zakreślonym ustawą terminie lokalu, w którym prowadzona będzie działalność zawodowa (aptekarz) albo dysponowanie po-jazdem samochodowym (taksówkarz) (Zob. Tamże, s. 164-170).

714W krajowym systemie prawnym przepisy regulacyjne odnoszą się w szczególności do takich zawodów, jak: architekt, inżynier budownictwa, urbanista (Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych ar-chitektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów, DzU 2001, Nr 5, poz. 42); lekarz i lekarz dentysta (Ustawa z dnia z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, DzU 2008, Nr 136, poz. 857 t.j.); syndyk (Ustawa z dnia 15 czerwca 2007 r. o licencji syndyka, DzU 2007, Nr 123, poz. 850); inżynier pożarnictwa (Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, DzU 2009, Nr 178, poz. 1380 t.j.); felczer (Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera, DzU 2004, Nr 53, poz. 531 t.j.); pielęgniarka i położna (Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej, DzU 2009, Nr 151, poz. 1217 t.j.); diagnosta laboratoryjny (Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej, DzU 2004, Nr 144, poz. 1529 t.j.); ratownik medyczny (Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, DzU 2006, Nr 191, poz. 1410); makler (Ustawa z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych, DzU 2010, Nr 48, poz. 284 t.j.); bibliotekarz, pracownik dokumentacji i informacji naukowej (Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 lutego 2004 r. w sprawie wyznaczenia ministra właściwego do spraw uznawania kwalifikacji w zawodzie regulowanym biblio-tekarza, pracownika dokumentacji i informacji naukowej, DzU 2004, Nr 31, poz. 265); doradca podatkowy

Ograniczenia tej samej natury mogą dotyczyć także wykonywania zawodów przez osoby, które posiadają odpowiedni status zawodowy, a przystąpienie do wykonywania zawodu wymusza na nich spełnienie warunków opisanych w przepisach ustaw szczególnych (zawody regulowane). Ograniczenia podmiotowe związane z wykonywaniem zawodu wynikają także z regulacji zawartych w taryfikatorach kwalifikacyjnych zamieszczonych

w układach zbiorowych pracy, a także w aktach wewnątrzzakładowych715.

W odniesieniu do zawodu dziennikarza ustawodawca zrezygnował ze wskazywa-nia kryteriów podmiotowych dostępu do zawodu. Ustawa – Prawo prasowe nie zawiera także żadnych ograniczeń formalnoprawnych związanych z dostępem do zawodu

dziennikarza716, który może być wykonywany zarówno w ramach samodzielnie

pro-wadzonej działalności gospodarczej, jak i w ramach pracy podporządkowanej. Usta-wodawca nie ustanawia zatem poziomu wymaganych kwalifikacji ani innych czynników, które mogłyby wpływać na sposób rekrutowania do zawodu. Okoliczność ta sprawia, że pojęcie dziennikarza stało się bardzo pojemne i może ono przysługiwać zarówno osobom posiadającym wysokie kwalifikacje i wiedzę na poziomie eksperckim z różnych dziedzin, jak również mogą się nim posługiwać osoby odbywające staż, prak-tykanci, a także osoby przypadkowo związane z redakcją, które swojej przyszłości za-wodowej nie chcą wiązać z dziennikarstwem. W znaczeniu prawnym dziennikarstwo może być ujmowane zatem zarówno jako wykonywanie działalności, jak i uprawianie zawodu, a także jako wykonywanie działalności zawodowej w ramach wolnych zawo-dów. Dziennikarstwo stanowi aktywność na tyle różnorodną, że słuszne może okazać