zdecydowa-nie wpływają na poziom bezpieczeństwa kraju. Wzrost przestępczości idący w pa-rze z szybkim rozwojem techniki spowodowały, że kryminalistyka osiąga wielki postęp. W kontekście procesu karnego, rola policji w ostatnich latach zdecydowa-nie wzrosła. To technik policyjny ujawnia i zabezpiecza ślady na miejscu zdarzeń.
Dobra współpraca biegłych z technikami policyjnymi umożliwia szybka i skutecz-ną identyfikację śladów. Ponadto, wprowadzanie wielu nowych metod zwalczania przestępczości zorganizowanej, kontrola operacyjna, przeprowadzanie zakupu kontrolowanego czy przesyłanie niejawnej paczki ma znaczący wpływ na ustalenia dokonywane podczas procesu karnego.
PORTRET PAMIĘCIOWY – NOWA JAKOŚĆ W WYKRYWANIU PRZESTĘPSTW
Kryminalistyka z pewnością jest nauką o interdyscyplinarnym charakterze. Kom-pleksowo korzysta z metod innych dziedzin, wypracowując na ich podstawie własne metody13. Z uwagi na to specyficzne oblicze kryminalistyki, postęp stoso-wanych przez nią metod nie jest możliwy bez zastosowania multidyscyplinarnej współpracy wielu dziedzin.
Pionierem współczesnego portretu pamięciowego był portret mówiony. Został opracowany przez Alphonsea Bertillona. Stanowił system identyfikacji człowieka na podstawie dokładnego opisu jego wyglądu zewnętrznego przy zastosowaniu
13 J. Widacki, J. Konieczny, Przedmiot i zakres kryminalistyki [w:] Kryminalistyka, J. Widacki, Warszawa 2008, s. 3.
ujednoliconego nazewnictwa14. Portret pamięciowy to profesjonalny system opi-sowo – graficzny, który daje możliwość ustalenie wyglądu człowieka na podstawie relacji osób trzecich15. Portret pamięciowy wywodzi się z antroposkopii – jednej z metod badawczych antropologii, która porusza się w obrębie opisu cech ludz-kiego ciała. Portret pamięciowy może wystąpić w dwóch formach: opisową – ry-sopis, lub obrazową – wizualną formę wyglądu jednostki (rysunek odręczny lub obraz komputerowy). Portret pamięciowy łączy w sobie również elementy antro-poskopii i sztuki plastycznej. Jest to dość młoda dyscyplina przynależąca do nauk sądowych. Pozwala na ujęcie oraz osądzenie sprawców przestępstw. Sztuka sądo-wa dzieli się na cztery obszary, a mianowicie: odtsądo-warzania wyglądu osób i rze-czy, obróbki obrazów oraz fotografii, wizualnej prezentacji zebranego materiału dowodowego oraz rekonstrukcji wizerunku osób na podstawie czaszki i retuszu pośmiertnego zniekształconych zwłok16. Elementem łączącym te zagadnienia jest prezentacja informacji w formie wizualnej.
Tworzenie portretu pamięciowego zahacza również o psychologię. Portret pamię-ciowy stanowi ujawniony oraz utrwalony ślad pamiępamię-ciowy, który zakorzenił się w pamięci naocznego świadka, a odnosi się do wyglądu sprawcy zdarzenia. Zatem portret pamięciowy jest niczym innym, jak materialna kopią śladu pamięciowego.
Odtworzenie śladów pamięciowych wymaga od naocznych świadków wydoby-cia informacji zakodowanej w pamięci. Jego zadaniem jest ujawnienie wyglądu sprawcy przestępstwa. Badania empiryczne, prowadzone w zakresie skuteczności portretów pamięciowych ukazują, że ok. 20% portretów pozwala na zidentyfiko-wanie sportretowanej osoby.
Obecnie dotworzenia portretów pamięciowych wykorzystuje się programy kom-puterowe czwartej generacji, do których zaliczyć możemy: Evofit, E-FitV oraz ID.
Najwięcej badań eksperymentalnych do tej pory przeprowadzono na programie Evofit. Systemy komputerowe czwartej generacji usiłują wprowadzić zupełnie od-mienne od tradycyjnego podejście przebiegu tworzenia wizerunku. Aby odciążyć świadka zdarzenia od złożenia portretu pamięciowego od podstaw z cech indy-widualnych sprawcy, system sam generuje twarze osób, pośród których świadek powinie wybrać tę, która jest najbardziej zbliżona do twarzy sprawcy. Stworzenie kolejnych wersji wyselekcjonowanych twarzy prowadzi do stopniowego zbliżania wizerunku do rzeczywistego wyglądu sprawcy. Taki proces bardziej zbliża się do rozpoznawania aniżeli do reprodukcji śladu pamięciowego. Rozpoznawanie twa-rzy zdecydowanie jest czynnością o wiele łatwiejszą niż reprodukcja. Do realizacji tego procesu wystarczy porównanie prezentowanego bodźca ze śladem pamięcio-wym.
Procedura tworzenia obrazów pamięciowych przy pomocy programu Evofit jest wieloaspektowa. Na początku system generuje na monitorze planszę, która zawie-ra zbiór 18 przypadkowych wzorów twarzy. W pierwszym kroku postępowania,
14 J. Kabzińska, Metody antropologii sądowej, [w:] Kryminalistyka. Przewodnik, D. Wilk, Toruń 2013, s. 209.
15 T. Kozieł, Z. Dębiński, Portret obrazowy w identyfikacji i poszukiwaniu osób, „Problemy Krymi-nalistyki” 1992, nr 197-198, s. 10.
16 K. T. Taylor, Forenstic Art. and Illustration, CRC Press, Boca Raton 2001, s. 4.
świadek dokonuje wyboru z odrębnej bazy włosy, uszy i szyję, które zostają dopa-sowane do wszystkich wzorów twarzy. Fryzura ulega rozmyciu, ma to na celu re-dukcje percepcyjnego oddziaływania cech zewnętrznych twarzy, umożliwiając tym samym świadkowi zupełne skoncentrowanie uwagi na twarzoczaszce. Ten proce-der przemawia za wskazaniem dominujących cech zewnętrznych w obszarze twa-rzy w prezentacjach umysłowych twatwa-rzy nieznanych, a obszarów wewnętrznych, takich jak nos, usta, oczy, w reprezentacjach twarzy znajomych17. Ten poznawczy proceder powoduje, że świadkowie, wykonując portret pamięciowy sprawcy, sku-piają swoją uwagę na lepiej zapamiętanych cechach zewnętrznych, które w wize-runku mają trafniejsze odbicie niż elementy mówiące o obszarze wewnętrznym.
Jednak o rozpoznaniu w opublikowanym w mediach wizerunku sprawcy decyduje fakt adekwatnego odtworzenia w portrecie obszarów wewnętrznych. Jednak aby nie utrudniać procesu powstawania wizerunku przez „wyrwanie” twarzy z kontek-stu jej cech zewnętrznych, stosuje się rozmycie usuwane, ten proceder następuje, kiedy prace nad portretem dobiegają końca. System dokonuje generacji kolejnych plansz, które zawierają od kilku do kilkunastu obrazów twarzy. Wyselekcjonowa-ne twarze, ze szczególnym naciskiem na wybranie najlepszej, stanowi podstawę do wygenerowania kolejnego zestawu twarzy, pośród których świadek ponownie dokonuje wyboru twarzy, najbardziej zbliżonej do wyglądu sprawcy. Ten proces jest wielokrotnie powtarzany, a kolejne wizerunki, które generuje system stają się coraz bardziej zbliżone do twarzy sprawcy oraz do siebie nawzajem. Kompozycja selekcji, mutacji i generowania twarzy trwa tak długo, aż zostanie uzyskane satys-fakcjonujące podobieństwo lub gdy kolejny wytwór algorytmu genetycznego do-prowadzi do pożądanego rezultatu. System zawiera także aplikację, która w swoim zakresie pozwala na manipulację w zakresie ośmiu wymiarów, do których zaliczyć możemy: wiek, szerokość twarzy, atrakcyjność, ekstrawersję, zdrowie, szczerość, męskość oraz srogość18 bez modyfikacji otrzymanego podobieństwa. Wszystkie wymienione cechy odnoszą się do twarzy jako całości niż tylko do jej poszczegól-nych cech, dlatego też zyskały miano wymiarów holistyczposzczegól-nych19.
Pojawienie się zupełnie odmiennego sposobu tworzenia portretów pamięcio-wych nie od razu przełożyło się na sukces nowej technologii. Wyniki pierwszych eksperymentów, które zostały poświęcone systemom czwartej generacji nie były pozytywne. Jednakże program jest skuteczny i zdecydowanie świadczy o ty, że systemy komputerowe czwartej generacji zrewolucjonizowały rynek technik wy-konywania portretów pamięciowych. Wraz z rozwojem techniki program Evofit również przeżywa rewolucję, program ten może być zastosowany w postępowaniu ze świadkami z niepełnosprawnością intelektualną.
17 V. Bruce, M. Burton, P. Hancock, Remembering Faces, 2011, t. 25, nr 2, s. 196.
18 Ch. D. Frowd, V. Bruce, A.H. McIntyre, D. Ross, S. Fields, Y. Plenderleith, P.J.B Hancock, Im-plementing Holistic Dimensions for Facial Composite System, „Journal of Multimedia” 2006, t. 1, nr 3, s. 43.
19 Ch. D. Frowd, V. Bruce, P.J.B Hancock, Evolving Facial Composite System, „Forensic Update”
2009, nr 97, s. 29.